Παύλος Λάζος – H απουσία είναι ένας τρόπος για τον θεατή να συμπληρώσει, να φανταστεί πρόσθετα στοιχεία σε μια εικόνα.
Το ζήτημα της διαχείρισης των υδάτων στα νησιά των Κυκλάδων έχει βρεθεί συχνά στο προσκήνιο. Η υπερβολική δόμηση και η αυξημένη έλευση τουριστών δημιουργούν ένα αποπνικτικό περιβάλλον. Η διαχείριση των υδάτινων πόρων είναι ένα σύνθετο πρόβλημα ειδικά στις Κυκλάδες.
Ο Παύλος Λάζος, με καταγωγή από τη Σίφνο, στο πρώτο του φωτογραφικό λεύκωμα, με τίτλο Phantom Water, για περισσότερα από τέσσερα χρόνια επιστρέφει στις ίδιες τοποθεσίες αναζητώντας τις κατάλληλες συνθήκες φωτισμού, την ιδανική γωνία λήψης, το σωστό χρώμα του ουρανού. Σε πολλές από τις φωτογραφίες κυριαρχεί το φυσικό τοπίο, διάσπαρτο με τα λίγο-πολύ εμφανή σημάδια της παρουσίας, ή μάλλον της απουσίας νερού. Την προσοχή του κεντρίζουν λεπτομέρειες που ο περιστασιακός επισκέπτης δεν θα παρατηρούσε. Δεν επιδιώκει να απαθανατίσει το στερεότυπο ή το προφανές, αλλά το οπτικά αδιάφορο, το άγνωστο, «ανεπίσημο» τοπίο.
Στο «Phantom Water» τονίζεις το παράδοξο του να περιβάλλεσαι από νερό, αλλά να βιώνεις την έλλειψή του. Πώς επηρεάζει αυτό το παράδοξο την οπτική σου για το τοπίο και τον τρόπο που το αποτυπώνεις;
Αυτό το παράδοξο είναι που με ώθησε σε αυτή τη σειρά. Ενώ το νερό μας περιβάλλει, το κατάλληλο για οικιακή χρήση νερό είναι δυσεύρετο, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Μια από τις πιο έντονες αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων ήταν ότι κάναμε ντους με το χρονόμετρο. Είχαμε την αίσθηση ότι δεν υπήρχε αρκετό νερό για βασικές δραστηριότητες. Τότε βέβαια δεν είχαμε και τις αφαλατώσεις που πέφτουν στο δίκτυο και μπορούν να καλύψουν κάποιες ανάγκες. Οπότε όλη η διαχείριση ήταν πολύπλοκη.
Παύλος Λάζος
Στο έργο σου είναι εμφανής η βαθιά σου σύνδεση με τη Σίφνο. Πώς διαμορφώνει η σχέση σου με τον τόπο και το τοπίο τη φωτογραφική σου ματιά και τον τρόπο που επιλέγεις να εκφράσεις αυτό το θέμα;
O Robert Lepage, λέει ότι η μόνη χώρα που γνωρίζουμε πραγματικά είναι η παιδική μας ηλικία. Έρχομαι στη Σίφνο από 6 μηνών, η εξέλιξη του νησιού γίνεται παράλληλα με τη δική μου. Προσπαθώ να είμαι factual σε αυτό που καταγράφω και να κρατάω μια απόσταση. Πολλές φορές επέστρεφα στο ίδιο σημείο για να φωτογραφίσω σε διαφορετικές εποχές, μέχρι να πετύχω τη λήψη που ήθελα. Η ματιά μου δεν είναι αυτή του επισκέπτη, γι’ αυτό υπάρχουν φωτογραφίες που μοιάζουν περίεργες σε πρώτη ματιά και χρειάζονται μια δεύτερη ανάγνωση για να δει κάποιος τις λεπτομέρειες. Σε κάποιες περιπτώσεις οικεία τοπόσημα μετατρέπονται σε παράξενα αντικείμενα που ακόμα και οι γείτονες δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν.
Παύλος Λάζος
Η εστίασή σου στις «ανεπίσημες» όψεις της Σίφνου έρχεται σε αντίθεση με τις συνήθεις τουριστικές εικόνες. Τι σε ελκύει σε αυτά τα λιγότερο «φωτογενή» σημεία;
Κάθε εικόνα ή σύνολο εικόνων εξυπηρετεί ένα σκοπό, όπως αναφέρει ο Minor White (Criticism, Aperture Fall 1953). Οι καθαρά τουριστικές, cartes postales, όπως μοναδικά τις έχει ορίσει ο Γιώργος Δεπόλλας, έχουν ως σκοπό να προσελκύσουν τον επισκέπτη σε ένα τόπο. Στο «Phantom Water» προσπαθώ να αφηγηθώ ένα θέμα που αφορά όλους. Οι φωτογραφίες λοιπόν εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο. Εστιάζω σε σημεία μη τουριστικά και συγχρόνως σε ειδυλλιακές απόψεις κολυμβητικών δεξαμενών. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στη λεπτομέρεια ενός σωλήνα και σε μια «καρτ-ποσταλική» θέα κρατούν το ενδιαφέρον του θεατή.
