Sebastião Salgado (1944-2025) – Ήταν ο «εστέτ της δυστυχίας»;
«O Sebastião Salgado έσπειρε ελπίδα εκεί που υπήρχε καταστροφή και ζωντάνεψε την πεποίθηση ότι η αποκατάσταση του περιβάλλοντος είναι επίσης μια βαθιά πράξη αγάπης για την ανθρωπότητα».
Instituto Terra
(μη κερδοσκοπικός οργανισμός περιβαλλοντικής αποκατάστασης που ίδρυσε ο Salgado με τη σύζυγό του)
Το έργο του Sebastião Salgado έχει επηρεάσει βαθιά τον κόσμο της φωτογραφίας και όχι μόνο, εμπνέοντας αμέτρητους φωτογράφους να ασχοληθούν με κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα μέσω της τέχνης τους. Η αφοσίωσή του σε μακροπρόθεσμα έργα και η δέσμευσή του σε κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς έχουν θέσει υψηλά πρότυπα για τις μελλοντικές γενιές φωτογράφων ντοκoυμέντου.
Ζώντας με επιπλοκές στο αίμα μετά από ακατάλληλη θεραπεία για ελονοσία, την οποία έπαθε στην Ινδονησία, και προβλήματα στη σπονδυλική στήλη εξαιτίας μιας νάρκης που ανατίναξε το αυτοκίνητό του το 1974 στη Μοζαμβίκη κατά τη διάρκεια του πολέμου γνώριζε εξ αρχής τη μοίρα του … «Ξέρω ότι δεν θα ζήσω για πολύ ακόμα», δήλωσε ο Sebastião Salgado στον Guardian σε μια συνέντευξη πέρυσι (2024)… «Αλλά δεν θέλω να ζήσω για πολύ ακόμα. Έχω ζήσει τόσα πολλά και έχω δει τόσα πολλά πράγματα».
Sebastiao Salagado
«Ο Salgado δεν χρησιμοποίησε μόνο τα μάτια και την κάμερά του για να απεικονίσει ανθρώπους: χρησιμοποίησε επίσης την πληρότητα της ψυχής και της καρδιάς του», θα δηλώσει ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Luiz Inácio Lula da Silva, τήρησε ενός λεπτού σιγή όταν έμαθε για τον θάνατο του Salgado στις 23.5.2025.
Η Γαλλική Ακαδημία Καλών Τεχνών, της οποίας ο Salgado ήταν μέλος, τον περιέγραψε ως «μεγάλο μάρτυρα της ανθρώπινης κατάστασης και της κατάστασης του πλανήτη».
Sebastiao Salagado
Γεννημένος στο Αϊμορές της Βραζιλίας, ο Sebastião Salgado σπούδασε οικονομολόγος πριν γίνει φωτογράφος στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο (MA) στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο το 1968 και διδακτορικό (PhD) στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού το 1971. Η εργασία του International Coffee Organization στο Λονδίνο τον ανάγκαζε να κάνει συχνά ταξίδια στην Αφρική, και η επιθυμία του να καταγράψει αυτές τις εμπειρίες πυροδότησε το ενδιαφέρον του για τη φωτογραφία. Οι αριστερές του συμπάθειες τον οδήγησαν αυτόν και τη σύζυγό του να μετακομίσουν στο Παρίσι κατά τη διάρκεια της πολιτικής καταστολής της στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας (1964-1985). Εκεί άρχισε να ασχολείται με τη φωτογραφία τη δεκαετία του 1970, βιώνοντας μια άμεση άνοδο στην καριέρα του.
Sebastiao Salagado
«Ανακάλυψα τη φωτογραφία εντελώς τυχαία. Η γυναίκα μου είναι αρχιτέκτονας. Όταν ήμασταν νέοι και ζούσαμε στο Παρίσι, αγόρασε μια φωτογραφική μηχανή για να φωτογραφίζει κτίρια. Για πρώτη φορά, κοίταξα μέσα από έναν φακό – και η φωτογραφία άρχισε αμέσως να εισβάλλει στη ζωή μου», θα πει κάποια στιγμή.
