Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Roy Andersson

Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Roy Andersson

Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*

Όταν σκεφτόμαστε για τον κινηματογράφο της Σουηδίας αναπόφευκτα το μυαλό μας πάει στον μεγάλο Σουηδό Δάσκαλο Ίνγκμαρ Μπέρκμαν. Βέβαια ο σουηδικός Κινηματογράφος παρουσιάζει και άλλους αξιόλογους σκηνοθέτες. Ένας που ξεχωρίζει και αξίζει να σταθούμε ώστε να ανακαλύψουμε τον κόσμο του, ακούει στο όνομα Ρόι Άντερσον.

Roy Anderson – You The Living

Το όνομα του Ρόι Άντερσον είναι πολύ γνωστό στα Φεστιβάλ Κινηματογράφου, στα οποία η κάθε ταινία που δημιουργεί ξεχωρίζει. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι μόλις ο δεύτερος Σκανδιναβός που βραβεύεται το 2014, με τον Χρυσό Λέοντα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας. Ωστόσο η ιδιαίτερη φιλμογραφία του απευθύνεται σε ένα πιο απαιτητικό κοινό. Σε ένα κοινό που έχει τη διάθεση να πειραματιστεί, να προβληματιστεί και εντέλει να τολμήσει να αφεθεί στον μοναδικό τρόπο κινηματογράφησης. Και αυτό γιατί ο Άντερσον καταφέρνει να αναπτύσσει ένα μοναδικό κινηματογραφικό ύφος που ενδεχομένως ορισμένοι θεατές να το απορρίπτουν. Το σίγουρο όμως είναι ότι οι θεατές που το προτιμούν, το αγαπάνε με πάθος! Ανοίγεται έτσι ένα σύμπαν παράξενο, μα και γοητευτικό!

Roy Anderson – About Endlessness

Ο κινηματογραφικός κόσμος του αποτελείται από καταστάσεις εντελώς σουρεαλιστικές. «Δεν θα επιστρέψω ποτέ στον Ρεαλισμό» θα πει σε συνέντευξή του. Και είναι αλήθεια. Αν εξετάσουμε την «τριλογία των Ζωντανών» ή αλλιώς η «τριλογία για το τι σημαίνει να είσαι Άνθρωπος», μπαίνουμε σε ένα κόσμο που δένουν με αριστοτεχνικό, σχεδόν μαγικό τρόπο, η μελαγχολία με το μαύρο χιούμορ, το μουντό με το φωτεινό, το απαισιόδοξο της ζωής με την ελπίδα. Πιο συγκεκριμένα είναι οι ταινίες τα «Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο» (2000), «Εσείς οι Ζωντανοί» (2007) και «Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί συλλογιζόμενο την ύπαρξη του» (2014). Μέχρι και οι τίτλοι των ταινιών του μοιάζουν να ειρωνεύονται χωρίς όμως να είναι ανειλικρινείς για αυτό που πρόκειται να ακολουθήσει. Με μια πιο προσεχτική μελέτη παρατηρούμε πως οι ταινίες μεταξύ τους έχουν διαφορά εφτά χρόνων. «Οι ταινίες μου δεν έχουν σφιχτή αφηγηματική δομή. Επομένως η προετοιμασία τους μπορεί να διαρκέσει από λίγο έως πολλά χρόνια», θα πει σε συνέντευξή του.

Roy Anderson – About Endlessness

Οι ταινίες του αποτελούνται από αλλόκοτες σκηνές ή επεισόδια με ιστορίες ανθρώπων τελείως διαφορετικών μεταξύ τους οι οποίοι βρίσκονται σε απόγνωση ή και σε σύγχυση. Οι θεματικές που αγγίζει έχουν να κάνουν με την κατανόηση της Ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι η αγάπη, τα γερατειά και η θνητότητα. Επίσης βλέπουμε και πιο απτά ερωτήματα όπως, ποια είναι η συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους. Οι σκηνές είναι τελείως απλές, καθημερινές και φαινομενικά ασήμαντες. Σκηνές κοινών θνητών. Κάποιες φορές είναι σαν να μην συμβαίνει κάποιο έντονο γεγονός αλλά πάντα όμως, ό,τι συμβαίνει υπερβαίνει την έννοια της κανονικότητας. Ενδεικτικά, κάποιες σκηνές από τις πολλές που ξεχωρίζουν, άλλες πιο σκληρές, όπως η σκηνή που δείχνει την εξευτελιστική απόλυση ενός ταμία ή εκείνη που παρακολουθούμε έναν επαγγελματία μάγο που κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του νούμερού του, δυστυχώς όλα πάνε λάθος κι άλλες όμως σκηνές με περισσότερη τρυφερότητα, όπως αυτή που ένας πατέρας δένει τα κορδόνια από τα παπούτσια της κόρης του υπό καταρρακτώδη βροχή ή μια νεαρή που περιμένει το ραντεβού της.

