Πάνος Χατζηστεφάνου: “Η φωτογραφία· δεν εξηγεί. Δεν έχει λόγια, δεν χρειάζεται να πει τι συμβαίνει. Αφήνει έναν χώρο ανοιχτό, που ο θεατής γεμίζει με δικές του σκέψεις ή συναισθήματα”
Πάνος Χατζηστεφάνου
Θεωρείς ότι υπάρχουν στιγμές όπου η καθημερινότητα μεταμορφώνεται σε ένα πλαίσιο για βαθύτερο υπαρξιακό στοχασμό;
Δεν θα το έλεγα μεταμόρφωση με την έννοια ότι κάτι αλλάζει ξαφνικά. Είναι περισσότερο σαν κάτι να αποκαλύπτεται μέσα σε μια απλή στιγμή. Η καθημερινότητα έχει πολλές τέτοιες σιωπηλές, μικρές παύσεις που, αν σταθείς λίγο, βγάζουν κάτι πιο βαθύ. Μπορεί να είναι μια σκέψη, μια ανησυχία, ή εκείνη η εσωτερική αγωνία που δεν έχει πάντα μορφή ή λόγια, αλλά είναι εκεί. Αυτό προσπαθώ να αποτυπώσω.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Τι ρόλο παίζει για εσένα η σιωπή στη διαμόρφωση της έννοιας της μοναξιάς;
Η σιωπή για μένα δεν είναι απλώς η απουσία ήχου. Είναι σαν φόντο που κάνει τα εσωτερικά να ακούγονται πιο καθαρά—όσα συνήθως μας διαφεύγουν μέσα στον θόρυβο της ημέρας. Όταν φωτογραφίζω, με ενδιαφέρει αυτή η στιγμή που ο άνθρωπος είναι μόνος, όχι απλώς χωρίς άλλους γύρω του, αλλά εκτεθειμένος απέναντι στον εαυτό του.
Σε αυτές τις παύσεις, σε αυτό το απόλυτο «μέσα», ξεδιπλώνεται η αληθινή αίσθηση της μοναξιάς. Όχι απαραίτητα σαν κάτι αρνητικό, αλλά σαν μια εμπειρία εσωτερικότητας. Εκεί, πολύ συχνά, αναδύεται μια αγωνία—άλλοτε βαθύτερη, υπαρξιακή, κι άλλοτε πιο απλή, πιο καθημερινή. Αυτές τις στιγμές προσπαθώ να καταγράψω.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Η φωτογραφία είναι ένα σιωπηλό μέσο. Το χρησιμοποιείς αυτό για να εκφράσεις την ίδια τη σιωπή;
Αυτό είναι που μου αρέσει στη φωτογραφία· δεν εξηγεί. Δεν έχει λόγια, δεν χρειάζεται να πει τι συμβαίνει. Αφήνει έναν χώρο ανοιχτό, που ο θεατής γεμίζει με δικές του σκέψεις ή συναισθήματα. Η σιωπή υπάρχει μέσα στο κάδρο, αλλά και γύρω του. Σαν φωτογράφος, δεν προσπαθώ να δείξω κάτι θεαματικό· προσπαθώ να κρατήσω τη στιγμή όπως είναι, χωρίς να φωνάζει. Έτσι, η σιωπή γίνεται κομμάτι της εικόνας, όχι σαν θέμα, αλλά σαν αίσθηση.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Έχει επηρεάσει κάποια προσωπική σου εμπειρία σχετικά με τη μοναξιά το νόημα που αποδίδεις, μέσω των φωτογραφιών σου, στις στιγμές των γυναικών που ζουν μόνες;
Δεν θεωρώ ότι οι γυναίκες στις φωτογραφίες μου είναι απαραίτητα μοναχικές ή απομονωμένες. Μπορεί, λίγο μετά, να βγουν, να μιλήσουν με κάποιον, να γελάσουν. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι εκείνη η μικρή παύση, το διάστημα όπου κάποιος μένει για λίγο μόνος—όχι μόνος στη ζωή του, αλλά παρών μέσα στη στιγμή.
Σε τέτοιες στιγμές, που είναι απόλυτα καθημερινές, νιώθω ότι κάτι πιο προσωπικό έρχεται στην επιφάνεια. Μπορεί να είναι μια σκέψη, μια αγωνία, ή απλώς ένα κενό. Δεν έχει σημασία αν είναι βαθύ ή απλό—σημασία έχει ότι είναι αληθινό. Εκεί εστιάζω.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Γιατί μόνο γυναίκες;
Γιατί εκεί ένιωσα πως υπάρχει κάτι που αξίζει να ειπωθεί. Το project μου, Offline, είναι, με έναν τρόπο, μια αντί-σοσιαλ φωτογραφία. Δεν ακολουθεί τους αισθητικούς κανόνες των social media — δεν έχει ωραιοποίηση, εντυπωσιασμούς ή εξιδανικευμένες στιγμές. Κι αν στους άντρες είναι κάπως πιο αποδεκτό να εμφανίζονται όπως είναι, στις γυναίκες η πίεση παραμένει: να δείχνουν όμορφες, “φωτογενείς”, επιθυμητές.
