
Ο Κινηματογράφος και οι εκόνες του Jim Jarmusch
Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*
Θα μεταφερθούμε στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού και θα βρεθούμε στην Αμερική. Στην Αμερική ήδη από την δεκαετία του ’80 οι περισσότερες κινηματογραφικές εταιρείες παραγωγής ελέγχονται από μεγάλες πολυεθνικές με αποτέλεσμα η παραγωγή των ταινιών να παραμένει κάπως συντηρητική και επαναλαμβανόμενη με το σκεπτικό ότι η παραγωγή μιας ταινίας καλό είναι να ακολουθεί την συνταγή των εμπορικών επιτυχιών. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα η εμφάνιση νέων αξιόλογων δημιουργών με μια ανεξάρτητη ματιά και σκέψη παρέμενε κάπως περιορισμένη. Παρόλα αυτά θα υπάρξουν κάποιοι σκηνοθέτες που ξεχωρίζουν στο χώρο του αμερικάνικου ανεξάρτητου κινηματογράφου και μας χαρίζουν καταπληκτικές δημιουργίες. Ένας από τους σημαντικότερους πρωτοεμφανιζόμενους αυτής της δεκαετίας είναι ο Τζιμ Τζάρμους.
Πιο συγκεκριμένα ο Τζάρμους θα κάνει την εμφάνισή του στον χώρο του Κινηματογράφου με την ταινία «Διακοπές Διαρκείας» (1980) και στην οποία γίνονται αντιληπτά ήδη κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά των περισσότερων ταινιών του. Περιγραφή μιας απλής καθημερινότητας ανθρώπων, κάπως αδιάφορων, αλλά δοσμένη με έναν τέτοιο τρόπο κινηματογράφισης που αναδεικνύονται ορισμένες λεπτομέρειες αυτής της καθημερινότητας και που αυτές εν τέλει αποτελούν μια ποιητική νότα σε μια βαρετή ρουτίνα.

Jim Jarmusch – Stranger Than Paradise
Αίσθηση θα προκαλέσει η επόμενη ταινία του «Πέρα από τον Παράδεισο» (1982). Ταινία η οποία ξεχωρίζει για την μινιμαλιστική της σκηνοθεσία και μια καταπληκτική ασπρόμαυρη φωτογραφία. Όπως και στην προηγούμενη ταινία έτσι κι εδώ παρακολουθούμε τους ήρωες να περιφέρονται σε διάφορα μέρη προσπαθώντας να ανακουφιστούν από την καθημερινή πλήξη τους. Περιπλανώμενοι και μποέμ αποτελούν ίσως από τους πιο ατάραχους χαρακτήρες που έχουμε συναντήσει στον Κινηματογράφο. Από εδώ και στο εξής ο Τζάρμους θα τραβήξει το ενδιαφέρον των θεατών και θα αποκτήσει φανατικούς φίλους και υποστηρικτές.

Jim Jarmusch – Down by Law
Την ίδια αισθητική στην ασπρόμαυρη φωτογραφία που αποτελεί σημαντικό ρόλο στην ατμόσφαιρα της ταινίας υιοθετεί και στην επόμενη ταινία «Στην παγίδα του νόμου» (1986), που χρέη διευθυντή φωτογραφίας αναλαμβάνει για άλλη μια φορά ο Ρόμπι Μίλερ. Ο Τζάρμους είναι και δεν το κρύβει, λάτρης του Κινηματογράφου και της Ποίησης. Του αρέσει να ακούει ροκ-εντ-ρόλ και τζαζ. Αυτό φαίνεται στον κινηματογραφικό κόσμο που έχει δημιουργήσει. Τα έργα του Τζάρμους δημιουργούν ένα σινεμά που είναι διαβασμένο. Έχει μελετήσει τα διάφορα είδη που αναπτύχθηκαν στην ιστορία του Κινηματογράφου και μάλλον φαίνεται να επηρεάζεται πολύ έντονα από την πρωτότυπη παράδοση της ταινίας δρόμου που αποτελεί πηγή έμπνευσης των μινιμαλιστικών δημιουργιών του. Με τον «δρόμο» και την ποιητική προσέγγιση να αποτελούν πλέον σήματα κατατεθέν των ταινιών του, δημιουργεί ένα είδος καθαρά δικό του. Μάλιστα δεν διστάζουμε να πούμε πως ο τρόπος που σκηνοθετεί ήδη τις πρώτες ταινίες, εντάσσουν μέρος της φιλμογραφίας του σε μια περισσότερο ευρωπαϊκή δημιουργική παράδοση παρά σε αμερικανική.

