Η κάμερα ως εργαλείο όπως και σε κάθε άλλη μορφή τέχνης, μπορεί να κατασκευάσει την πραγματικότητα. Η ίδια σκηνή μπορεί να δώσει πολλές διαφορετικές ιστορίες ανάλογα με τις αποφάσεις του φωτογράφου

Todd Rigos

Θέλω οπωσδήποτε να σε ρωτήσω αν πιστεύεις πως το συναίσθημα είναι πραγματικά ένα δυνατό σημείο στις φωτογραφίες.
Ένας από τους κυριότερους παράγοντες μιας καλής φωτογραφίας είναι η ικανότητα της να μεταφέρει συναίσθημα. Αδιαμφισβήτητα το συναίσθημα σε οποιαδήποτε τέχνη είναι εκείνο που βοηθάει τον θεατή να συνδεθεί και να ταυτιστεί με αυτήν. Φωτογραφίες με έντονο αντίκτυπο, εικονικές αλλά και στερεοτυπικές εικόνες με έντονη συναισθηματική έκκληση, καταφέρνουν να ενισχύουν την κοινή γνώμη για μια κατάσταση. Όμως πάντα πρέπει να υπάρχει ο σκοπός να εκπαιδεύσουμε το κοινό αμφισβητώντας τα στερεότυπα, δημιουργώντας συναισθηματική φόρτιση με λιγότερο δραματικές, πιο ήσυχες, η πιο πολυεπίπεδες εικόνες. Πιστεύω πως όταν χρησιμοποιούμε το συναίσθημα για να διαφημίσουμε αντί να εκπαιδεύσουμε (βλ. Poverty Porn), επικοινωνούμε με λάθος τρόπο την ιστορία στον Θεατή, αφήνοντας τον να παραμείνει πάντα θεατής. Η λάθος χρήση του συναισθήματος στις οπτικές τέχνες (visual arts), θα έλεγα πως είναι από μόνη της ένα είδος προπαγάνδας. Για να μεταδώσουμε το συναίσθημα σε μια φωτογραφία, πρέπει αν μη τι άλλο να το νιώσουμε πρώτα εμείς. Δεδομένου πως κάθε φορά που πατάμε το κλείστρο δίνουμε φωνή στο πως βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας.

Οι φωτογραφίες σου είναι γεμάτες ανθρώπους. Τους αγαπάς;
Τους ανθρώπους στις φωτογραφίες μου τους αγαπώ! Πάντα έχω να μάθω κάτι πολύτιμο από οποιαδήποτε αλληλεπίδραση. Σαν φωτογράφος έχω επιλέξει να δημιουργώ ιστορίες με κύριο κίνητρο την προσωπικότητα μου και τα βιώματα μου. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις με έχουν κάνει σήμερα τον άνθρωπο που είμαι. Κατά κάποιο τρόπο «τους το χρωστάω» θα έλεγε κάποιος. Και τους ευχαριστώ πάντοτε. Όταν κάποιος εμπιστεύεται να “εκτεθεί” σε μια δύσκολη στιγμή του, μέσα από τις φωτογραφίες σου γιατί εμπιστεύεται αυτό που εκπροσωπείς, τότε σίγουρα δημιουργείται ένας δεσμός αγάπης. Ως κοινωνικός άνθρωπος με ενσυναίσθηση, έχω μάθει να ακούω και να συνδέομαι. Για κάποιους ανθρώπους σε αυτόν τον κόσμο, το να βρεθεί κάποιος να τους ακούσει έστω και για 10 λεπτά μπορεί να είναι πολύ σημαντικό. Έχοντας ασχοληθεί με το προσφυγικό, μπορώ να πω με σιγουριά πως άλλαξα σαν άνθρωπος. Προς το καλύτερο. Για όλους εκείνους που συνέβαλαν σε αυτό δείχνοντας μου πως υπάρχει ομορφιά και μέσα στην ασχήμια μόνο αγάπη μπορώ να νιώσω. Έτσι φωτογραφίζοντας ανθρώπους, μου δίνει το κίνητρο και την δύναμη να συνεχίσω να πιστεύω σε αυτό που κάνω. 