Επιπλέον υπάρχει η παράμετρος του χρόνου. Στις cartes postales o χρόνος είναι άφθαρτος, ένα αιώνιο καλοκαίρι που μας καλεί. Στη πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Στο «Phantom Water» έχουμε φωτογραφίες του ίδιου σημείου με διαφορά ενός έτους. Παράδειγμα μια χαβούζα με ψάρια που κολυμπάνε και στην επόμενη εικόνα η ίδια χαβούζα χωρίς νερό, χωρίς ψάρια, μόνο βράχια και πέτρες.
Παύλος Λάζος
Έχεις αναφερθεί στις δυσκολίες του μεσογειακού φωτός κατά τη φωτογράφιση. Πώς συμβάλλουν οι γήινοι τόνοι και η επιλεκτική χρήση του χρώματος στην αφήγηση της ξηρασίας και της απουσίας του νερού;
Στον κινηματογράφο υπάρχει το βασικό χρώμα το οποίο διατρέχει κάθε σκηνή σε μια ταινία. Το χρώμα αυτό ορίζει τον τόνο της ταινίας και κατά συνέπεια την αφήγηση. Έτσι κι εδώ, το βασικό χρώμα, αυτό της ώχρας, τονίζει την έλλειψη νερού και δημιουργεί το αίσθημα της δίψας. Πολλές λήψεις είναι κοντά στο μεσημέρι για να αποφύγω τις σκιές, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου το φως είναι αδυσώπητο.
Παύλος Λάζος
Ποια σχέση έχουν τα υπόλοιπα οπτικά στοιχεία που αξιοποιείς στις εικόνες σου με την αφήγηση που δημιουργείς γύρω από την λειψυδρία;
Υπάρχει η άποψη ότι δεν μπορείς να αφηγηθείς με μια στατική εικόνα. Διαφωνώ. Ένα καλό editing και sequencing σε αναγκάζει να συνδέσεις τις φωτογραφίες μεταξύ τους ακόμα και τις λευκές σελίδες, σε αντίθεση με το βίντεο το οποίο σου δίνει συνέχεια πληροφορία. Προσπαθήσαμε μαζί με την επιμελήτρια του βιβλίου, την Αγγελική Σβορώνου, να δώσουμε έναν ρυθμό και ταυτόχρονα να υπάρχουν φωτογραφίες που αναγκάζουν τον αναγνώστη να συμμετάσχει στην αφήγηση, να αναρωτηθεί τι είναι αυτό που βλέπει. Το εξώφυλλο του βιβλίου παραμένει μυστήριο μέχρι την τελευταία σελίδα του. Κάθε φωτογραφία από μόνη της εκπέμπει το μήνυμα για την ανάγκη καλύτερης διαχείρισης των αποθεμάτων του νερού, μιλάει για τις αόρατες και ορατές διαδρομές που ακολουθεί το νερό ώστε να φτάσει στον προορισμό του, για τη σπατάλη του νερού αλλά και για την ζωτική του σημασία για τη φύση και τον άνθρωπο. Η τελευταία φωτογραφία του λευκώματος απεικονίζει μόνο νερό, τη θάλασσα ως πρωτογενές υλικό της δημιουργίας, ως αρχή και τέλος των πάντων.
Παύλος Λάζος
Η έννοια της απουσίας φαίνεται να κυριαρχεί στο έργο σου, απουσία νερού, ανθρώπων, δράσης. Πώς αντιλαμβάνεσαι τον ρόλο της απουσίας ως εκφραστικό εργαλείο στη φωτογραφία;
H απουσία είναι ένας τρόπος για τον θεατή να συμπληρώσει, να φανταστεί πρόσθετα στοιχεία σε μια εικόνα. Στον κινηματογράφο πολλές φορές η απουσία δηλώνεται με τη σιωπή. Στη φωτογραφία είναι πιο περίπλοκο. Κάποιες αναγνώσεις διαπιστώνουν liminal spaces* σε κάποιες από τις φωτογραφίες. Δεν ήταν στις προθέσεις μου, προέκυψε στο editing και ανοίγει το δρόμο για διαφορετικές ερμηνείες, και κυρίως συναισθήματα.