Μέχρι το 1974 εργαζόταν ως ελεύθερος επαγγελματίας φωτορεπόρτερ για το πρακτορείο Sygma στο Παρίσι. Στη συνέχεια εργάστηκε για το Gamma από το 1975 έως το 1979, όταν εντάχθηκε στο Magnum, τον διεθνή φωτογραφικό συνεταιρισμό που ιδρύθηκε το 1947 από τους Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, Ρόμπερτ Κάπα, Τζορτζ Ρότζερ και Ντέιβιντ Σέιμουρ. Αποχώρησε το 1994 και ίδρυσε το δικό του πρακτορείο, Amazonas Images, με τη σύζυγό του.
Sebastiao Salagado
Το «Exodus», το πρώτο μεγάλο project του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο μετά την απομάκρυνσή του από το Magnum, δέχτηκε σκληρή κριτική από τους συναδέλφους του και κατηγορίες ότι είναι «αριστερός ακτιβιστής», ότι «εκμεταλλεύεται και παρουσιάζει ωραία τη δυστυχία» και, αργότερα, ότι «παραβιάζει παρθένους τόπους και λαούς».
Ο Salgado έχει δημιουργήσει μια σειρά από εκτεταμένες σειρές ντοκιμαντέρ καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, αρκετές από τις οποίες έχουν δημοσιευτεί. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα Sahel: L’homme en détresse (1986), Other Americas (1986), An Uncertain Grace (1990) και Workers (1993), μια παγκόσμια έρευνα για την αυξανόμενη απαξίωση της χειρωνακτικής εργασίας.
Ο Salgado έγινε γνωστός στις Ηνωμένες Πολιτείες για την καταγραφή της απόπειρας δολοφονίας του προέδρου Ρόναλντ Ρίγκαν από τον Τζον Χίνκλεϊ. Η φωτογραφία τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια των πρώτων 100 ημερών της θητείας του Προέδρου. Παραγγελία των New York Times, ο Salgado είχε οκτώ σελίδες να συμπληρώσει και έτσι έφυγε από ένα συνέδριο νωρίτερα από τους άλλους φωτογράφους για να αποκτήσει μια διαφορετική οπτική γωνία.
Ο Salgado έχει κερδίσει πολλές διακρίσεις για το έργο του, μεταξύ των οποίων το βραβείο Eugene Smith για Ανθρωπιστική Φωτογραφία, δύο βραβεία ICP Infinity για Δημοσιογραφία, το βραβείο Erna και Victor Hasselblad και το βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ της Αρλ για το καλύτερο φωτογραφικό βιβλίο της χρονιάς για το Workers.
«Η φωτογραφία είναι τρόπος ζωής. Όταν παίρνεις μια φωτογραφική μηχανή και κοιτάς μέσα από το σκόπευτρο, βλέπεις τη ζωή με έναν διαφορετικό τρόπο».
Sebastião Salgado
Sebastiao Salagado
Η παραγωγική του καριέρα τον οδήγησε σε περισσότερες από 130 χώρες σε διάστημα πέντε δεκαετιών, όπου κατέγραψε τις ανθρώπινες αδικίες και τα φυσικά περιβάλλοντα του κόσμου μέσα από άμεσα αναγνωρίσιμες ασπρόμαυρες συνθέσεις που διαμορφώθηκαν από εκφραστικό φωτισμό. Οι όμορφες λήψεις του για τον ανθρώπινο πόνο οδήγησαν ορισμένους να τον επικρίνουν ως «εστέτ της δυστυχίας».