Amir is looking at the X-ray that revealed his heart disease. Athens, Greece, September 2020. Photograph by Todd Rigos / Hans Lucas.

Η περιέργεια θεωρείς ότι είναι έτσι και αλλιώς, χαρακτηριστικό του φωτογράφου;
Η περιέργεια είναι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του φωτογράφου. Από την φύση της σε αφήνει ανικανοποίητο. Είναι ένα από τα μέσα για να εμβαθύνεις. Υπάρχουν τόσα ερωτήματα μα οι απαντήσεις είναι κρυμμένες. Πολλές φορές οι φωτογράφοι καλούμαστε να ξεφύγουμε από τους κανόνες. Να χαθούμε μέσα στο θέμα και να ανακαλύψουμε ιστορίες κρυμμένες μέσα σε άλλες ιστορίες. Να ερευνήσουμε πολλές πτυχές, άλλοτε πέφτοντας σε αδιέξοδα και άλλοτε βρίσκοντας την ρίζα. Πρέπει να είμαστε ο εαυτός μας και ταυτόχρονα να κοιτάμε έξω από αυτόν. Η περιέργεια πρέπει να πηγάζει από μέσα μας. Σίγουρα ο χρόνος που αφιερώνουμε παίζει σημαντικό ρόλο. Μελετώντας και εμβαθύνοντας στο θέμα από πριν, μας βοηθάει να ταυτιστούμε, και να ελιχθούμε αναλόγως παίρνοντας πιο σωστές αποφάσεις για να επικοινωνήσουμε την ιστορία καλύτερα.

Άνθρωποι και τοπία, άνθρωποι και πράγματα, άνθρωποι και άνθρωποι μεταξύ τους… Οι αλληλεπιδράσεις αυτές είναι ιστορίες που μπορεί να φωτογραφηθούν και να καταχωρηθούν;
Ο κόσμος μας αποτελείται από συνεχείς αλληλεπιδράσεις. Από πιθανότητες που συγκλίνουν η αποκλίνουν αντίστοιχα. Συνδυάζοντας τέτοια στοιχεία, ο θεατής καλείται να συγκρίνει και επομένως να σκεφτεί. Πιστεύω πως είτε αυτές κυριαρχούν σε μια φωτογραφία, είτε σε πολύπτυχο βοηθούν τον θεατή να φτιάξει μια μεγαλύτερη εικόνα στο μυαλό του. Να κατανοήσει περαιτέρω το τι συνέβη, εκείνη την στιγμή στο παρελθόν. Η ιστορία δεν είναι απλά μια ανακύκλωση σημαντικών γεγονότων του παρελθόντος. Μπορεί κομβικά γεγονότα να καθόρισαν την παγκόσμια κοινωνία στο σύνολο της, όμως η κάθε κοινότητα δεν βίωσε τις επιπτώσεις με τον ίδιο τρόπο, ούτε με ίσους όρους. Καθώς η Ιστορία δείχνει να αλλοιώνεται με τα χρόνια, πέφτοντας θύμα προπαγάνδας, θα χρειαστούμε περισσότερη πληροφορία για να μειώσουμε αυτό το κενό και να προσφέρουμε την αλήθεια ανέπαφη στις επόμενες γενιές.

Η φωτογραφική διαδικασία είναι μια μαρτυρία ή μια τεκμηρίωση; Κάποιες από τις εικόνες που υπάρχουν στις φωτογραφίες, σύντομα θα χαθούν.
Από την αρχή της ιστορίας του ανθρώπου, με τις πρώτες σπηλαιογραφίες, η εικόνα αποτέλεσε το πρώτο μέσο επικοινωνίας του. Οποιαδήποτε φωτογραφία, από την αρχή της δημιουργίας της αποτελεί μια ιστορική τεκμηρίωση. Για το αν θα χρησιμοποιηθεί ως ιστορική, θεωρώ πως θα εξαρτηθεί κυρίως από τα media και τους ίδιους τους ιστορικούς. Η φωτογραφία είναι μια τεκμηρίωση διότι από μόνη της αποτελεί μια φυσική απόδειξη ενός πραγματικού γεγονότος. Είναι όμως και μια κατάθεση μαρτυρίας του ίδιου του φωτογράφου, που με την γνώση, την ευαισθησία και την εμπειρία του, θα επιλέξει αυτό που θα φωτογραφίσει. Φυσικά εφόσον μια φωτογραφία επιλεχθεί για αυτό το σκοπό είναι μια κατάθεση μαρτυρίας για την ίδια την ιστορία. Κάθε φωτογραφία έχει αξία και οφείλουμε να την προστατεύσουμε. Σε 100 χρόνια απο τώρα δεν είμαστε σίγουροι αν οι συσκευές μας θα μπορούν να διαβάσουν αυτά τα format. Το να παίρνουμε μέτρα συντήρησης, διαφύλαξης ή και μετατροπής τόσο πολύτιμων δεδομένων είναι ένα χρέος στην ανθρωπότητα. Έχουμε όλοι δικαίωμα να γνωρίζουμε. Το να μην έχουμε αυτές τις μαρτυρίες, είναι σίγουρα χειρότερο.

