Eugène Atget: “Documents pour artistes”
Eugène Atget
Όταν ο Atget στα 35 χρόνια του αποφάσισε να ασχοληθεί με τη φωτογραφία, έγραψε στην πόρτα του studio του: «Documents pour artistes». Έκανε φωτογραφίες κατά παραγγελία, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι ζωγράφοι για τους πίνακες τους.
“Ένα από τα μεγαλύτερα φαινόμενα της φωτογραφίας. Αυτοδίδακτος, έξω από όλα τα φωτογραφικά κυκλώματα της εποχής, χωρίς σπουδαίες τεχνικές γνώσεις ή τεχνικό εξοπλισμό, χωρίς εμφανή επιθυμία να δημιουργήσει και να επιδείξει καλλιτεχνικό έργο, ο όποιος όμως συγκαταλέγεται αναμφισβήτητα στα πολύ μεγάλα ονόματα της φωτογραφίας. Το έργο του είναι δύσκολο, ακριβώς γιατί μοιάζει απλό χωρίς καλλιτεχνίζουσα προσπάθεια. Μια φωτογραφία του Weston, του Adams, του Caponigro, δεν κρύβει τίποτα. Ό,τι έχει να δώσει, το δίνει με την πρώτη ματιά. Οι φωτογραφίες του Atget αγνοούν την πρώτη ματιά του θεατή, αλλά καταφέρνουν να τον αγγίζουν σε όλα τα επόμενα και βαθύτερα επίπεδα. Όταν σιγά-σιγά ο θεατής ανακαλύπτει την έκδηλη χαρά του Atget όταν φωτογράφιζε, όταν αντιλαμβάνεται τι σίγουρη αίσθηση φωτογραφικής φόρμας είχε, και όταν διαπιστώνει ότι υπήρξε ο πιο μοντέρνος από όλους τους διάσημους φωτογράφους της εποχής, ακόμα κι απ’ τον Kertèsz και τον Brassai (με τους οποίους, όπως φαίνεται, δεν γνωριζόταν, μολονότι ζούσαν στην ίδια πόλη)”. (Πλάτων Ριβέλλης)
Eugène Atget
Eugène Atget
Γεννήθηκε το 1857 στη γαλλική πόλη Λιμπούρν (Libourne) της νοτιοδυτικής Γαλλίας, γιος του αμαξοποιού Ευγένιου Ατζέ και της Κλάρα-Αντελίν Ουρλιέ. Δύο χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Μπορντό, ωστόσο το 1862 οι γονείς του πέθαναν και την ανατροφή του ανέλαβαν ο παππούς και η γιαγιά του. Μετά τις σχολικές σπουδές του εργάστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα ως ναύτης και καμαρότος, πριν εγκατασταθεί στο Παρίσι το 1878, με στόχο να ακολουθήσει σταδιοδρομία ηθοποιού. Το 1879 έγινε δεκτός σε δραματική σχολή. Τα επόμενα δέκα περίπου χρόνια εργάστηκε ως ηθοποιός χωρίς όμως να σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία και εγκατέλειψε την ηθοποιία εξαιτίας ενός προβλήματος υγείας με τις φωνητικές του χορδές, αποφασίζοντας παράλληλα να στραφεί στη ζωγραφική, το σχέδιο και τη φωτογραφία. Το 1890 αποφάσισε να γίνει επαγγελματίας φωτογράφος, αντιλαμβανόμενος πως οι ζωγράφοι και σχεδιαστές της εποχής είχαν ανάγκη από φωτογραφίες ως πρότυπα για τη δημιουργία των έργων τους. Για το λόγο αυτό, διαφήμισε τις υπηρεσίες του ως ντοκουμέντα για καλλιτέχνες (documents pour artistes).
Eugène Atget
Φωτογράφισε με συστηματικό τρόπο το Παρίσι και τα περίχωρά του, δημιουργώντας τελικά μία σημαντική συλλογή φωτογραφιών, την οποία και εμπορευόταν. Παρά το γεγονός πως τροφοδοτούσε με φωτογραφίες σημαντικούς ζωγράφους της εποχής, όπως το Ζωρζ Μπρακ και τον Αντρέ Ντερέν, αλλά και την Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, η οικονομική του κατάσταση υπήρξε γενικά δυσμενής, γεγονός που τον ανάγκαζε να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα οικονομικά έσοδα της συζύγου του, η οποία εργαζόταν ως ηθοποιός. Από το 1914 άρχισε να εγκαταλείπει σταδιακά τη φωτογραφία. Πέθανε στις 4 Αυγούστου του 1927, ένα χρόνο μετά το θάνατο της συζύγου του.
Ένα χρόνο πριν ο Atget πεθάνει, η γνωστή φωτογράφος Berenice Abbott, τότε νεαρή βοηθός του Man Ray, τον ανακάλυψε, και χάρη σ’ αυτήν σώθηκε μεγάλο τμήμα των αρνητικών του, το οποίο χρόνια μετά η Abbott πούλησε στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης. Όταν μάλιστα η Abbott τον ρώτησε, αν ποτέ δούλευε με παραγγελίες των ζωγράφων, εκείνος απάντησε: «Όχι. Οι ζωγράφοι δεν ξέρουν τί να φωτογραφίζουν». Απάντηση που έδειχνε ότι η επιγραφή στην πόρτα του ήταν για βιοποριστικούς λόγους, αλλά ότι ό ίδιος ήξερε πολύ καλά τι σήμαινε καλή φωτογραφία και δεν ήταν ούτε ανώφελα μετριόφρων, ούτε άμοιρος της καλλιτεχνικής αξίας των φωτογραφιών του.
