
Nelly’s – Η φωτογράφος που έζησε δύο φορές | Η ψυχοβιογραφία της
Γράφει ο Χρήστος Κοροβίλας*
Πριν ξεκινήσουμε να παραθέσουμε μια σύντομη επανάληψη του ορισμού της ψυχοβιογραφίας: Πρόκειται για την «εντατική μελέτη της ζωής ενός προσώπου ιστορικής σημασίας για την κοινωνία και τον πολιτισμό, χρησιμοποιώντας θεωρίες και μεθόδους έρευνας από την ψυχολογία και την ιστοριογραφία» (Ponterotto, 2017). Ο ψυχοβιογράφος μελετώντας τη ζωή της εκάστοτε προσωπικότητας καλείται να λύσει ένα μυστήριο που του προκαλεί ενδιαφέρον. Αυτή η λύση συχνά βρίσκεται στη μελέτη προσωπικών αφηγήσεων, σε βιογραφίες, γράμματα, ημερολόγια, όνειρα, αναμνήσεις, ντοκουμέντα, αρχεία και βέβαια στην τέχνη του αν πρόκειται για καλλιτέχνη.

Nelly’s
Με αφορμή την πρόσφατη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη για τη ζωή και το έργο της Ελληνίδας φωτογράφου Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (1899-1998), γνωστή ως Nelly’s από την αγγλική υπογραφή της, η Αθηνά Ανδρουτσοπούλου και ο Χρήστος Κοροβίλας αναζήτησαν για την ψυχοβιογραφία της περισσότερες πληροφορίες και πηγές για τη ζωή της (αυτοβιογραφία, άλλα βιβλία και άρθρα, συνεντεύξεις, φωτογραφίες και ιστορικές πηγές), ενώ μέσα από τις συζητήσεις τους αναδύθηκαν ερωτήματα, απορίες και υποθέσεις, υφαίνοντας ένα μυστήριο που έπρεπε να λύσουν. Αυτή είναι εν συντομία η Οδύσσεια της ζωής της Nelly’s οργανωμένη σε πέντε κεφάλαια ζωής:
1. Μικρά Ασία / Από την ακμή στην τραγωδία
Η Nelly’s γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας. Η οικογένειά της ήταν ιδιαίτερα εύπορη και οι παιδικές της αναμνήσεις είναι γεμάτες με όμορφες στιγμές με τους γονείς και τα αδέλφια της, οικογενειακές και κοινωνικές στιγμές στο εντυπωσιακό τους σπίτι (σαν κάστρο) και εξοχικό, εκπαιδευτικές σκηνές και παιδαγωγικά στιγμιότυπα από τα σχολεία που φοίτησε και τους ανθρώπους που την επηρέασαν. Όλα αυτά σε ένα γενικότερο κλίμα ανεμελιάς και ευχαρίστησης που διακόπηκε βίαια και απότομα το 1919 με την καταστροφή του Αϊδινίου, ως αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου. Η επιβίωση εκείνη την εποχή ήταν ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε ποτέ. Για τρεις ημέρες η πόλη λεηλατήθηκε από Τούρκους Τσέτες και ακολούθησε σφαγή του πληθυσμού. Η Nelly’s περιγράφει σκηνές βίας και καταστροφής, θυμάται με τρόπο ζωντανό και δραματικό όλο το χρονικό της καταδίωξης και τελικά της διάσωσης της οικογένειας της (με μια εύνοια της τύχης αλλά και με τις διπλωματικές και κοινωνικές δεξιότητες του πατέρα της). Όπως έγραψε: «Όλη αυτή η τραγωδία, από την αρχή ως το τέλος, δεν πρόκειται να σβήσει από κανενός μας τη μνήμη, όσο ζούμε».