Η κριτικός τέχνης και ειδικός στην εικόνα, τη σύγχρονη τέχνη και την εικαστική φωτογραφία, Dominique Baqué, θέλησε να μοιραστεί το θυμό της απέναντι στον Sebastião Salgado: «Αυτό ακριβώς που κάνει τον Salgado ανυπόφορο στα δικά μου μάτια είναι τόσο η συνεχής έκκληση στον οίκτο όσο και η παντελής έλλειψη πολιτικής θέσης. Ποτέ δεν τον άκουσα να ασκεί ανοιχτή κριτική στον νεοφιλελευθερισμό και τις τερατώδεις του εκτροπές, στο πρωτοφανές χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών για το οποίο ευθύνεται, στην εμπορευματοποίηση των σωμάτων ή την εξουσία του κεφαλαίου. Όχι, ο Salgado μου ζητά απλώς να συμπάσχω με τα βάσανα των σκλαβωμένων. Αυτός είναι ένας ωραίος τρόπος για να απαλλαγείς από οποιαδήποτε δέσμευση, οποιαδήποτε ενέργεια, οποιαδήποτε θέση. Το χειρότερο όμως είναι ότι ο “μηχανισμός της συμπόνιας” είναι σε πλήρη λειτουργία: όποιος τολμά να επικρίνει τον Salgado, αυτόν τον νέο απόστολο του ανθρωπισμού και της Φύσης, κατηγορείται για απανθρωπιά. Το έχω διαπιστώσει αρκετές φορές σε ό, τι με αφορά, όταν προσπάθησα να καταγγείλω την εμπορική αισθητικοποίηση της δυστυχίας. Ντροπή μου. Σε μένα και στην αναίσθητη καρδιά μου. Μόνη της σχεδόν, η Susan Sontag, στο θαρραλέο δοκίμιό της Regarding the Pain of Others, επιτέθηκε σφοδρά στον φωτογράφο του ανθρωπιστικού οίκτου, επικρίνοντας τόσο την “μη αυθεντικότητα της ομορφιάς” όσο και την “αισθητικοποίηση της δυστυχίας”».
Και ο ό ίδιος κάποια στιγμή για όλους τους επικριτές του απαντά λιτά στη συνέντευξή του πέρυσι (2024) στον Gurdian: «Εχω δει υπέροχες φωτογραφίες του Ρίτσαρντ Αβεντον, της Ανι Λάιμποβιτς και άλλων μεγάλων ευρωπαίων φωτογράφων. Δεν υπήρξε ποτέ κριτική για τον τρόπο που χρησιμοποίησαν το φως ή τη σύνθεση που δημιούργησαν. Αλλά υπήρξε για μένα» Και προσθέτει: «Λένε ότι ήμουν “εστέτ της δυστυχίας” και ότι προσπάθησα να επιβάλω την ομορφιά στον φτωχό κόσμο. Αλλά γιατί θα πρέπει ο φτωχός κόσμος να είναι πιο άσχημος από τον πλούσιο κόσμο; Το φως είναι το ίδιο εδώ και εκεί. Η αξιοπρέπεια είναι ίδια εδώ και εκεί. Το ελάττωμα που έχουν οι επικριτές μου, εγώ δεν το έχω. Είναι το αίσθημα της ενοχής».
Με τα εντυπωσιακά τοπία του, ο Salgado επέστησε επίσης την προσοχή στην καταστροφή του πλανήτη. Μία από τις πιο διάσημες φωτογραφίες του, που τραβήχτηκε το 1986, απαθανάτισε παράνομους χρυσωρύχους να μοχθούν στο ορυχείο Serra Pelada στον Αμαζόνιο, που μοιάζει με μυρμηγκοφωλιά.
Sebastiao Salagado
«Δεν πιστεύω ότι κάποιος έχει στυλ. Αυτό που έχουν οι άνθρωποι είναι ένας τρόπος να φωτογραφίζουν ό,τι υπάρχει μέσα τους. Ό,τι υπάρχει, βγαίνει προς τα έξω.»
Sebastião Salgado
«Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ολοκλήρωσα μια μακρά σειρά φωτογραφικών δοκιμίων για την απαράμιλλη μετακίνηση λαών σε όλο τον κόσμο. Περιλάμβανε την καταγραφή της μαζικής μετανάστευσης αγροτών από αγροτικές περιοχές σε πόλεις σε διάφορες ηπείρους. Με οδήγησε να ακολουθήσω άπορους πρόσφυγες που έφευγαν από ένοπλες συγκρούσεις και φυσικές καταστροφές, και συνόδευσα νέους άνδρες πρόθυμους να ρισκάρουν τα πάντα με την ελπίδα να βρουν μια καλύτερη ζωή σε κάποια μακρινή χώρα. Έγινα μάρτυρας πολλών δεινών και μεγάλου θάρρους, αλλά πάνω απ’ όλα, είδα βία και βαρβαρότητα, όπως δεν είχα φανταστεί ποτέ πριν. Μέχρι να τελειώσει το έργο, είχα χάσει κάθε πίστη στο μέλλον της ανθρωπότητας», εξιστορεί ο Salgado.
