
Aleksandr Rodchenko: Ο φωτογράφος που άλλαξε τα βασικά οπτικά είδη του μοντερνισμού
Ο Aleksandr Rodchenko είναι ίσως ο σημαντικότερος πρωτοποριακός καλλιτέχνης που έβαλε την τέχνη του στην υπηρεσία της πολιτικής επανάστασης.
“We had visions of a new world, industry, technology and science. We simultaneously invented and changed the world around us. We authored new notions of beauty and redefined art itself.”
Από αυτή την άποψη, η σταδιοδρομία του είναι ένα πρότυπο της σύγκρουσης μεταξύ της σύγχρονης τέχνης και της ριζοσπαστικής πολιτικής. Εμφανίστηκε ως ένας αρκετά συνηθισμένος ζωγράφος, αλλά οι συναντήσεις του με τους Ρώσους Φουτουριστές τον ώθησαν να γίνει ένας επιφανής ιδρυτής του κινήματος του Constructivist. Και η αφοσίωσή του στη Ρωσική Επανάσταση τον ενθάρρυνε στη συνέχεια να εγκαταλείψει την πρώτη ζωγραφική και έπειτα την τέχνη της τέχνης στο σύνολό της και να θέσει τις δεξιότητές του στην υπηρεσία της βιομηχανίας και του κράτους, σχεδιάζοντας τα πάντα, από τις διαφημίσεις έως τα εξώφυλλα βιβλίων. Το έργο της ζωής του ήταν ένα αδιάκοπο πείραμα με μια εξαιρετική σειρά μέσων, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι το γραφικό σχέδιο και τη φωτογραφία. Αργότερα όμως στη σταδιοδρομία του, οι ολοένα και πιο κατασταλτικές πολιτικές εναντίον σύγχρονων καλλιτεχνών στη Ρωσία τον οδήγησαν να επιστρέψει στη ζωγραφική.
Η τέχνη και η σκέψη του Ροντσένκο εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα στη δεκαετία του 1910. Ξεκίνησε ως αισθητικός, εμπνευσμένος από καλλιτέχνες art nouveau όπως Aubrey Beardsley. Αργότερα έγινε Φουτουριστής. Αφομοίωσε τη δουλειά του Βλαντιμίρ Τάτλιν, και τον Σουπρεματισμό (Suprematism) του Καζίμιρ Μαλέβιτς. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας ήταν πρωτοπόρος στον κονστρουκτιβισμό. Αυτή η πειραματική έρευνα στα στοιχεία της εικονογραφικής και γλυπτικής τέχνης παρήγαγε αμιγώς αφηρημένα έργα τέχνης που διαχωρίζουν τα στοιχεία κάθε εικόνας – της γραμμής, της μορφής, του χώρου, του χρώματος, της επιφάνειας, της υφής και της φυσικής υποστήριξης της εργασίας. Ο κονστρουκτιβισμός ενθάρρυνε μια νέα εστίαση στις απτές και ουσιαστικές πτυχές της τέχνης και το πειραματικό του πνεύμα, ενθαρρύνθηκε από την πεποίθηση ότι η τέχνη έπρεπε να ταιριάζει με τους επαναστατικούς μετασχηματισμούς που έλαβαν χώρα στη ρωσική πολιτική και κοινωνία.