2. Γερμανία / Πέρα από την επιβίωση
Στη συνέχεια η οικογένεια που έχασε μεγάλο μέρος της περιουσίας της μαζί με το σπίτι της, βρήκε καταφύγιο σε συγγενείς στη Σμύρνη. Σύντομα η Nelly’s ένιωσε την ανάγκη για μια μεγάλη αλλαγή, δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με μια πιο συμβατική για την εποχή ζωή (γάμος και παιδιά) και έτσι έπεισε τον πατέρα της να της επιτρέψει να σπουδάσει ζωγραφική και μουσική στη Δρέσδη της Γερμανίας, συνοδευόμενη από τον μικρότερο αδελφό της.
Είχε τεράστια περιέργεια, υπομονή, επιμονή και φιλοδοξία. Στη Δρέσδη ξεκίνησε τις σπουδές της και συνδέθηκε με την εύπορη ελληνική κοινότητα (εκεί γνώρισε τον Άγγελο Σεραϊδάρη ο οποίος στο μέλλον θα γινόταν ο σύζυγος της). Σύντομα ήρθε πάλι η καταστροφή, αυτή τη φορά ήταν της Σμύρνης. Η οικογένεια της διέτρεξε για δεύτερη φορά θανάσιμο κίνδυνο αλλά κατάφερε να σωθεί και να μεταναστεύσει στην Αθήνα. Η ίδια γράφει: «Ύστερα από αυτή την ολοκληρωτική καταστροφή, έπρεπε να σκεφτώ πολύ και να αποφασίσω τι θα κάνω. Οι συνθήκες είχαν τελείως αλλάξει. Έπρεπε να ξεχάσω τα πρώτα μου όνειρα και να αποφασίσω κάτι πιο πρακτικό για το μέλλον. Μου μπήκε η έμμονη ιδέα ν’ αφήσω τη ζωγραφική και τη μουσική, και να επιδοθώ στη φωτογραφική τέχνη. Σκέφτηκα πως έτσι θα έκανα καριέρα πιο κατάλληλη για την περίσταση… ώστε να μπορέσω και την οικογένεια μου να βοηθήσω και τον εαυτό μου».
Η Nelly’s συνέχισε τις σπουδές της στη φωτογραφία, μαθήτευσε διπλά σε σημαντικούς δασκάλους της εποχής, επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο και ταλέντο, φωτογράφισε χορευτές σε κίνηση και συμμετείχε στην πρώτη της ομαδική έκθεση. Σύντομα, αφού πήρε το πτυχίο της και παρά τις δυνατότητες να εξελιχθεί στη Γερμανία, η ιδεολογία, η πίστη και η φιλοδοξία την έκαναν να μετακομίσει στην Αθήνα για να διεκδικήσει μια καριέρα φωτογράφου εκεί.
3. Στην Ελλάδα / Μια ζωή επιτυχίας
Για μία ακόμη φορά χρειάστηκε να ξεκινήσει από την αρχή. Με δυσκολίες έφτιαξε το φωτογραφικό της στούντιο και σταδιακά απέκτησε φήμη και επιτυχία. Φωτογράφισε μέλη της ελληνικής βασιλικής οικογένειας και της αστικής αθηναϊκής κοινωνίας του μεσοπολέμου, συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφους, μουσικούς, ηθοποιούς και διάσημους πολιτικούς.

Nelly’s – Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, 1936
Το 1925 οργάνωσε την πρώτη της έκθεση και συμπεριέλαβε 15 φωτογραφίες από Μικρασιάτες πρόσφυγες (πρόκειται για τις μοναδικές φωτογραφίες που απεικονίζουν τον ανθρώπινο πόνο σε ολόκληρη την καριέρα της!) Άλλα θέματα που την απασχόλησαν φωτογραφικά ήταν εικόνες από παλιά σπίτια και κτίρια της Αθήνας, γυμνοί χορευτές και αθλητές που φωτογραφήθηκαν στην Ακρόπολη, παραστάσεις αρχαίου δράματος στους Δελφούς, σκηνές απλών ανθρώπων στην ύπαιθρο, μοναστική ζωή και παραδοσιακά επαγγέλματα. Συνεργάστηκε επίσης με σχεδιαστές μόδας της εποχής.