Sebastiao Salagado
Οι φωτογραφίες του Sebastião Salgado απεικονίζουν άτομα που ζουν σε απελπιστικές οικονομικές συνθήκες. Ο Salgado μεταδίδει μια λεπτή κατανόηση των κοινωνικών και οικονομικών καταστάσεων που σπάνια είναι διαθέσιμη σε απεικονίσεις άλλων φωτογράφων με παρόμοια θέματα.
Υπερασπιστής των ιθαγενών του Αμαζονίου σε όλη του τη ζωή, ο Salgado κατέγραψε την καθημερινή ζωή δώδεκα φυλών που ήταν διάσπαρτες σε όλο το τροπικό δάσος – από κυνηγετικές και αλιευτικές αποστολές μέχρι χορούς και τελετουργίες.
Sebastiao Salagado
Το τελευταίο μεγάλο έργο του Salgado, το Amazônia, ανέδειξε την ομορφιά και την ευθραυστότητα του τροπικού δάσους. Υπερασπιστής των ιθαγενών του Αμαζονίου σε όλη του τη ζωή, ο Salgado κατέγραψε την καθημερινή ζωή δώδεκα φυλών που ήταν διάσπαρτες σε όλο το τροπικό δάσος – από κυνηγετικές και αλιευτικές αποστολές μέχρι χορούς και τελετουργίες. Παρουσίασε τα καταπράσινα τοπία του Αμαζονίου, τα ελικοειδή ποτάμια και τους ποικίλους αυτόχθονες πληθυσμούς, εφιστώντας την προσοχή στον πλούτο του τροπικού δάσους καθώς αντιμετωπίζει αυξημένη απειλή καταστροφής από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την κλιματική κρίση.
«Η ευχή μου, με όλη μου την καρδιά, με όλη μου την ενέργεια, με όλο το πάθος που διαθέτω, είναι σε 50 χρόνια αυτό το βιβλίο να μην μοιάζει με καταγραφή ενός χαμένου κόσμου», λέει. «Η Αμαζονία πρέπει να συνεχίσει να ζει». …«Δεν μπορούμε να χτίσουμε το μέλλον μας – το μέλλον της ανθρωπότητας – βασισμένο μόνο στην τεχνολογία», συνέχισε ο Salgado. «Πρέπει να κοιτάξουμε το παρελθόν μας. Πρέπει να λάβουμε υπόψη οτιδήποτε κάναμε στην ιστορία μας. Τα ανθρώπινα όντα έχουν μια τεράστια ευκαιρία: η προϊστορία της ανθρωπότητας βρίσκεται τώρα στην Αμαζονία».
«Φωτογραφίζω όπως βλέπω. Τον τρόπο που βλέπω ως συνέπεια του τρόπου που ζω, των επιλογών μου.»
Sebastião Salgado
Sebastiao Salagado
Χαρακτηριστικά τεχνικά του φωτογραφικού του έργου
Η φωτογραφία του Sebastião Salgado χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακές ασπρόμαυρες εικόνες, πλούσια τονικότητα και συναισθηματικά φορτισμένες συνθέσεις. Το έργο του συχνά απεικονίζει την ανθεκτικότητα και την αξιοπρέπεια των περιθωριοποιημένων και φτωχών κοινοτήτων, με έντονη έμφαση στη σύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Βασικά στοιχεία του στυλ και των τεχνικών του περιλαμβάνουν:
– Ασπρόμαυρη Φωτογραφία: Η απόφαση του Salgado να εργάζεται αποκλειστικά σε ασπρόμαυρο είναι μια συνειδητή επιλογή, που του επιτρέπει να δημιουργεί εικόνες με διαχρονική ποιότητα και να δίνει έμφαση στο συναισθηματικό περιεχόμενο των θεμάτων του.