Aisha is in shock after realizing that her loving brothers health is in very bad condition. Athens, Greece, 2020. Photograph by Todd Rigos / Hans Lucas.

Τελικά οι φωτογράφοι απο-καλύπτουν την «πραγματική ζωή»;
Η κάμερα ως εργαλείο όπως και σε κάθε άλλη μορφή τέχνης, μπορεί να κατασκευάσει την πραγματικότητα. Η ίδια σκηνή μπορεί να δώσει πολλές διαφορετικές ιστορίες ανάλογα με τις αποφάσεις του φωτογράφου. Μια και μόνο στιγμή, μπορεί να αλλάξει τα πάντα αφού φωτογραφηθεί. Η αλήθεια είναι πως ότι βλέπουμε σε μια φωτογραφία, ήταν όντως πραγματικό. Όμως όταν αλλάξουμε την οπτική γωνία μπορούμε να καταλήξουμε σε αντίθετο νόημα. Αυτό που θα πρέπει να είναι αληθινό είναι ο ίδιος ο φωτογράφος. Θέλει πολύ μεγάλη προσοχή από την σύλληψη, την λήψη, την επεξεργασία, την δημοσίευση και την εκτύπωση. Είναι θέμα ηθικής του ίδιου του καλλιτέχνη να προσπαθήσει να διασφαλίσει τα ιδανικά του.

Ποιά κάδρα φωτογραφικά σε συγκινούν, τα αυθόρμητα ή εκείνα που έχουν γίνει πιό σκόπιμα;
Υπάρχουν αυθόρμητα κάδρα που όσο και να προσπαθήσω να τα σκηνοθετήσω δεν θα μπορέσω να τα αναπαράξω ποτέ και το αντίθετο. Εάν η φωτογραφία με συγκινεί δεν έχει σημασία το τι κάδρο χρησιμοποιήθηκε. Σε στούντιο ή όχι, κάτω από την αξιοπρέπεια του φλας η του ηλίου σημασία για μένα έχει να επικοινωνείτε το νόημα και να επιτυγχάνεται ο απώτερος σκοπός. Να είναι μια μπουνιά στο στομάχι. Μετά από κάποια εμπειρία, το μυαλό του φωτογράφου αρχίζει και κάνει αμέτρητους συνδυασμούς. Με κάθε κλικ παίρνουμε πολλές αποφάσεις σκόπιμες αλλά και υποσυνείδητες σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Προσωπικά, ακόμα και σε ποιο σκόπιμα κάδρα προτιμώ να συνυπάρχει και ο αυθορμητισμός. Σημασία έχει να μην ξεχνάμε να είμαστε δημιουργικοί. Να δοκιμάζουμε. Να μην φοβόμαστε τα λάθη, και να μην υπακούμε πάντα στους κανόνες.

Σε ενδιαφέρουν νομίζω οι λεζάντες στις φωτογραφίες σου. Ίσως επειδή χαρακτηρίζουν κυρίως την documentary photography;
Στο documentary photography η λεζάντα είναι ένας σημαντικός τρόπος επικοινωνίας της ίδιας της φωτογραφίας. Ο θεατής χρειάζεται να γνωρίζει τι είναι αυτό που βλέπει και αν η φωτογραφία προσπαθεί να επικοινωνήσει κάποιο συγκεκριμένο νόημα. Πρέπει να χαρακτηρίζεται από αντικειμενικότητα και να γνωστοποιεί το τι, ποιος, που και γιατί της συγκεκριμένης λήψης. Φυσικά στις μέρες μας ο τίτλος και η λεζάντα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα metadata τα οποία επιτρέπουν στην φωτογραφία να είναι ορατή σε αναζητήσεις βάσει τίτλου, γεγονότος, τοποθεσίας και άλλων. 