Nelly’s – Δελφικές Γιορτές, Ικέτιδες του Ευριπίδη. Δελφοί, 1930
Το 1936 ταξίδεψε στο Βερολίνο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά ένιωσε κάτι φρικτό στην ατμόσφαιρα και στη μορφή του Χίτλερ. Επέστρεψε το 1937 για να φωτογραφίσει την επίσκεψη του Μουσολίνι στο Βερολίνο και συναντήθηκε με τον Γκέμπελς για να του δωρίσει φωτογραφίες της Ελλάδας, εκεί όμως η Γκεστάπο της έκλεψε όλο το υλικό. Η ταραχή της κράτησε λίγο αφού σύντομα ένιωσε πως αυτές οι φωτογραφίες ήταν καλύτερα που χάθηκαν. Το 1929 παντρεύτηκε τον Άγγελο Σεραϊδάρη, έναν παλιό φίλο από τα χρόνια της Δρέσδης. Ήταν πιανίστας αλλά έγινε βοηθός της για μια ζωή. Είχε δύο αποβολές που τις απέδωσε σε σκληρή δουλειά, αλλά όπως έκανε πάντα με τον πόνο, ειδικά για τους ανθρώπους, έκανε επαφή με την απώλεια, θρήνησε και μετά προχώρησε.
4. Στην Αμερική / Το ελιξίριο της ζωής
Το 1939 η Nelly’s και ο Άγγελος ταξίδεψαν στη Νέα Υόρκη για να παραβρεθούν στη διεθνή έκθεση στην οποία εκπροσωπούσαν την Ελλάδα. Εκεί εξέθεσε τους «Παραλληλισμούς», μια σειρά φωτογραφικών κολλάζ όπου πρόσωπα από αρχαία γλυπτά τοποθετήθηκαν δίπλα σε πορτρέτα σύγχρονων Ελλήνων. Η Nelly’s υποστήριζε την ιδεολογία της συνέχειας της ελληνικής γενεαλογίας από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή (την οποία συμμεριζόταν η πλειοψηφία των Ελλήνων εκείνης της εποχής).

Nelly’s
Εν τω μεταξύ, η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία σηματοδοτώντας την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Nelly’s, η οποία υποτίθεται ότι θα έμενε στις ΗΠΑ μόνο για ένα μήνα ξαναζούσε στο μυαλό της την καταστροφή του Αϊδινίου. Παρόλο που θα άφηνε πίσω της την οικογένεια, τους φίλους και την καριέρα της, αποφάσισε να μείνει στη Νέα Υόρκη και να χτίσει μια ζωή από την αρχή. Χρειάστηκε χρόνος και αντοχή απέναντι σε αλλεπάλληλες δυσκολίες και εμπόδια μέχρι να καταφέρει να εγκατασταθεί νόμιμα, να εργαστεί, να χτίσει την καριέρα της από την αρχή και τελικά να καθιερωθεί φωτογραφικά στους κύκλους της Νέας Υόρκης. Φαίνεται πως στάθηκε τυχερή για άλλη μια φορά, όπως όταν έφυγε από τη Σμύρνη λίγο πριν την καταστροφή, αφού η Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ήταν μια πόλη φάντασμα.

Nelly’s – Νεοϋορκέζοι, από τη σειρά Easter Parade Νέα Υόρκη 1953
Εξέλιξε τη δουλειά της πέρα από πορτρέτα φωτογραφίζοντας μοντέλα μόδας και εμπορικά προϊόντα για διαφημίσεις. Ζωγράφισε πορσελάνες και τις εξέθεσε στις βιτρίνες του Georg Jensen. Παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας από τον Alexey Brodovitch. Δημιούργησε δύο φωτογραφικές σειρές που επαίνεσε ο δάσκαλός της: «Constructions and Buildings in New York» (1956), σε έντονη αντίθεση με τη σειρά των παλιών κτιρίων της Αθήνας, και την πιο εικαστική και ξεχωριστή «Easter Parade» . Το 1959 απέκτησε πτυχίο εσωτερικής διακόσμησης και τον επόμενο χρόνο παρακολούθησε μαθήματα προηγμένης κατασκευής φορεμάτων. Στο τέλος του Ελληνικού Εμφύλιου Πολέμου επισκέφθηκε την Ελλάδα μετά από μια δεκαετία απουσίας. Το 1965, ενώ επισκεπτόταν τον πατέρα της η ιδέα της επιστροφής στην Ελλάδα άρχισε να την απασχολεί.
