
Gertude Käsebier: Μια Σπουδαία Επαγγελματίας Φωτογράφος Προσωπογραφιών
Γράφει η Κλαύδια Μπαλαμπανίδου *
Gertude Käsebier (1852-1934): Μια Σπουδαία Επαγγελματίας Φωτογράφος Προσωπογραφιών
Η Αμερικανίδα φωτογράφος Gertude Käsebier υπήρξε μια από τις καλλιτέχνιδες που αποδεσμεύτηκε από τα όρια του σπιτιού, που την ήθελαν καθηλωμένη σε αυτό και εισέβαλε στη δημόσια σφαίρα, ερχόμενη αντιμέτωπη με νέους ρόλους και όρια. Αποτέλεσε μια σημαντική προσωπικότητα στον προσδιορισμό της γυναικείας ταυτότητας στο χώρο της επαγγελματικής φωτογραφίας καθώς έστρεψε τη φωτογραφική μηχανή σε κοινωνικά θέματα που την ενδιέφεραν και διέπρεψε ως ανεξάρτητη επαγγελματίας φωτογράφος προσωπογραφιών. Η Käsebier διακρίθηκε στον καλλιτεχνικό κύκλο του Πικτοριαλισμού[1] και κατάφερε να κερδίσει την αναγνώριση από άντρες επαγγελματίες φωτογράφους της εποχής της αλλά και στον καλλιτεχνικό κύκλο του Πικτοριαλισμού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι υπήρξε η πρώτη γυναίκα επαγγελματίας φωτογράφος και μάλιστα υψηλά αμειβόμενη. Το 1889, στα 37 της, αποφάσισε να χωρίσει και μαζί με τα τρία παιδιά της μετακόμισε από την Iowa στη Νέα Υόρκη, για να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής στο Ινστιτούτο Pratt. Στη συνέχεια, το 1894, ταξιδεύει στην Ευρώπη για καλοκαιρινά μαθήματα ζωγραφικής, όπου και συνειδητοποιεί πως μέσω της φωτογραφίας μπορεί να εκφραστεί με μεγαλύτερη ευκολία καλλιτεχνικά. Επιστρέφοντας στην Αμερική, εργάζεται στο πλευρό του Samuel Lifshey, ως βοηθός φωτογράφου, ενώ αργότερα αποκτά το επαγγελματικό της στούντιο φωτογραφίζοντας ως επί το πλείστον προσωπογραφίες.

Gertrude Käsebier, Evelyn-Nesbit,1901, Moma, Νέα Υόρκη
Πέρα από επαγγελματίας φωτογράφος προσωπογραφιών, η Käsebier είχε επιλέξει να εξετάσει, μέσα από φωτογραφικές ενότητες, τη θεματική της μητρότητας και της ενηλικίωσης των γυναικών, πράγμα που γίνεται σαφές όταν εξετάζουμε τις φωτογραφίες της που παρουσιάζουν τη σχέση μητέρας-παιδιού, είτε κοπέλες να διαβάζουν, να χορεύουν και να γράφουν εντός του εσωτερικού χώρου του σπιτιού.

Gertrude Käsebier, Blessed Art Thou Among Women, 1899, Moma, Νέα Υόρκη

Gertrude Käsebier, The Manger, 1899, Moma, Νέα Υόρκη
Για τον Alfred Stieglitz [2], ο οποίος αποτέλεσε κεντρική φιγούρα στη διαμόρφωση της αμερικανικής φωτογραφίας, η Käsebier ήταν χωρίς αμφισβήτηση η καλύτερη φωτογράφος προσωπογραφιών της χώρας. Το 1902, η Käsebier μαζί με τον Stieglitz, τον Edward Steichen, τον Clarence H. White και την Eva Watsob-Schütze ίδρυσαν τη Photo Secession (1902 -1910), που είχε ως στόχο να προαγάγει την πικτοριαλιστική φωτογραφία ως μορφή τέχνης, εκθέτοντας φωτογραφίες τους στη γκαλερί 291. Τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα της Käsebier αναγνωρίστηκαν από τις εκθέσεις και τις διακρίσεις που έλαβε, ενώ σημαντική αναγνώριση ήταν η προβολή της δουλειάς της στο πρώτο τεύχος του περιοδικού φωτογραφίας που διαχειριζόταν ο Stieglitz, το Camera Works (1903 – 1917). Το πρώτο αυτό τεύχος ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στο φωτογραφικό της έργο, αναγνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη σημασία του στην ανάδειξη της ταυτότητας του περιοδικού.