Amir received bad news at the Onassis Cardiac Surgery Center which specializes in heart transplant surgeries. Athens, Greece, September 2020. Photograph by Todd Rigos / Hans Lucas.

Έχεις σκεφτεί αν υπάρχει ένα θέμα, ένα μοτίβο, που συνδέει όλη σου την φωτογραφική δουλειά;
Το θέμα που συνδέει όλη μου την φωτογραφική δουλειά είναι η αντανάκλαση του εαυτού μου. Φωτογραφίζοντας πάνω από δέκα χρόνια σαν χομπίστας, έμαθα να αγαπώ αυτήν την τέχνη τόσο πολύ όπου έφτασα να αλλάξω την καριέρα μου για αυτό. Φτάνοντας σε ένα τόσο κομβικό σημείο στην ζωή μου με όλες τις δυσκολίες που μπορεί να έχει αυτό, συνειδητοποίησα πως αν το κάνω πρέπει να το κάνω όσο πιο σωστά μπορώ. Για εμένα το σωστό είναι να τα έχω καλά με τον εαυτό μου, για να μπορώ να τα έχω καλά με την δουλειά μου και την ζωή μου γενικότερα και να μπορώ να αποδίδω σωστά. Πιστεύω πως όλα ξεκινούν από μέσα μας και έτσι, εκεί κοίταξα να βρω την λύση εξερευνώντας τα βιώματα μου, και εμβαθύνοντας σε αυτά, το κυριότερο. ξεκινώντας από πράγματα που αγαπώ πολύ, έως πράγματα που δεν αγαπώ, αντίστοιχα. Από ανησυχίες του μυαλού και εξωτερικούς παράγοντες που συνετέλεσαν στο να είμαι σήμερα ο άνθρωπος που είμαι. Έτσι στο portfolio μου, μπορεί να δει κανείς πολύ διαφορετικά πράγματα. Μουσική, διαφορετικές κουλτούρες, προσφυγιά και ούτω καθεξής.

Στην δουλειά σου εστιάζεις στην περιγραφή της ζωής των προσφύγων. Προσωπικά νομίζω πως κυρίαρχο ίσως συναίσθημα σε αυτούς είναι η απώλεια. Αλλά εσένα τι σε καθοδηγεί στην τεκμηρίωση ενός τόσο πολύπλοκου θέματος;
Το βασικό μου κίνητρο είναι η προσφυγιά της μητέρας μου το 1974 στην Κύπρο. Βιώματα που ξεκίνησαν σε πολύ νεαρή ηλικία. Όταν είσαι παιδί και βλέπεις την μητέρα σου δυστυχισμένη που έχασε την πόλη της και το σπίτι της, και όταν αφουγκράζεσαι την κατάσταση πηγαίνοντας συνέχεια στην πράσινη γραμμή. Βλέποντας την πόλη φάντασμα. Εικόνες τραγικές για τον οποιονδήποτε. Έτσι συνδυάζοντας τα αισθήματα με τα συναισθήματα άρχισα να αποκτώ μια ενσυναίσθηση για τον πόνο της απώλειας, την ζωή, τους ανθρώπους, το ίδιο το σύστημα. Το 2015 όπου ξεκίνησαν οι ροές των προσφύγων άρχισαν να ζωντανεύουν ξανά όλες εκείνες οι εικόνες που φανταζόμουν σαν παιδί. Βία, πόνο, φόβο, σπαραγμό. Μπορεί ο πόλεμος να είναι σκληρός, αλλά οι συνέπειες του πάντα θα είναι ακόμα σκληρότερες. Νομίζουμε πως η χειρότερη στιγμή ενός πρόσφυγα είναι όταν βρίσκεται μεταξύ συνόρων. Όμως η δυσκολία ξεκινάει όταν περάσουν τα σύνορα και ξεκινήσει η πραγματική ζωή. Φόβος, ρατσισμός, μειωμένα συμφέροντα, έλλειψη βασικών αναγκών, περίθαλψης, μόρφωσης, δυσκολία εύρεσης εργασίας, μειωμένοι μισθοί και άλλα. Εκατομμύρια διαφορετικές ιστορίες. Θεωρώ λοιπόν πως είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα και το πως το αντιμετωπίζουμε τώρα, θα επηρεάσει βαθιά το παγκόσμιο κοινωνικό σύνολο στο μέλλον.