5. Πίσω στην Αθήνα / Η γυναίκα που έζησε δύο φορές
Το 1966, η ιδιοκτήτρια του διαμερίσματος και του στούντιο στη Νέα Υόρκη αποφάσισε να το πουλήσει. Η Nelly’s δεν είχε κουράγιο να ψάξει για νέο στούντιο και σπίτι και έτσι αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα – ακόμα μια αλλαγή στη ζωή της που συνδέεται με την απώλεια και τη μετακίνηση σε άλλη χώρα. Οι αλλεπάλληλες απώλειες σπιτιών και στούντιο υπογραμμίζουν και επαναλαμβάνουν το παλιό, γνώριμο τραύμα του «ξεριζωμού».

Nelly’s
Πίσω στην Αθήνα, με μεγάλο κόπο κατάφερε να δημιουργήσει ένα νέο σπίτι. Έζησε στη λήθη για σχεδόν μια δεκαετία. Αυτή η περίοδος συνέπεσε με το καθεστώς δικτατορίας στην Ελλάδα (1967–1974) που έδωσε ελάχιστη προβολή στην τέχνη και τον πολιτισμό. Όμως, το 1975 βίωσε μια νέα, ευτυχή ανατροπή της μοίρας. Η Ελένη Βλάχου, εκδότρια μεγάλης εφημερίδας, την αναζήτησε μέσα από ένα άρθρο. Η Nelly’s διάβασε το άρθρο και απάντησε αμέσως. Στα επόμενα είκοσι χρόνια και παρά το γεγονός ότι είχε εγκαταλείψει τη φωτογραφία, ένας μεγάλος αριθμός άρθρων, ντοκιμαντέρ και πολυάριθμων βραβείων τίμησαν τη ζωή και το έργο της. Το 1994 η Naomi Rosenblum την συμπεριέλαβε στο βιβλίο της «A history of Women Photographers» που δημοσιεύτηκε στη Νέα Υόρκη και ακολούθησαν πολλές ακόμη αναφορές σε διεθνή περιοδικά. Το 1984 δώρισε τις φωτογραφίες και τον εξοπλισμό της στο Μουσείο Μπενάκη. Πέθανε στις 17 Αυγούστου 1998 στην Αθήνα.
Ανάλυση
Η επανα-αφήγηση
Η ανάλυσή μας βασίστηκε σε μια μάλλον εναλλακτική και πρωτότυπη ιδέα. Χρησιμοποιήσαμε μια παραλλαγή του «life-story interview» των McAdams και Bowman. Σύμφωνα με αυτή την αφηγηματική μέθοδο συνέντευξης, ο ερευνητής θέτει στο πρόσωπο προς μελέτη μια σειρά από συγκεκριμένες ερωτήσεις βάσει των οποίων τελικά οργανώνεται η αφήγηση της ζωής του. Στη δική μας εκδοχή, αντλώντας από το υλικό που συλλέξαμε, απαντήσαμε οι ίδιοι στις συγκεκριμένες ερωτήσεις και έτσι οργανώσαμε και δημιουργήσαμε μια επανα-αφήγηση της ζωής της Nelly’s. Μάλιστα, σε μια προσπάθεια να ακουστεί η Φωνή της Nelly’s παραθέσαμε αυτούσια αποσπάσματα από τα λόγια της. Στην πραγματικότητα, όλο το προηγούμενο κείμενο που μόλις διαβάσατε είναι μια περίληψη αυτής της επανα-αφήγησης.