Εγώ ήθελα να δώσω χώρο στο αντίθετο. Να δείξω τις γυναίκες όπως ακριβώς είναι εκείνη τη στιγμή, ατημέλητες, κουρασμένες, χαμένες στις σκέψεις τους. Όχι για να τις εκθέσω, αλλά για να τις αφήσω να υπάρξουν χωρίς φίλτρα. Και νομίζω πως εκεί υπάρχει μια φεμινιστική διάσταση, γιατί μιλάμε για ένα δικαίωμα στην απλότητα, στην εσωτερικότητα, στο να μην χρειάζεται να “φαίνεσαι” για να υπάρχεις.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Πάνος Χατζηστεφάνου
Πάνος Χατζηστεφάνου
Πώς βλέπεις τη σχέση ανάμεσα στην οπτική απεικόνιση της καθημερινότητας και την εσωτερική αναζήτηση νοήματος στα πρόσωπα που συναντάς;
Για μένα, η καθημερινότητα δεν είναι φόντο. Είναι το έδαφος όπου μπορεί να φανεί κάτι πιο βαθύ, αν σταθείς λίγο παραπάνω. Δεν προσπαθώ να βρω το νόημα στα πρόσωπα—προσπαθώ να τους δώσω χώρο να υπάρξουν όπως είναι εκείνη τη στιγμή. Μέσα σε αυτό το ‘όπως είναι’, πολλές φορές εμφανίζεται κάτι αληθινό: μια ανησυχία, μια σκέψη, μια παύση.
Για παράδειγμα, είχα φωτογραφίσει τη Μάρω τη στιγμή που ανοίγει το ψυγείο ένα βράδυ. Μια σκηνή σχεδόν αστεία, γνώριμη σε όλους μας. Και όμως, μέσα σε αυτή τη στιγμή, που δεν έχει τίποτα το δραματικό, υπήρχε κάτι που με κράτησε. Ο τρόπος που στεκόταν, το βλέμμα, το φως—όλα μαζί δημιουργούσαν έναν χώρο που σου έδινε την αίσθηση πως κάτι πιο βαθύ είναι εκεί. Όχι μπροστά σου, αλλά κάπου από πίσω. Αυτά τα σημεία με ενδιαφέρουν.
Η εσωτερική αναζήτηση, αν υπάρχει, δεν είναι ορατή με την πρώτη ματιά. Αλλά η φωτογραφία έχει τη δύναμη να κρατήσει αυτές τις στιγμές και να τις αφήσει ανοιχτές, να τις παρατηρήσεις ξανά. Εκεί πιστεύω ότι μπορεί να γεννηθεί ένα νόημα.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Η μοναξιά είναι εντονότερη στην ψηφιακή εποχή;
Δεν είμαι σίγουρος αν είμαστε πιο μόνοι στην ψηφιακή εποχή. Αλλά σίγουρα είμαστε πιο εκτεθειμένοι—ή μάλλον, πιο απασχολημένοι με το «φαίνεσθαι». Το Offline γεννήθηκε από την ανάγκη να κοιτάξω τι συμβαίνει όταν κάποιος ‘δεν είναι online’. Όχι τεχνικά, αλλά όταν δεν ασχολείται με την επιμέλεια του ψηφιακού εαυτού του, όταν δεν σκέφτεται πώς θα δείχνει.
Μέσα σε αυτές τις στιγμές, που δεν είναι εντυπωσιακές, που δεν απευθύνονται σε κοινό, εμφανίζεται κάτι πιο αληθινό. Και ναι, πολλές φορές, εκεί βρίσκεις μια μοναξιά. Όχι φανερή, αλλά σαν μια παρουσία που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια. Δεν χρειάζεται να την αναδείξω, απλώς να της δώσω χώρο.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Τι προεκτάσεις έχει το ‘‘ζω μόνος’’; Πώς επηρέασε η εμπειρία σου την αντίληψή σου για το ζήτημα;
Το “ζω μόνος” δεν είναι μόνο πρακτικό· είναι και ψυχολογικό. Μπορεί κάποιος να ζει μόνος και να νιώθει ελεύθερος, δημιουργικός, ή να νιώθει βαριά μοναξιά. Δεν είναι πάντα το ίδιο, αλλά σίγουρα είναι μια κατάσταση που σε φέρνει πιο κοντά στον εαυτό σου.
Και εκεί, στην απουσία του άλλου, βγαίνουν στην επιφάνεια σκέψεις, φόβοι, ερωτήματα. Το σπίτι, όταν είσαι μόνος, παύει να είναι απλώς ένα σκηνικό. Γίνεται καθρέφτης. Εκεί μέσα υπάρχουν στιγμές απόλυτης ελευθερίας, αλλά και στιγμές που σε κυκλώνει μια αγωνία—όχι πάντα για κάτι μεγάλο, αλλά υπαρκτή.