Αναρωτιέμαι αν κάποιος μέσα από την επαφή με όλα αυτά αναγκαστικά αναπτύσσει ένα είδος ακτιβισμού; Εννοώ κατά πόσο μπορεί φωτογραφίζοντας να παραμείνει κάποιος απλός θεατής, a stalker;
Ο ακτιβισμός και ο εθελοντισμός είναι δύο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες. Η θέληση του ανθρώπου για έναν καλύτερο κόσμο, ειδικότερα σε καθεστώτα με αρκετούς πολιτικούς περιορισμούς. Έτσι εμφανίζεται και η παρόρμηση του εθελοντισμού διότι υπάρχει πάντα ο ανώτερος σκοπός για κάτι καλύτερο. Θεωρώ όμως πως έχει να κάνει με την απόσταση που παίρνει ο κάθε φωτογράφος από το θέμα. Μπορεί να είναι απλός παρατηρητής, αφηγητής, μάρτυρας, συνήγορος ή διερμηνέας. Όποια απόσταση επιλέξει όμως, πρέπει να συμφωνεί με πλήρη αντικειμενικότητα. Φωτογραφίζοντας το προσφυγικό έμαθα πως δεν βρίσκονται όλοι εκεί για τον ακτιβισμό. Διέκρινα απανθρωπιά στο φιλανθρωπικό σύστημα. Εκμετάλλευση από τα media. Και όλα αυτά στο όνομα του ίδιου του ακτιβισμού. Κάνοντας awareness είμαστε ακτιβιστές? Πιστεύω πως το awareness χωρίς το action είναι πολύ λίγο. Ακόμα και αν αναπτύσσεται ένα είδος ακτιβισμού, νομίζω πως θα έπρεπε όλο και περισσότεροι φωτογράφοι να δηλώνουν ακτιβιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, παρά δημοσιογράφοι.

Mother Bahara giving the last goodbye to Amir before before he is being transferred to Afghanistan for the funeral. Athens, Greece, December 2020. Photograph by Todd Rigos / Hans Lucas.

Πώς ξεκίνησες την φωτογραφία;
Από μικρό παιδί είχα επαφή με την φωτογραφία. Έβλεπα τον πατέρα μου με μια K1000 να φωτογραφίζει κάθε μας εξόρμηση. Αμέτρητα άλμπουμ στην βιβλιοθήκη. Είχα μια παιδική φιλμάτη κάμερα και φωτογράφιζα στα ταξίδια και στα παιδικά πάρτυ. Για πολλά χρόνια το έκανα σαν παιδί. Το έβλεπα σαν παιχνίδι. Το 2006 ένιωσα την ανάγκη να έχω τον πλήρη έλεγχο της κάμερας μου και αγόρασα την πρώτη μου DSLR. Εκείνη την εποχή το Ίντερνετ ήταν στις αρχές του. Υπάρχει εκεί τόση πληροφορία που άρχισα να μαθαίνω οτιδήποτε ήθελα να κάνω. Είχα μεγάλο ενθουσιασμό με το αντικείμενο και ξεκίνησα να κάνω δουλειές μετά την κύρια δουλειά μου. Κυρίως γιατί ήθελα να μάθω κ να αποκτήσω εμπειρία. Από τις αρχές, μου άρεσε η street photography και έτσι μέσα στα χρόνια άρχισα να πλησιάζω τους ανθρώπους όλο και περισσότερο. Έκανα δουλειές με μικρή ή καθόλου αμοιβή. Sports, Events, Concerts, Wedding, Food. Και άλλα. Το κάθε ένα μου μάθαινε και κάτι καινούργιο. Τελικά το 2019 αποφάσισα να αφήσω την καριέρα μου και να σπουδάσω φωτογραφία.