Το μυστήριο
Η επανα-αφήγηση που προέκυψε μας επέτρεψε να ερευνήσουμε το μυστήριο σχετικά με το πως δομήθηκε η προσωπικότητα της Nelly’s. Πως κατάφερε να επιδεικνύει διαρκώς μια δύναμη αναγέννησης και ανάκαμψης και πως οι ατομικές της εμπειρίες επηρεάστηκαν από τα κοινωνικά και ιστορικά γεγονότα της εποχής της. Ίσως σε μια ερώτηση: Πως η Nelly’s κατάφερε να δημιουργήσει την ταυτότητά της και να κατασκευάσει μια αφήγηση για τη ζωή της;

Nelly’s
Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα εντάξαμε την επανα-αφήγηση που δημιουργήσαμε σε ένα πλαίσιο αφηγηματικής και πολιτιστικής ψυχολογίας. Από αυτό το πλαίσιο αξιοποιήσαμε τα παρακάτω στοιχεία:
1. Σημεία Καμπής
Τα σημεία καμπής στην αφήγηση της ζωής ενός ανθρώπου είναι γεγονότα ή εμπειρίες ζωής που οδηγούν σε μεγάλες αλλαγές και μεταβάσεις. Έτσι, συχνά διαμορφώνουν και δίνουν νέο προσανατολισμό στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και ερμηνεύουμε τη ζωή μας.
Στην ανάλυσή μας εντοπίσαμε μεγαλύτερα και μικρότερα σημεία καμπής στην επανα-αφήγηση της ιστορίας της Nelly’s διαπιστώνοντας ότι ο πόλεμος, οι μεγάλες απώλειες και η φιλοδοξία τροφοδοτούσαν μια δύναμη για αλλαγή και μετακίνηση. Τα σημαντικότερα σημεία καμπής στην «οδύσσεια» της ζωής της ήταν οι μετακινήσεις από πόλη σε πόλη, καθεμία από τις οποίες σηματοδοτούσε ένα νέο κεφάλαιο στη ζωής της.
2. Αφήγηση Λύτρωσης ή Καταστροφής
Τα σημεία καμπής μπορεί να είναι αλλαγές προς το καλύτερο ή το χειρότερο και μπορούν να ιδωθούν ως ιστορίες «λύτρωσης» (μετακίνηση από μια αρνητική εμπειρία σε ένα θετικό νόημα) ή «καταστροφής» (μετακίνηση από κάτι αρχικά θετικό σε μια αρνητική έκβαση). Όπως θα δούμε παρακάτω, συμπεράναμε πως η αφήγηση της ζωής της Nelly’s ήταν μια καθαρή «αφήγηση λύτρωσης» αφού η απώλεια και η καταστροφή πυροδοτούσαν μια λειτουργία επούλωσης και ανάκαμψης.
3. Κεντρικό Θέμα Ζωής
Ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές για θεματική αφηγηματική ανάλυση των Lieblich et al. αναδείξαμε ως βασικό θέμα ζωής για τη Nelly’s την έννοια της «αναγέννησης» (rebirthing) ή της συνεχούς επανεφεύρεσης του εαυτού. Η «αναγέννηση» φαίνεται πως διατρέχει ολόκληρη την αφήγηση της ζωής της καθιστώντας την μια «αφήγηση λύτρωσης».
4. Κεφάλαια Ζωής
Στην βιογραφία που η ίδια η Nelly’s έφραψε, επέλεξε να χωρίσει τη ζωή της σε 5 κεφάλαια με τίτλο: 1. Μικρά Ασία, 2. Γερμανία, 3. Στην Ελλάδα, 4. Στην Αμερική, 5. Πίσω στην Αθήνα. Στην ανάλυσή μας ακολουθήσαμε την ίδια λογική χωρίζοντας την επανα-αφήγηση σε 5 κεφάλαια ζωής. Οι τίτλοι που δώσαμε σε αυτά τα κεφάλαια αναδεικνύουν την έννοια της «αναγέννησης» (rebirthing) ως κεντρικό θέμα ζωής και «λυτρωτικής αφήγησης»: 1. Από την ακμή στην τραγωδία, 2. Πέρα από την επιβίωση, 3. Μια ζωή επιτυχίας, 4. Το ελιξίριο της ζωής, 5. Η γυναίκα που έζησε δύο φορές.

