Η κοινωνιολογική προσέγγιση στις φωτογραφίες του Bruce Davidson: Από το θέαμα στην αορατότητα
Οι φωτογραφίες του Bruce Davidson δεν είναι απλώς καλλιτεχνικές αποτυπώσεις· αποτελούν βαθιά κοινωνικά ντοκουμέντα που φέρνουν στο προσκήνιο μορφές καθημερινού ρατσισμού, κοινωνικού αποκλεισμού και στιγματισμού της διαφορετικότητας. Μέσα από την αφήγηση της ζωής ενός ανθρώπου με νανισμό, αναδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο το “διαφορετικό σώμα” εργαλειοποιείται και τελικά περιθωριοποιείται από μια κοινωνία που αδυνατεί να ενσωματώσει το ανοίκειο.
Από το τσίρκο στην καθημερινότητα: Μια διπλή ζωή
Στην πρώτη φωτογραφία, ο άνθρωπος με νανισμό εμφανίζεται ντυμένος κλόουν μέσα σε ένα τσίρκο. Ο συγκεκριμένος ρόλος δεν είναι τυχαίος· αντιπροσωπεύει μια επιβεβλημένη κοινωνική θέση που εδράζεται στην “εκμετάλλευση της διαφορετικότητας”. Το τσίρκο, ως ένας τόπος φαινομενικής αποδοχής, λειτουργούσε στην πραγματικότητα ως εργαλείο στιγματισμού. Εκεί, το “παράξενο” σώμα γινόταν διασκέδαση – και όχι ανθρώπινη υπόσταση. Η κοινωνιολογική θεωρία της απόκλισης μας υπενθυμίζει ότι τέτοιου είδους ρόλοι παράγουν κοινωνική ταυτότητα: ο νάνος-κλόουν δεν έχει λόγο ύπαρξης έξω από το πλαίσιο του “θεάματος”.
Η δεύτερη φωτογραφία μας μεταφέρει στην καθημερινότητα του ίδιου ατόμου. Εδώ, απαλλαγμένος από τη στολή του κλόουν, εμφανίζεται μόνος σε ένα εστιατόριο. Το βλέμμα του είναι βαρύ, η στάση του σώματος κουρασμένη – ενώ τα μαραμένα λουλούδια στο τραπέζι του γίνονται οπτικός καθρέφτης της εσωτερικής του κατάστασης. Δίπλα του, μια παρέα τον κοιτάζει και τον σχολιάζει, χωρίς λεκτική επίθεση αλλά με το γνώριμο βλέμμα της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Αυτή η στιγμή καταγράφει μια άλλη μορφή αποκλεισμού: τον αόρατο ρατσισμό της καθημερινότητας, που δεν φωνάζει, αλλά διαβρώνει.
Ρατσισμός, αποκλεισμός και στίγμα
Και στις δύο εικόνες, ο ίδιος άνθρωπος αποτυπώνεται σε δύο αντιφατικές αλλά εν τέλει συμπληρωματικές καταστάσεις: από τη μία ως διασκεδαστής (που γίνεται αποδεκτός υπό όρους), και από την άλλη ως απλός άνθρωπος που διεκδικεί χώρο στην κοινωνική ζωή αλλά εισπράττει σιωπηλή απόρριψη. Ο Davidson, με τη γνωστή του ευαισθησία, αναδεικνύει ότι ο ρατσισμός δεν είναι πάντοτε επιθετικός· συχνά εκδηλώνεται ως θεσμική αδιαφορία ή ως καθημερινή απομόνωση.
Η μετάβαση από το “θέαμα” στο “μαραμένο υποκείμενο” δεν αφορά μόνο έναν άνθρωπο με νανισμό· είναι αντιπροσωπευτική της μοίρας κάθε κοινωνικής ομάδας που θεωρείται “άλλη”. Ο ρατσισμός εδώ αποκτά ανθρωπολογική διάσταση: δεν απορρίπτει απλώς το σώμα, αλλά αρνείται την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση.
Η σιωπηλή βία της κανονικότητας
Η κοινωνία είναι έτοιμη να χειροκροτήσει το διαφορετικό, μόνο όταν αυτό εξυπηρετεί την ψυχαγωγία της. Όταν όμως το “διαφορετικό” απαιτεί ισοτιμία, σεβασμό και χώρο, η αντίδραση είναι η απομάκρυνση, η σιωπή και η περιθωριοποίηση. Οι φωτογραφίες του Davidson μας υπενθυμίζουν ότι ο ρατσισμός δεν βρίσκεται μόνο στις λέξεις, αλλά κυρίως στα βλέμματα, στη στάση, στη σιωπηρή απόρριψη.
Ο νάνος του Davidson δεν είναι απλώς ένα πρόσωπο· είναι σύμβολο όλων όσων παλεύουν να υπάρξουν σε μια κοινωνία που δεν τους χωρά. Αν κάτι αξίζει να κρατήσουμε από αυτές τις εικόνες, είναι η αναγκαιότητα ενσυναίσθησης και η υποχρέωση να δώσουμε φωνή σε αυτούς που η κοινωνία στέλνει στο περιθώριο , όχι γιατί είναι “διαφορετικοί”, αλλά γιατί αρνείται να τους δει ως ίδιους.
Info:
Ο Νίκος Νικοπούλος είναι φωτογράφος, δάσκαλος και επιμελητής του Εργαστηρίου Δημιουργικής Φωτογραφίας του Κέντρου Εκπαίδευσης Παιδιών & Ενηλίκων με Αναπηρία (Κ.Ε.Ε.Π.Ε.Α.) «Ορίζοντες».
Έχει παρακολουθήσει το Εργαστήρι Φωτογραφίας του Δήμου Περιστερίου, με δάσκαλο τον Βασίλη Νίκα, καθώς και σεμινάρια Δημιουργικής Φωτογραφίας με τους
Λουκά Βασιλικό και Στράτο Καλαφάτη.
Έχει δημιουργήσει τρία φωτογραφικά projects: το ;Art Side Down, σε επιμέλεια του Βασίλη Νίκα, καθώς και τα Individual Session και Rawt, σε επιμέλεια του
Λουκά Βασιλικού.
Έχει επίσης εκδώσει δύο φωτογραφικά dummies:
το Individual Session (επιμέλεια έκδοσης: Λουκάς Βασιλικός) και
τοRawt (επιμέλεια έκδοσης: Στράτος Καλαφάτης).