Τι επιθυμείς και τι σχεδιάζεις για την συνέχεια σαν φωτογράφος; Πώς είναι να είσαι επαγγελματίας της εικόνας, την εποχή της παντοδυναμίας της;
Το να είσαι φωτογράφος την εποχή της παντοδυναμίας της εικόνας, είναι συναρπαστικό και τρομακτικό ταυτόχρονα. Στην εποχή που η πληροφορία κινείται με την ταχύτητα του φωτός, για να επιβιώσεις στον χώρο της φωτογραφίας πρέπει να μπορείς να τα κάνεις όλα. Φωτογραφία, βίντεο και ήχο. Ο ανταγωνισμός είναι φοβερά υψηλός και αν θέλει κάποιος να επιβιώσει από αυτό θέλει πολύ δουλειά και άπλετη υπομονή. Η μελέτη επίσης είναι πολύ σημαντικό κομμάτι. Μελετώντας την αγορά που έχεις επιλέξει είναι πολύ σημαντικό για να επιβιώσεις μέσα σε αυτήν. Γνωρίζοντας τους φωτογράφους του κόσμου είναι σημαντικό για να βρει κάποιος την “φωλιά” του. Άλλωστε, ότι δημιουργούμε είναι ένα συνονθύλευμα από κάτι που γνωρίζουμε ήδη, σε συνεργασία με το “είναι” μας, μαζί με μπόλικη δημιουργικότητα. Όπως και να έχει είναι ένα μεγάλο όμορφο ταξίδι και η πίστη στο έργο μας είναι το πιο σημαντικό. Στην συνέχεια έχω διάφορες ιδέες για μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα documentary project. Ιστορίες που σχετίζονται με Social Issues και μη. Αυτήν την περίοδο, δημιουργώ έναν χώρο έκφρασης στην Ακαδημία Πλάτωνος. Ένα στούντιο φωτογραφίας που θα μου δώσει πολλές νέες δυνατότητες στο πεδίο του Documentary, αλλά και του Studio.

Πιστεύεις ότι η «τέχνη χρειάζεται γιατί ο κόσμος δεν είναι τέλειος»;
Όπως πολλοί έχουν πει, αν ο κόσμος ήταν τέλειος θα ψάχναμε να βρούμε την αρμονία? Εάν ζούσαμε σε έναν τέλειο κόσμο δεν ξέρω με σιγουριά τι θα συγκινούσε την ψυχή μας. Στον κόσμο που ζούμε υπάρχουν τόσες ανησυχίες. Τόσες ατέλειες. Ατέλειες που ο άνθρωπος ποτέ δεν θα μπορέσει να αποδεχτεί. Και αυτές αποτελούν μια πολύ δυνατή κινητήριο δύναμη. Όσο η ανθρωπότητα προσπαθεί να διατηρήσει τα ιδανικά της τόσο περισσότερη σύγκρουση θα υπάρχει σε ένα σύστημα που τα απαξιώνει. Η αιώνια ανάγκη του ανθρώπου να βγάλει από μέσα του και να εκφράσει αυτά που τον ενοχλούν πιστεύω θα αποτελεί πάντοτε έναν προαγωγό των τεχνών.

Βio
Todd Rigos (b.1987) is a contemporary photographer from Athens, Greece, whose work explores notions of intimacy, identity, and human interaction. Through curiosity, observation and presence he seeks to witness and document patterns between people, nature, the things we consume and the milieus in which we live. He started developing his personal work in 2009 and his self-taught skills extend across digital and analogue photography. Since then, he has been recognized through several awards and has exhibited in numerous group shows in Athens and across the country. In 2019 he attended the Documentary, Photo Journalism & Studio program at Spéos International Photographic Institute & Magnum Photos in Paris, France. Upon graduation, he focused on the humanitarian field documenting the lives of refugees and trying to bring action and make a difference in the world through his work.
www.toddrigos.com
www.instagram.com/toddrigosphotography

Todd Rigos

Share this...

Facebook

Pinterest

Twitter

Linkedin