Nelly’s
Ιστορικό Πλαίσιο
Λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής διαπιστώσαμε ότι η πορεία της ζωής της Nelly’s σημαδεύτηκε από την τραγική μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Εκατοντάδες χιλιάδες ελληνόφωνοι ορθόδοξοι χριστιανοί είχαν ζήσει για αιώνες στη Μικρά Ασία μέχρι που αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν το 1922 (Εξερτζόγλου, 2016). Η αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών που ήταν ένα αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919–1923), η λεγόμενη «Μεγάλη Καταστροφή», αποτελεί κεντρικό σημείο καμπής στην ελληνική ιστορία. Ο αντίκτυπος αυτού του πολέμου είναι ακόμα ισχυρός και αποτελεί τεράστιο αγκάθι στη διπλωματία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.;
Συλλογικές Αφηγήσεις
Η κατασκευή μιας αφήγησης για την ταυτότητα και την ιστορία μας δεν θα μπορούσε να είναι αποκλειστικά μια ατομική υπόθεση. Οι άνθρωποι εντάσσονται στην κοινωνία που ζουν και οι αφηγήσεις τους επηρεάζονται από σημαντικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα. Έτσι για τους McAdams και Janis η ιστορία της ζωής μας είναι πάντοτε μια ψυχοκοινωνική κατασκευή, διαμορφωμένη τόσο από το άτομο όσο και από τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει.
Τα συγκεκριμένα δραματικά, ιστορικά γεγονότα και ο αντίκτυπός τους στην τότε κοινωνία διαμόρφωσαν τις συλλογικές αφηγήσεις του προσφυγικού ελληνισμού. Συγκεκριμένα ο Εξερτζόγλου (2016) υποστηρίζει ότι είναι δυνατό να εντοπιστούν δύο αλληλοκαλυπτόμενες αλλά διαφορετικές συλλογικές αφηγήσεις μέσα στις οποίες σφυρηλατήθηκε η θεσμική-συλλογική μνήμη της Μικρασιατικής Καταστροφής. 1) Πρώτον η αφήγηση της θυματοποίησης (αφήγηση καταστροφής) που «περιορίστηκε σε περιγραφές θηριωδιών, εστιάζοντας στα βάσανα των Χριστιανών στα χέρια των Τούρκων». 2) Δεύτερον η αφήγηση της ενδυνάμωσης (αφήγηση λύτρωσης) που έβλεπε τους πρόσφυγες από ένα θετικό πρίσμα, «χαρακτηρίζοντας τους ως έξυπνα, επίμονα και εργατικά μέλη του ελληνικού έθνους» (Εξερτζόγλου, 2016, σ.353). Η δεύτερη αφήγηση δεν απορρίπτει τις μνήμες του θανάτου και της καταστροφής αλλά είναι στραμμένη προς το μέλλον, «σε αναζήτηση μιας θετικής ταυτότητας για τον πρόσφυγα που προσπαθεί να ενταχθεί στην κοινωνία».

Nelly’s
Σύνδεση Ατομικής και Συλλογικής Αφήγησης
Η μελέτη έδειξε ότι η ιστορία της ζωής της Ελληνίδας φωτογράφου Nelly’s είναι ένα παράδειγμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ατομικών και κοινωνικό-πολιτιστικών και ιστορικών θεμάτων. Η κυρίαρχη αφήγηση λύτρωσης και ενδυνάμωσης των Μικρασιατών προσφύγων (Εξερτζόγλου, 2016), σύμφωνα με την οποία διέπρεψαν και ευδοκίμησαν μετά τη Μεγάλη Καταστροφή του 1922 ταιριάζει με τη λυτρωτική αφήγηση της ζωής της Nelly’s. Η ανάλυση μας δείχνει ότι αφηγήσεις λύτρωσης και καταστροφής αφορούν τόσο τα άτομα όσο και ολόκληρες κοινωνικές ομάδες που προσπαθούν να δώσουν νόημα στις εμπειρίες τους και να δομήσουν την ταυτότητά τους. Συγκεκριμένα, στο κοινό θέμα της «αναγέννησης» (τόσο για τη Nelly’s όσο και για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες) οι τραυματικές μνήμες διατηρήθηκαν και επηρέασαν την πορεία της ζωής, όμως η δημιουργία λυτρωτικών αφηγήσεων ήταν εφικτή.