Η αφοσίωση του Rodchenko στις αξίες της Επανάστασης τον ενθάρρυνε να εγκαταλείψει τη ζωγραφική το 1921. Αγκάλιασε μια πιο λειτουργική άποψη της τέχνης και άρχισε να συνεργάζεται με τον ποιητή Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι σε μια σειρά διαφημιστικών εκστρατειών. Το έργο τους όχι μόνο εισήγαγε το μοντέρνο σχεδιασμό στη ρωσική διαφήμιση, αλλά προσπάθησε να πουλήσει τις αξίες της Επανάστασης μαζί με τα προωθούμενα προϊόντα. Αυτή η συγκεκριμένη ένωση του σύγχρονου σχεδιασμού, της πολιτικής και του εμπορίου έχει εμπνεύσει περιστασιακά διαφημιστές στη Δύση από την πτώση του τείχους του Βερολίνου
Η φωτογραφία ήταν σημαντική για τον Rodchenko στη δεκαετία του 1920, στην προσπάθειά του να βρει νέα μέσα, πιο κατάλληλα για το στόχο του να υπηρετήσει την επανάσταση. Αρχικά ως πηγή προϋπάρχουσας απεικόνισης, τη χρησιμοποίησε αργότερα σε μοντάζ εικόνων και κειμένου, αλλά στη συνέχεια άρχισε να φωτογραφίζει τον εαυτό του και να εξελίσσει μια αισθητική υπό ασυνήθιστες γωνίες, απότομα περικομμένες συνθέσεις και έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς. Το έργο του τόσο στην φωτομοντάζ όσο και στη φωτογραφία τελικά συνέβαλε σημαντικά στην ευρωπαϊκή φωτογραφία τη δεκαετία του 1920.
Ως βασική μορφή του ρωσικού νεωτεριστικού κινήματος, η τέχνη του Ροντσένκο βοήθησε να επαναπροσδιοριστούν τρία βασικά οπτικά είδη του μοντερνισμού: ζωγραφική, φωτογραφία και γραφιστική. Στα έργα του, ο καλλιτέχνης διερεύνησε και επέκτεινε το βασικό λεξιλόγιο μιας αφηρημένης σύνθεσης. Η σειρά των καθαρά αφηρημένων πρωτόχρωμων έργων ζωγραφικής επηρέασε τους καλλιτέχνες όπως ο Ad Reinhardt και οι Μινιμαλιστές της δεκαετίας του 1960. Στον τομέα της φωτογραφίας, καθιέρωσε πρωτοφανή συνθετικά παραδείγματα, τα οποία από πολλές απόψεις εξακολουθούν να ορίζουν ολόκληρη την έννοια της σύγχρονης φωτογραφικής τέχνης. Η εμπλοκή του Ροντσένκο με τον μπολσεβίκικο σκοπό προκάλεσε περαιτέρω την εκτίμηση της τέχνης του στους αριστερούς κύκλους της αμερικανικής πρωτοπορίας.
Βιογραφικό
Ο Aleksandr Rodchenko γεννήθηκε στα τέλη του 1891 στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.
Το 1905, η οικογένειά του μετακόμισε στο Καζάν. Την εποχή εκείνη ο Rodchenko πήρε την απόφαση να μελετήσει την τέχνη. Το 1910 εισήλθε στην Σχολή Καλών Τεχνών του Καζάν και αποφοίτησε το 1914. Τον Φεβρουάριο εκείνου του έτους παρακολούθησε διαλέξεις αρκετών Ρώσων Φουτουριστών, ένας από τους οποίους ήταν ο Vladimir Mayakovsky. Έγινε υποστηρικτής του φουτουρισμού (κίνημα που αποτέλεσε ένα ευρύ φάσμα πρωτοποριακών πειραματισμών στη Ρωσία).