– Mακροπρόθεσμα Έργα : Ο Salgado είναι γνωστός για την αφοσίωσή του σε μακροπρόθεσμα φωτογραφικά έργα, συχνά αφιερώνοντας χρόνια στις κοινότητες και τα περιβάλλοντα που καταγράφει. Αυτή η προσέγγιση του επιτρέπει να αναπτύξει μια βαθιά κατανόηση των θεμάτων του και να αποτυπώσει τις ιστορίες τους με αυθεντικότητα και ενσυναίσθηση.
– Εκτύπωση Fine Art: Ο Salgado συνεργάζεται στενά με τον έμπειρο τυπογράφο Pablo Inirio για να παράγει τις φωτογραφίες του ως εκτυπώσεις silver platin, χρησιμοποιώντας παραδοσιακές τεχνικές σκοτεινού θαλάμου για να επιτύχει εξαιρετικό τονικό εύρος και λεπτομέρεια.
Sebastiao Salagado
Στιγμές της καριέρας του
Θα σταθούμε σε κάποιες σημαντικές στιγμές από τη λαμπρή καριέρα του Salgado. Και αυτές είναι:
– Η έκδοση του βιβλίου του Workers: An Archaeology of the Industrial Age (1993), το οποίο καταγράφει τη ζωή των χειρώνακτων εργατών σε όλο τον κόσμο και αποτελεί απόδειξη της αξιοπρέπειας της εργασίας.
– Η δημιουργία του έργου Genesis (2004-2011), ενός μνημειώδους οκταετούς ταξιδιού για την καταγραφή των πιο παρθένων και ανέγγιχτων περιβαλλόντων του κόσμου, που κορυφώνεται με μια σειρά εκθέσεων και ένα βιβλίο.
– Η ίδρυση του Instituto Terra το 1998, μιας περιβαλλοντικής οργάνωσης που ιδρύθηκε από τον Salgado και τη σύζυγό του και που επικεντρώνεται στην αναδάσωση και τη διατήρηση του Ατλαντικού Δάσους της Βραζιλίας.
– Η κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ Το Αλάτι της Γης (2014), σε συν-σκηνοθεσία του Βιμ Βέντερς και του γιου του Salgado, Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάδο, το οποίο προσφέρει μια προσωπική ματιά στη ζωή και το έργο του φωτογράφου.
Φωτογραφικά βιβλία
Τα πιο σημαντικά του φωτογραφικά λευκώματα θεωρούνται:
– «Sebastião Salgado – Genesis»: Αυτό το μνημειώδες βιβλίο παρουσιάζει τις εντυπωσιακές ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Salgado από ανέγγιχτα τοπία, άγρια ζωή και απομακρυσμένες κοινότητες. Ξεδιπλώνεται η μαεστρία του Salgado να αποτυπώνει την ουσία της φυσικής ομορφιάς του πλανήτη μας. Οι αναγνώστες θα βρουν έμπνευση στις εικόνες και θα αποκτήσουν γνώσεις σχετικά με τις τεχνικές του Salgado για τη δημιουργία ισχυρών περιβαλλοντικών πορτρέτων.
Sebastiao Salagado
– «Sebastião Salgado – Gold – Serra Pelada Gold Mine»: Σε αυτό το βιβλίο, ο Salgado καταγράφει τον ανθρώπινο αγώνα και την επιμονή των εργατών στο χρυσωρυχείο Serra Pelada στη Βραζιλία. Θαυμάζει κανείς την ικανότητα του Salgado να αποτυπώνει τα ανθρώπινα συναισθήματα και να μεταφέρει τις σκληρές πραγματικότητες της ζωής σε απαιτητικά περιβάλλοντα. Το βιβλίο χρησιμεύει ως απόδειξη της δύναμης της φωτογραφίας ως μέσου αφήγησης και εργαλείου για την ευαισθητοποίηση του κοινού.