Φαίνεται ότι το μυστήριο του πώς ένας άνθρωπος κατασκευάζει την ιστορία της ζωής του, π.χ. ως μια ιστορία λύτρωσης και θριάμβου ή πτώσης και καταστροφής, δεν εξηγείται μόνο από τα προσωπικά του βιώματα και τις αφηγήσεις των προγόνων του (διαγενεαλογικές επιρροές) αλλά και από το κοινωνικό και ιστορικό περιβάλλον και τις αφηγήσεις της κυρίαρχης κουλτούρας.

Nelly’s
Σκέψεις για τη Nelly’s
Η ανάλυσή μας δείχνει ότι η Nelly’s δημιούργησε μια «λυτρωτική αφήγηση» για τη ζωή της με κεντρικό θέμα ζωής την έννοια της «αναγέννησης». Αναφορικά με την ταυτότητά της, φαίνεται πως δόμησε την εικόνα μιας περίεργης για τη ζωή, υπομονετικής, επίμονης, φιλόδοξης, σκληρά εργαζόμενης και τυχερής γυναίκας που κατάφερε να ευδοκιμήσει παρά τις τραυματικές εμπειρίες του πολέμου στα πρώτα χρόνια της ζωής της.
Φυσικά η λυτρωτική αφήγηση ζωής, το θέμα της «αναγέννησης» και η αίσθηση εαυτού δεν ήταν μια τέλεια και χωρίς διακυμάνσεις ευθεία γραμμή – ούτε για τη Nelly’s ούτε για τους ανθρώπους της. Η Nelly’s σε κάθε καμπή της ζωής της χρειάστηκε να χτίσει τη ζωή της από την αρχή ξεπερνώντας κάθε φορά τις κακουχίες, τη φτώχεια, την ανωνυμία και τον φόβο.
Κανείς αναρωτιέται αν αυτή η επαναλαμβανόμενη αναβίωση δεν ήταν επίσης μια ασυνείδητη και τελικά επιτυχημένη προσπάθεια αντιμετώπισης του τραύματος του πολέμου και των σχετικών αναμνήσεων που δεν μπορούσαν ποτέ να σβήσουν.
Σκέψεις για τον Αναγνώστη
Τόσο σε επίπεδο προσωπικό όσο και από τον ρόλο του ψυχοθεραπευτή αναρωτιέμαι, ποια ήταν αυτή η δύναμη που έκανε τη Nelly’s να είναι ένα παράδειγμα ψυχικής ανθεκτικότητας; Πρόκειται για μια γυναίκα που κατάφερε να ζήσει περισσότερες από δύο φορές αφού μετά από κάθε καταστροφή και απώλεια έχτιζε μια καινούρια ζωή από την αρχή. Ακολουθώντας την ανάλυσή μας και σε σχέση με αυτό το ερώτημα, προσωπικά στάθηκα σε δύο έννοιες. Η πρώτη είναι η έννοια του συναισθηματικού δεσμού και η δεύτερη η έννοια της ιδεολογίας. Φαίνεται ότι η Nelly’s πήρε σημαντική υποστήριξη από την οικογένεια της και ιδιαίτερα από τον πατέρα της που της έδειχνε με τρόπο σταθερό, στήριξη και εμπιστοσύνη. Όπως η ίδια έγραψε:
– “Είχα έναν χρυσό πατέρα που με αγαπούσε πολύ. Είχε πεποίθηση στο χαρακτήρα μου και τη θέλησή μου”
– “Τυχερές είναι οι γυναίκες που έχουν τη στήριξη του πατέρα τους, καμιά δύναμη δεν μπορεί να τις λυγίσει”.