Jim Jarmusch – Mystery Train
Κάπως έτσι και με αυτήν την αισθητική του road movie αλλά και την ποιητική διάθεση θα σκηνοθετήσει την ταινία «Mystery Train» (1989). Εδώ ο Ρόμπι Μίλερ που συνεχίζει να συνεργάζεται με τον Τζάρμους επιλέγει έγχρωμη φωτογραφία για τα πλάνα του καταφέρνοντας να δώσει μια άλλη διάσταση στο χρώμα.

Jim Jarmusch – Dead Man
Αυτή η συνεργασία του Μίλερ με τον Τζάρμους θα δώσει άλλη μία εξαιρετικής ασπρόμαυρης αισθητικής ταινία τον «Νεκρό» (1995). Μέσα από την συγκεκριμένη ταινία μπορεί και διαπραγματεύεται τις υπαρξιακές αναζητήσεις του σχετικά με τον θάνατο και την μετεμψύχωση. Επαναλαμβάνεται η ποιητική οπτική του σκηνοθέτη, αυτή τη φορά όμως προς το θάνατο. Είναι φανερή και καταφέρνει να αποσπάσει μια από τις πιο αξιόλογες ερμηνείες του Τζόνι Ντεπ.

Jim Jarmusch – Coffee and Cigarettes
Συνεχίζει να δημιουργεί καταπληκτικές ταινίες και στην επόμενη δεκαετία, όπως το «Καφές και Τσιγάρα» (2003). Μια σπονδυλωτή ταινία που αποτελείται από έντεκα μικρού μήκους ταινίες οι οποίες διακρίνονται για την απλότητα τους, αυτό το μινιμαλιστικό ύφος που έχει πλέον υιοθετήσει ο Τζάρμους.

Jim Jarmusch – Broken Flowers
Επόμενη ταινία που ξεχωρίζει για την χαρακτηριστική ερμηνεία του Μπιλ Μάρεϊ και το εξαιρετικό της soundtrack είναι τα «Τσακισμένα Λουλούδια» (2005). Για άλλη μια φορά ο «δρόμος» και η μελαγχολία κυριαρχούν σε αυτή τη βαθιά μοναχική ταινία.

Jim Jarmusch – Only Lovers Left Alive
Ο Τζάρμους δεν διστάζει καθόλου να πειραματιστεί με διαφορετικά είδη κινηματογράφου και να δημιουργήσει διαφορετικής θεματολογίας ταινίες. Κάπως έτσι θα σκηνοθετήσει την ταινία «Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί» (2013) που αρχικά μοιάζει με ταινία φαντασίας μιας και περιγράφει την ιστορία των δύο αιώνια (στην κυριολεξία) ερωτευμένων βαμπίρ. Βέβαια αυτό είναι μόνο η επιφάνεια κάτω από την οποία κρύβεται ακόμη μία φορά η υπέροχη ματιά του. Η ταινία καθαρά αλληγορική σχετικά με την συντροφικότητα και τον έρωτα η στην οποία περιγράφεται με τον μοναδικό τρόπο του Τζάρμους η ιστορία των βαμπίρ – ηρώων μέσα στα χρόνια της ανθρωπότητας. Έχει πάρα πολύ έντονα τα μεταφυσικά στοιχεία κάτι που ταιριάζει άψογα στις ερμηνείες των Τίλντα Σουίντον αλλά και κορυφαίο Τζον Χέρτ.

Jim Jarmusch – The Dead Don’t Die
Στο ίδιο κλίμα θα είναι και η τελευταία ταινία του με τα ζόμπι το «Οι νεκροί δεν πεθαίνουν» (2019). Μεταξύ όμως αυτών των δύο ταινιών είχε μεσολαβήσει το καταπληκτικό «Paterson» (2016). Εδώ η ποίηση γίνεται πλέον καθημερινή συνήθεια. Η ταινία συγκεντρώνει κάποια από τα βασικά γνωρίσματα του ύφους του Τζάρμους, όπως ότι στις απλές καθημερινές και ασήμαντες καμιά φορά λεπτομέρειες, ίσως να φανερώνεται η μαγεία της Ποίησης.

Jim Jarmusch – Ghost Dog-The Way of the Samurai
Γενικά με μια προσεχτική ματιά παρατηρούμε πως στην φιλμογραφία του Τζάρμους, ανεξαρτήτως σεναρίου, διακρίνεται η ποιητική διάθεση με ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο χιούμορ συνδυασμένο και καλυμμένο με μελαγχολία. Οι ταινίες που δημιουργεί δεν μπορούν να ενταχθούν σε ένα μόνο είδος κινηματογράφου. Εν τέλει μπορούμε να τολμήσουμε να πούμε πως το είδος κινηματογράφησης του Τζάρμους είναι καθαρά προσωπικό. Είναι ίσως από τα πιο σημαντικά κατορθώματα ενός καλλιτέχνη να βρει τη δική του γλώσσα έκφρασης και ο Τζάρμους τα καταφέρνει περίφημα!
Jim Jarmusch
*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
//foz.photography/christos-markantonis/