Sebastiao Salagado
– «Sebastião Salgado – Other Americas»: Αυτή η συλλογή εικόνων παρουσιάζει το πρώιμο έργο του Salgado στη Λατινική Αμερική, εστιάζοντας στη ζωή των ιθαγενών και των αγροτικών κοινοτήτων. Το βιβλίο παρέχει γνώσεις σχετικά με την προσέγγιση του Salgado στην καταγραφή της ανθρώπινης κατάστασης και της πολιτιστικής ποικιλομορφίας της περιοχής. Προσφέρει έμπνευση για φωτογράφους που επιθυμούν να εξερευνήσουν κοινωνικά ζητήματα και να δημιουργήσουν υποβλητικές οπτικές αφηγήσεις.
Sebastiao Salagado
– «Sebastião Salgado – Kuwait: A Desert on Fire»: Σε αυτό το βιβλίο, ο Salgado αποτυπώνει την καταστροφή και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των φλεγόμενων πετρελαιοπηγών στο Κουβέιτ κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου. Διαπιστώνει κανείς την ικανότητά του Salgado να καταγράφει σύνθετα και απαιτητικά θέματα, δημιουργώντας παράλληλα εντυπωσιακές εικόνες. Το βιβλίο ενθαρρύνει τους φωτογράφους να εξερευνήσουν τη δύναμη της φωτογραφίας στην ευαισθητοποίηση σχετικά με κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Sebastiao Salagado
– «Sebastião Salgado – An Uncertain Grace»: Αυτή η συλλογή περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα έργων του Salgado, συμπεριλαμβανομένων εικόνων από τα μεγάλα του έργα, όπως οι «Workers». «Migrations» and Genesis». Οι επαγγελματίες φωτογράφοι μπορούν να επωφεληθούν από τη μελέτη του μοναδικού στυλ, των συνθέσεων και της ικανότητάς του να αφηγείται δυνατές ιστορίες μέσα από τις εικόνες του. Το βιβλίο προσφέρει την ευκαιρία να μάθουν από έναν δεξιοτέχνη φωτογράφο και να βρουν έμπνευση στο αξιοσημείωτο σύνολο του έργου του.
Sebastiao Salagado
Φωτογράφοι όπως οι James Nachtwey , Steve McCurry και Mary Ellen Mark έχουν επηρεαστεί από τις δυνατές εικόνες του Salgado και την αφοσίωσή του στην καταγραφή της ανθρώπινης κατάστασης.
Ο Sebastião Salgado δεν ήταν απλώς ένας φωτογράφος. Ήταν ένας αφηγητής της ανθρώπινης κατάστασης, ένας υπερασπιστής της φύσης και ένας οραματιστής που χρησιμοποίησε τον φακό του για να φωτίσει τις σκοτεινές γωνιές του κόσμου. Η κληρονομιά του συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί σκέψη, υπενθυμίζοντάς μας τη δύναμη της εικόνας να μεταμορφώνει την αντίληψή μας για την πραγματικότητα.
«Μέσω της ραγδαίας αστικοποίησης των τελευταίων 100 ετών, έχουμε χάσει την επαφή με την άγρια φύση, τα ζώα και τα φυτά που αντιπροσωπεύουν την ίδια την ουσία της ζωής στη Γη. Μπορεί να ξέρουμε πώς να υποτάξουμε τη φύση, αλλά ξεχνάμε εύκολα ότι εξαρτόμαστε από αυτήν για την ίδια μας την επιβίωση», θα δηλώσει κάποια στιγμή.
Sebastiao Salagado
Μέσα από το έργο του, ο Salgado όχι μόνο έχει ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα, αλλά έχει επίσης βοηθήσει στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του φωτογράφου ως μάρτυρα, αφηγητή και υποστηρικτή της αλλαγής. Η κληρονομιά του συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί τους φωτογράφους να χρησιμοποιούν την τέχνη τους ως εργαλείο για τον κοινωνικό μετασχηματισμό και την προστασία του περιβάλλοντος.
Sebastião Salgado