Nelly’s
Αυτή η συναισθηματική πληροφορία φάνηκε πως έγραψε μέσα της και έτσι η Nelly’s μπόρεσε να πιστέψει γενικότερα στις ανθρώπινες σχέσεις. Τόσο η μετέπειτα υποστηρικτική σχέση με τον σύζυγό της, όσο και η βοήθεια που μπορούσε να ζητά από τους ανθρώπους σε κάθε δύσκολη ανατροπή στη ζωής της, φαίνεται πως της έδιναν τη δύναμη να ανακάμπτει.
Επίσης, μέσα από τις εμπειρίες της ζωής της διαμόρφωσε μια ιδεολογία στην οποία έμεινε πιστή και την οποία υπηρέτησε μέχρι το τέλος (η ιδεολογία της συνέχειας της ελληνικής γενεαλογίας). Άσχετα με τον αν ταυτιζόμαστε η όχι με τη συγκεκριμένη ιδεολογία, το σημαντικό είναι ότι μια βασική ιδέα μπόρεσε να δώσει νόημα και κίνητρο για καλλιτεχνική δραστηριότητα και εργασία. Η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι η Nelly’s μέσα από την καλλιτεχνική της πορεία λειτούργησε ως πρέσβειρα του Ελληνισμού και της ιδεολογίας της, μιας ιδεολογίας που χρωμάτισε ένα μεγάλο κομμάτι της φωτογραφικής της ταυτότητας.
*Ο Χρήστος Κοροβίλας είναι Κλινικός Ψυχολόγος – Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
(Φωτογραφικό ψευδώνυμο Sisyphus Kane)
____
ΥΓ. Σκεπτόμενος τον εαυτό μου αλλά και τους θεραπευόμενούς μου αναρωτιέμαι:
Ποια είναι η πίστη που καθένας από εμάς έχει στις ανθρώπινες σχέσεις; Πόσο πιστεύουμε σε αυτές και πόσο τολμάμε να αποκαλύψουμε την ευάλωτη πλευρά μας στους κοντινούς μας; Επίσης, υπάρχει κάποια ιδέα, κάποια αρχή ή κάποια αξία που να δίνει νόημα στη ζωής μας;
Σημ.: Αναφορικά με την έννοια του συλλογικού τραύματος και των συλλογικών αφηγήσεων δεν μπορώ παρά να σκεφτώ την ανείπωτη καταστροφή που ζήσαμε τον Σεπτέμβριο. Η προετοιμασία για τη συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου συμπίπτει χρονικά με τις μεγάλες καταστροφικές πλημμύρες στον Θεσσαλικό κάμπο. Πως θα μπορέσει να ανακάμψει αυτός ο πληθυσμός, πως ανασύρονται μνήμες και διαγενεαλογικά τραύματα μετανάστευσης και ξεριζωμού που είναι κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας μας; Πως η έννοια της φροντίδας (σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο) θα βοηθήσει σε μια ανάκαμψη και επούλωση και ποια θα είναι η νέα, κυρίαρχη ιδεολογία και αφήγηση που θα φτιάξουμε για τα συγκεκριμένα γεγονότα;
Πάντως, τόσο η ατομική ιστορία της Nelly’s όσο και η συλλογική ιστορία των Μικρασιατών μας δείχνουν ότι υπάρχει ελπίδα. Βλέπουμε ότι δεν είναι ασυνήθιστο, σε έναν δεύτερο χρόνο, να δίνουμε θετικό νόημα σε τραγικά γεγονότα .
Ίσως τελικά να μην είναι τόσο σημαντικό το τι πάθαμε αλλά το νόημα που καταφέραμε να δώσουμε σε όσα μας συνέβησαν.
Nelly’s