Παύλος Λάζος
Πώς ισορροπείς την καλλιτεχνική έκφραση με την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση;
Πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί, εκτός από το να συγκινήσει, να αφυπνίσει και να κεντρίσει τη συλλογική συνείδηση. Το ζήτημα της λειψυδρίας είναι πιο σύνθετο από όσο νομίζουμε. Δεν αφορά μόνο τη λεκάνη της Μεσογείου ή άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως η Αφρική. Ποιος φαντάζεται ότι το λιώσιμο των παγετώνων στις Άλπεις στην Αυστρία δημιουργεί πρόβλημα καθώς αναγκάζονται να τους αναπληρώσουν με κανόνια χιονιού τα οποία τροφοδοτούνται από το δίκτυο του νερού; Το «Phantom Water» μπορεί να έγινε με αφορμή την έλλειψη νερού στη Σίφνο, αλλά αφορά ένα ευρύτερο πλαίσιο, με δεδομένη την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας παγκοσμίως.
Παύλος Λάζος
Η άνοδος του τουρισμού στις Κυκλάδες φέρνει και περιβαλλοντικές πιέσεις. Πώς συνομιλεί το «Phantom Water» με αυτές τις σύνθετες επιπτώσεις;
Η άνοδος του τουρισμού έχει επιφέρει μια αλματώδη αύξηση της κλίμακας μεγεθών. Είναι φυσιολογικό τα μεγέθη να είναι σήμερα πολλαπλάσια απ’ ότι πενήντα χρόνια πριν και όταν οι υποδομές στα νησιά δεν ακολουθούν, να δημιουργείται κορεσμός. Πολλές φορές η διαπίστωση ενός προβλήματος βοηθάει στη λύση του. Ο Δήμος Σίφνου βοήθησε στην έκδοση του λευκώματος, κάτι που μας θυμίζει ότι η τέχνη μπορεί να ευαισθητοποιήσει φορείς προς την κατεύθυνση της διαχείρισης περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Παύλος Λάζος – Phantom water
Πώς φαντάζεσαι την εξέλιξη του «Phantom Water», είτε ως έργο, είτε ως προσωπική συνέχεια της σχέσης σου με τον τόπο;
Είχα παρουσιάσει τη σειρά, λίγο πριν ξεκινήσει το editing, στο Γυμνάσιο Σίφνου. Εντυπωσιάστηκα από τη συμμετοχή των μαθητών και το ενδιαφέρον που έδειξαν. Κάποιοι, μόνιμοι κάτοικοι, εξεπλάγησαν και απορούσαν, μα έχουμε λειψυδρία; Στο τέλος οι μαθητές έφυγαν με την αποστολή να βρουν τρόπους εξοικονόμησης νερού στο σπίτι τους. Η αφύπνιση που ανέφερα παραπάνω είναι ένας από τους διαχρονικούς στόχους. Η σειρά εκτέθηκε στη Σίφνο, ανοίγοντας έναν διάλογο με τους τοπικούς φορείς, τους ντόπιους και τους επισκέπτες πάνω σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα.
Από την άλλη, η αποδοχή του «Phantom Water» από την διεθνή φωτογραφική κοινότητα είναι επίσης καλοδεχούμενη. Πρόσφατα επιλέχθηκε στο OFF Libris, το photobook τμήμα του OFF Festival, στη Μπρατισλάβα. Tα photobooks έχουν μια διάρκεια ζωής που υπερβαίνει τα όρια μιας απλής έκθεσης ή παρουσίασης και υπόκεινται σε διαφορετικές αναγνώσεις οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, στο παρόν και στο μέλλον, οπότε είναι συναρπαστικό το πώς θα εξελιχθεί όλο αυτό.
_____
*Liminal spaces: μεταβατικοί ή ενδιάμεσοι τόποι που δημιουργούν συναισθήματα άγχους, ανησυχίας ή αβεβαιότητας, τόποι κενοί, οικείοι αλλά και ανοίκειοι συγχρόνως, τόποι που έχουν απωλέσει τη χρήση για την οποία προορίζονταν, όπως ένα άδειο εμπορικό κέντρο ή μια πισίνα χωρίς νερό.
Info:
Ο Παύλος Λάζος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Τη δεκαετία του ’90 σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων και, αφού ολοκλήρωσε το MBA του, εργάστηκε σε διάφορους τομείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Μετά από 14 χρόνια, όμως, αναζήτησε προσωπική έκφραση και το 2012 ίδρυσε τις υπηρεσίες Lightsaber Photography. Έκτοτε εργάζεται ως φωτογράφος με εφαρμοσμένη και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Έχει παρακολουθήσει αρκετά μαθήματα και εργαστήρια, μεταξύ άλλων με τους Clare Strand, Arno Minkkinen, Στράτο Καλαφάτη, HCP, Depression Era.