Στην πλούσια εισαγωγή της η Berenice Abbot στο βιβλίο ” The World of Atget (1964)” υπενθύμισε: «Ο αντίκτυπος των φωτογραφιών του ήταν άμεσος και τεράστιος. Υπήρχε μια ξαφνική λάμψη αναγνώρισης, ένα σοκ. Τα θέματα δεν ήταν συγκλονιστικά, αλλά παρ ‘όλα αυτά συγκλονιστικά στη διάρκεια εξοικείωσης με αυτά”. Γιατί το να νιώσεις τον Atget δεν είναι κάτι που γίνεται με την πρώτη ματιά. Χρειάζεται να τον ψάχνεις συνέχεια. Να αφεθείς πλήρως στον κόσμο του χωρίς να προβάλεις καμία αντίσταση.
Eugène Atget
“Κάτι άλλο που κάνει εντύπωση στον Atget είναι η ευκολία και η ακρίβεια με την οποία φωτογράφιζε τα πάντα. Εκπληκτικές αρχιτεκτονικές λήψεις εσωτερικών χώρων, τεράστιοι γαλλικοί κήποι και παλάτια φωτογραφημένα από δραματικές γωνίες, απομονωμένα δέντρα και φυτά σε δάση, πλατείες, δρομάκια και σπίτια, αλλά και άνθρωποι του δρόμου, σκηνές σε πάρκα, πόρνες, βιτρίνες, για να φθάσουμε σε μια μαγευτική σειρά φωτογραφιών προθηκών και θυρών καταστημάτων, όπου σαν φάντασμα εικονίζεται πάντα ένας άνθρωπος. Κι όλα αυτά με μια μεγάλη βαριά μηχανή με γυάλινες πλάκες, που τις τύπωνε εξ επαφής σε printing-out-paper, δηλαδή χαρτί που μαζί με το αρνητικό εξετίθετο στον ήλιο και σιγά-σιγά εμφανιζόταν χωρίς χημικά. Αυτή την τεχνική είχε μάθει και αυτή του αρκούσε. Όταν καταλάβει κανείς καλά το έργο του, χαίρεται και ένα πρόσθετο στοιχείο: τη διαπίστωση ότι η μεγαλοφυία του τροφοδότησε τους μεγάλους Evans, Frank, Winogrand και άλλους, κάτι που γίνεται φανερό, αν φέρει κανείς στο μυαλό του το έργο των νεότερων του”. (Πλάτων Ριβέλλης)
Eugène Atget
“Στην πραγματικότητα, πίσω από την ενημερωτική όψη της δουλειάς του, ανακαλύπτουμε γρήγορα έναν ποιητή που ήξερε να συνδυάζει την πληροφορία με την ποίηση και το ντοκουμέντο με την καλλιτεχνική ποιότητα. Αυτό αποδεικνύουν τα τυπώματά του με τους ζεστούς, χρυσαφένιους τόνους από εκτυπώσεις εξ επαφής σε χαρτί αλμπουμίνας. Τα περισσότερα να χαρακτηρίζονται από πλούσιο περιεχόμενο και πολλές ντελικάτες λεπτομέρειες.
Ο Atget ήταν κατά βάθος ένας νοσταλγός. Ήθελε να διατηρήσει τα ίχνη της πόλης του όπως αυτή άνθισε και χανόταν.
Αυτή η “συναισθηματικά” φορτισμένη όψη των εικόνων του και η εμφανής απλότητα της ματιάς του, δίνουν αυτή τη μελαγχολική γοητεία στη δουλειά του. Κρυμμένος πίσω από τα θέματά του και μη αποδεχόμενος τον ορισμό του “καλλιτέχνη”, μπήκε τελικά στο πάνθεον της Ιστορίας της Τέχνης “. (
Eugène Atget
Αυτός όμως ο ήρεμος και μοναχικός άνθρωπος, που για τριάντα ολόκληρα χρόνια, εξοπλισμένος με μία βαριά και αρχαϊκή ξύλινη κάμερα 18χ24cm, ο Eugène Atget, περιδιάβαινε τους δρόμους της πρωτεύουσας, απαθανατίζοντας όψεις του Παρισιού που κινδύνευαν με εξαφάνιση, πέθανε σχεδόν τελείως άγνωστος, και έτσι δεν έζησε τη μεταγενέστερη μεγάλη του δόξα με τις πολυάριθμες εκδόσεις και τις συνεχείς εκθέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία και γκαλερί τού κόσμου. Όταν ζούσε, οι φωτογραφίες του πουλιόντουσαν για ψίχουλα. Σήμερα είναι από τις ακριβότερες πού κυκλοφορούν.
Eugène Atget
Να σημειωθεί ότι ο Atget ήταν ο φωτογράφος που διαμόρφωσε ουσιαστικά την Αμερικάνικη σχολή της φωτογραφίας, εξαιτίας της μεγάλης του επιρροής στον Walker Evans και μετέπειτα στον Gary Winogrand.
Eugène Atget