Με μια πρώτη εντύπωση φαίνεται ότι δεν συμβαίνει τίποτα στις ταινίες του, αλλά ο Άντερσον με αυτό  το χαρακτηριστικό του ύφος βλέπουμε ότι παρατηρεί και σατιρίζει την παράνοια του μοντέρνου κόσμου αλλά και σχολιάζει με μια ειρωνική κριτική το δυτικό πολιτισμό.

Προσπαθεί να προσεγγίσει την Ανθρώπινη φύση και να διακρίνει με χιούμορ τα καλά, τα κακά και τα άσχημα τού να είναι κανείς ζωντανός. Αυτό πολλές φορές έχει σαν αποτέλεσμα κωμικές στιγμές στις ταινίες του που κρατούν την ισορροπία. Με αφορμή την ταινία «Η ομορφιά της Ύπαρξης» (2019) παραδέχεται σε συνέντευξή του πως «Όσο γερνάω και πλησιάζω το Θάνατο, γίνομαι λιγότερο απαισιόδοξος» .

Roy Anderson – A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence

Αυτό το ύφος που θα το ονομάζαμε παράλογη κωμωδία, και αποτελεί πλέον το προσωπικό ύφος του Άντερσον, το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγάλης διάρκειας πλάνα με αυστηρή γεωμετρία και με μία μοναδική γωνία λήψης. Σε αυτά τα στατικά πλάνα έρχεται να τα ομορφύνει ακόμη περισσότερο η έντεχνη και χιουμοριστική χρήση του βάθους πεδίου. Όπως για παράδειγμα στην σκηνή της ταινίας «Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί συλλογιζόμενο την ύπαρξη του» (2014), όπου ένας άντρας παθαίνει καρδιακή προσβολή ενώ προσπαθεί να ανοίξει ένα μπουκάλι κρασί, με τη γυναίκα του στο άλλο δωμάτιο να φαίνεται να συνεχίζει την ετοιμασία του δείπνου. Επιλέγει να κινηματογραφεί σε γενικό πλάνο που σύμφωνα με τον ίδιο, απαιτεί ένα υψηλό επίπεδο ωριμότητας για τον σκηνοθέτη. Δεν χρησιμοποιεί ποτέ κοντινό πλάνο και η κάμερα κινείται ελάχιστα έως καθόλου, όπως στην ταινία του 2014, όπου η κάμερα δεν κινείται ούτε μία φορά! Σε κάθε σκηνή καταφέρνει να εστιάσει βαθιά και επιδιώκει οι εικόνες του να είναι παγκόσμιες και διαχρονικές. Για αυτό άλλωστε θα παρατηρήσουμε ότι για να πετύχει αυτήν την καθολικότητα, εστιάζει στο χρώμα του δέρματος των ηθοποιών παρά στα ρούχα τους, που όπως γίνεται φανερό στις ταινίες του παρουσιάζουν σχεδόν όλοι, αυτή την απόκοσμη χλωμάδα. Αυτές οι όμορφες εικόνες με τις σκοτεινές σκέψεις και μια αίσθηση χαρμολύπης σε συνδυασμό με την υπέροχη πλανοθεσία αλλά και η ισορροπία μεταξύ ευαισθησίας και ψυχρότητας, σκληρής θεματικής και ανάλαφρων εικόνων, αποτελεί εντέλει το χαρακτηριστικό ύφος του.

Roy Anderson – You The Living

Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφέρουμε επιρροές και σκηνοθέτες που ξεχωρίζει και σύμφωνα με τον ίδιο τον έχουν επηρεάσει. Σε συνέντευξή του λοιπόν αναφέρει ονόματα από τον Τσέχικο Κινηματογράφο και πιο συγκεκριμένα αναφέρει πως θαυμάζει τους Μίλος Φόρμαν, Έλμαρ Κλος και Γίρι Μένζελ. Θα αναφερθεί βέβαια και στους Ιταλούς Βιτόριο Ντε Σίκα και Φεντερίκο Φελίνι. Σημαντικό ρόλο επίσης στη διαμόρφωση της αισθητικής του έχει παίξει και η Ζωγραφική. Με ζωγράφους όπως οι Χόπερ, Γκόγια, Σαγκάλ, Ματίς και κυρίως τον Δανό Χάμερσοϊ να τους ξεχωρίζει.

Ολοκληρώνοντας τη μικρή αναφορά και καθώς έρχονται στο μυαλό μας όσες  ταινίες του Άντερσον έχουμε δει, επιλέγουμε να κλείσουμε με μια φράση που είχε πει σε μία από τις συνεντεύξεις του. Ότι τελικά «…η αισιοδοξία είναι μονόδρομος. Ειδικά όταν βλέπω ακόμα την αθωότητα στα μικρά παιδιά».

Roy Andersson


*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία  του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
 //foz.photography/christos-markantonis/