Gertrude Käsebier, Whirling Horse, Sioux, 1899, Moma, Νέα Υόρκη

Gertrude Käsebier, Portrait of Alfred Stieglitz, 1902, Moma, Νέα Υόρκη

Gertrude Käsebier, Robert Henri, 1907, Moma, Νέα Υόρκη
Μετά από δέκα χρόνια συνεργασίας με τον Stieglitz, η επαγγελματική τους σχέση ολοκληρώθηκε. Ο Stieglitz αδιαφορούσε για τον Πικτοριαλισμό πλέον, πιστεύοντας πως η φωτογραφία πρέπει να αξιολογηθεί ως αυτόνομη καλλιτεχνική πρακτική χωρίς να συνδέεται με τη ζωγραφική. Στόχος της straight φωτογραφίας ήταν να αναδείξει τη δύναμη του μέσου. Αυτή η δύναμη για τον Stieglitz έγκειται στην άμεση καταγραφή της ορατής πραγματικότητας χωρίς παρεμβάσεις. Η Käsebier παρέμεινε πιστή στην πικτοριαλιστική αισθητική της και μαζί με τον Clarence H. White ίδρυσαν το 1916 την ομάδα PPA (Pictorial Photographers of America). Ωστόσο, σε αρκετά έργα της παρατηρούμε τη μετάβασή της από τον Πικτοριαλισμό προς τη straight φωτογραφία. Παραδείγματα αυτής της μετάβασης αποτελούν οι φωτογραφίες που απαθανατίζουν Αμερικάνους ιθαγενείς με αμεσότητα και διαύγεια.
Για την Käsebier, και για κάθε φωτογράφο με ώριμη αντίληψη, είναι ξεκάθαρο πως δεν είναι απαραίτητο να φωτογραφηθεί το πρόσωπο ή το βλέμμα του φωτογραφιζόμενου προκειμένου να αντιληφθούν οι θεατές στοιχεία της προσωπικότητάς του. Η στάση του σώματος σε συνδυασμό με τα ενδυματολογικά στοιχεία αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις ισχυρά σύμβολα, τα οποία μπορούν να μας πληροφορήσουν για την πολιτισμική ταυτότητα και την ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου, όπως συμβαίνει στη φωτογραφία με τον ιθαγενή Αμερικανό.
* Κεντρική φωτογραφία: Gertrude Käsebier, Miss N. (portrait of Evelyn Nesbit), 1903, The Library of Congress Prints and Photographs Division Washington, D.C
Βιβλιογραφία
Tomlinson, A. Janis και Petersen, Stephen (2013). Woman’s Art Journal, Τομ. 34, No. 2. Gertrude Käsebier: The Complexity of Light and Shade.
Schirmer, Lothar (2003). Women Seeing Women: From the Early Days of Photography to the Present. NewYork: W. W. Norton & Company.
Friedewald, Boris (2018). Women Photographers: From Julia Margaret Cameron to Cindy Sherman. Munich: Prestel.
Rosenblum, Naomi (2010). A History of Women Photographers. Λονδίνο: Abbeville Press.
Μαρκίδου, Νατάσσα (2015). Φωτογραφία: Κριτικές Αναγνώσεις. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.
[1] Ο Πικτοριαλισμός, η κατασκευασμένη φωτογραφική εικόνα μέσω της συρραφής αρνητικών και της εσκεμμένα λάθος εστίασης με θολό περίγραμμα, θεωρήθηκε ως η μιμητική προσέγγιση της φωτογραφίας προς τη ζωγραφική, με αποτέλεσμα να εκτιμηθεί η φωτογραφία ως υποδεέστερη της ζωγραφικής και να μην αντιμετωπιστεί ως ένα νέο μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης.
Οι περισσότεροι φωτογράφοι του Πικτοριαλισμού ήταν εύπορα μέλη της αστικής τάξης, που είχαν τη δυνατότητα αγοράς ή έστω χρήσης φωτογραφικής μηχανής, μια εκ των οποίων ήταν και η Julia Margaret Cameron (1815 – 1879). Η φωτογράφος δημιούργησε εσκεμμένα ανεστίαστες φωτογραφίες, προκειμένου να αποδώσει την αίσθηση του ονείρου που διακατέχει το έργο της. Έλαβε μέρος σε εκθέσεις στην Αγγλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και τιμήθηκε για το έργο της με χρυσό μετάλλιο το 1866. Παρόλα αυτά, δέχθηκε σφοδρή κριτική από τους συνάδελφους της, άνδρες ως επί το πλείστον, για την αισθητική και το ύφος των φωτογραφιών της, καθώς κρίθηκαν, εσφαλμένα, ως αποτελέσματα τεχνικών λαθών και πρόχειρης εκτύπωσης. Η Cameron δεν χρησιμοποίησε τη φωτογραφική μηχανή αντί των πινέλων ούτε αποσκοπούσε στο να δημιουργήσει φωτογραφίες που παραπέμπουν σε ζωγραφικά έργα. Αντιθέτως, τα πορτραίτα της συλλαμβάνουν την ουσία της φωτογραφίας, αναδεικνύοντάς την ως μέσο καλλιτέχνης έκφρασης. Το αποτέλεσμα των έργων της δεν φανερώνει απλά την δεξιοτεχνία της στην επεξεργασία, αλλά την ικανότητα της φωτογράφου να καταγράφει την εσωτερική διάσταση του ατόμου που φωτογραφίζει.
[2] Ο Alfred Stieglitz υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους υπέρμαχους της φωτογραφικής τέχνης και η συμβολή του υπήρξε καθοριστική για την καθιέρωση της καλλιτεχνικής φωτογραφίας ως τέχνης. Μέσα από το συνολικό του έργο ως φωτογράφου, εκδότη, επιμελητή εκθέσεων εμπόρου έργων τέχνης απέδειξε πως η φωτογραφία έχει θέση στα μουσεία και στις γκαλερί ως ισότιμη τέχνη. Η προσφορά του ξεπερνά κατά πολύ τον χώρο της φωτογραφίας, και χάρη στις προσπάθειές του, προβλήθηκε στις ΗΠΑ η μοντέρνα ευρωπαϊκή τέχνη.
Klavdia Balampanidou (b.1991)
Based in Nicosia, Cyprus.
History and Theory of Arts (MA), Cyprus University of Technology.
Audio & Visual Arts, Ionian University, Greece.
Klavdia Balampanidou
Klavdia Balampanidou