Το 1915 -σχεδόν ένα χρόνο μετά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου- , ο Rodchenko μετακόμισε στη Μόσχα και εγγράφηκε στο γραφιστικό τμήμα της Σχολής Εφαρμοσμένης Τέχνης Stroganov. Κατά τη διάρκεια εκείνου του χρόνου του πήρε μέρος σε πολλές εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης και μίας για το περιοδικό The Store, το οποίο διοργανώθηκε από τον Vladimir Tatlin. Στη Μόσχα, ο Rodchenko επηρεάστηκε από τις βασικές προσωπικότητες του ρωσικού πρωτοποριακού κινήματος, δηλαδή τον Vladimir Tatlin και τον Kazimir Malevich. Το 1915, Δημιούργησε το πρώτο αφηρημένο σχέδιό του, θυμίζοντας τις Σουπρεματιστικές συνθέσεις του Malevic. Αλλά δεν τον επηρέασε μόνο ο πρωτοποριακός καλλιτεχνικός κόσμος. Μέσα από τους γνωστούς του με τους φιλελεύθερους στοχαστές, όπως οι Φουτουριστές David Burliuk και Vasiliy Kamensky, ο Rodchenko βρέθηκε στην καρδιά της Μπολσεβίκικης Επανάστασης το 1917
Από το 1917 έως το 1921 ο Rodchenko είχε ήδη μια δική του έκθεση με τίτλο «Έκθεση έργων του Rodchenko (1910-1917) στη Μόσχα», παρήγαγε τα πρώτα του κολάζ χρησιμοποιώντας φωτογραφική μηχανή και συμμετείχε σε 16 ακόμη εκθέσεις τέχνης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είχε εγκαταλείψει το φουτουριστικό ύφος για μια εντελώς αφηρημένη και εξαιρετικά γεωμετρική αισθητική.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Rodchenko άφησε πίσω του τη ζωγραφική, διακηρύσσοντας το θάνατό του το 1921 στο τεύχος Ιουνίου της MoMA και ασχολήθηκε με διαφορετικούς τύπους τέχνης, συμπεριλαμβανομένου του φωτομοντάζ (ήταν ένας από τους πρώτους που πειραματιστήκαν με αυτό), σχεδίαση επίπλων, αφίσα, βιβλία & τυπογραφικό σχεδιασμό, πιστεύοντας ότι τέτοιες μορφές τέχνης είναι πιο αποτελεσματικές στην επικοινωνία των μηνυμάτων της Σοβιετικής Ένωσης. Το έργο του, από εκείνο το σημείο και μετά, αντηχούσε το τι συνέβαινε στο κομμουνιστικό καθεστώς εκείνη την εποχή.
Το ίδιο έτος, ενεπλάκη -και ήταν ένας σπουδαίος ηγέτης- στο κίνημα του κονστρουκτιβισμού (Constructivist) -του οποίου οι οπαδοί υποστήριξαν τις αυστηρές γεωμετρικές μορφές και τον καθαρό γραφικό σχεδιασμό- στη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια του κινήματος αυτού, δημιούργησε την πρώτη ομάδα εργασίας των Constructivists. Ο Ροντσένκο διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στο κονστρουκτιβιστικό κίνημα, κάνοντας το αυτό που ήταν, αλλά και το κίνημα έκανε τον Ροντσένκο αυτόν που ήταν. Οι κονστρουκτιβιστές ήταν η πρώτη ομάδα καλλιτεχνών που για πολύ καιρό θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολύ σημαντικούς και χρήσιμους για την κοινωνία στο σύνολό της.
Το 1923 άρχισε να δημιουργεί τη δική του φωτογραφία και ανέλαβε πολλές εργασίες γραφικού σχεδιασμού για εξώφυλλα βιβλίων και αφίσες. Έγινε ο κύριος σχεδιαστής του περιοδικού Lef, μια έκδοση για την ομάδα Lef, μια ομάδα πρωτοποριακών συγγραφέων και διανοημάτων που σχετίζονται με τον ποιητή, τον Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι (Vladimir Mayakovsky). Το ποίημα του Mayakovsky “Pro eto” συνοδεύτηκε από φωτο-κολάζ του Ροντσένκο. Σύντομα έκανε όλα τα εξώφυλλα των βιβλίων του Μαγιακόφσκι.
Η σαφήνεια και η αμεσότητα του γραφιστικού έργου του Ροντσένκο στηρίχτηκε κατά ένα μεγάλο μέρος στην αξιοποίηση γραμμάτων του αλφαβήτου και στοιχείων που λαμβάνονταν από φωτογραφίες, παραμένοντας σε μια επίπεδη διάσταση του χώρου κάτω από μια περιορισμένη παλέτα χρωμάτων με χρήση μόνο του μαύρου, του κόκκινου, του λευκού και του γκρι.
Ο Ροντσένκο συνέχισε να κερδίζει χρήματα από τη φωτογραφία και τη διαφήμιση καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής του. Πήρε μέρος σε πάνω από 50 εκθέσεις τέχνης. Πέθανε το 1956 στη Μόσχα.
Χρονολόγιο: chronology (moma)
Πηγές: theartstory, aleksandrodchenko wordpress, moma