Αξίζει να πω πως οι γυναίκες που φωτογραφίζω δεν είναι απαραίτητα “μόνες” στη ζωή τους. Κάποιες συγκατοικούν, άλλες μπορεί να ετοιμάζονται για έξοδο ή απλώς να απομονώνονται για λίγο. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η στιγμή της εσωστρέφειας—όταν για λίγο σταματούν να παίζουν ρόλους και μένουν με τον εαυτό τους. Εκεί βρίσκεται ο πυρήνας του Offline.
Δεν θα έλεγα ότι το project άλλαξε την αντίληψή μου για τη μοναξιά και την ύπαρξη—μάλλον τη επιβεβαίωσε. Πάντα ένιωθα ότι η μοναξιά δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Εμένα προσωπικά με ηρεμεί. Μέσα σε απλές, ήσυχες στιγμές βρίσκω νόημα. Δεν χρειάζεται να συμβαίνει κάτι «μεγάλο» για να νιώσεις ότι είσαι παρών.
Ποτέ δεν είμαστε εντελώς μόνοι. Ακόμα κι όταν δεν υπάρχει κανείς γύρω, είμαστε με τον εαυτό μας και τις σκέψεις μας. Και εκεί χρειάζεται να βρούμε μια ισορροπία—να μάθουμε να μένουμε με τον εαυτό μας, χωρίς να το φοβόμαστε.
Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι η μοναξιά αυτή καθαυτή, αλλά το τι μπορεί να συμβεί μέσα σε αυτές τις σιωπηλές, καθημερινές στιγμές. Όταν κάποιος χαμηλώνει ρυθμούς, μπορεί να εμφανιστεί μια σκέψη, μια ανησυχία, μια εσωτερική ένταση—κάτι που δεν είναι πάντα ξεκάθαρο, αλλά είναι εκεί. Αυτό προσπαθώ να αποτυπώσω. Όχι μια εικόνα μοναξιάς, αλλά μια στιγμή όπου κάτι πιο βαθύ πλησιάζει στην επιφάνεια.
Πάνος Χατζηστεφάνου
H μοναξιά είναι κατάσταση ή επιλογή;
Η μοναξιά μπορεί να είναι και κατάσταση και επιλογή. Άλλοτε την επιδιώκουμε, άλλοτε προκύπτει χωρίς να το έχουμε διαλέξει. Δεν εξαρτάται πάντα από την παρουσία ή απουσία άλλων ανθρώπων· μπορεί να αισθανθείς μόνος ακόμα και μέσα σε πλήθος.
Αυτό που με ενδιαφέρει είναι τι γίνεται όταν η μοναξιά γίνεται συνειδητή—όταν δεν την αποφεύγουμε, αλλά στεκόμαστε μέσα της. Τότε αρχίζει να αποκαλύπτει πράγματα: σκέψεις, συναισθήματα, αλήθειες που μένουν κρυφές μέσα στον θόρυβο της καθημερινότητας.
Οι φωτογραφίες μου δεν έχουν σκοπό να μιλήσουν για τη μοναξιά σαν έννοια, αλλά να δείξουν τι μπορεί να κρύβει μια στιγμή που φαίνεται απλή. Μια παύση, μια στροφή προς τα μέσα, μια στιγμή που δεν περιμένει να την κοιτάξεις—αλλά αν σταθείς, κάτι έχει να πει.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Στη σύγχρονη εποχή της διαρκούς διαθεσιμότητας και συνδεσιμότητας, η μοναξιά θεωρείται συχνά πρόβλημα προς επίλυση. Μπορεί η φωτογραφία να προτείνει μια διαφορετική αφήγηση γύρω από αυτή;
Σήμερα υπάρχει μια τάση να βλέπουμε τη μοναξιά σαν κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να “διορθωθεί” — να γεμίσει, να ξεπεραστεί, να εξαφανιστεί. Ζούμε σε μια εποχή που η διαθεσιμότητα και η σύνδεση είναι σχεδόν υποχρεωτικές. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η μοναξιά μοιάζει με αποτυχία.
Η φωτογραφία, όμως, μπορεί να δείξει κάτι διαφορετικό. Δεν προσπαθεί να λύσει τη μοναξιά — ούτε να την ωραιοποιήσει. Μπορεί απλώς να τη σταματήσει για λίγο, να της δώσει χώρο και να την παρατηρήσει. Κι αυτό, από μόνο του, αλλάζει τον τρόπο που τη βλέπουμε.
Μέσα από το φωτογραφικό βλέμμα, η μοναξιά δεν είναι απαραίτητα πρόβλημα· είναι κατάσταση, εμπειρία, κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Αντί να την αποφεύγουμε, μπορούμε να την κοιτάξουμε. Κι εκεί ίσως βρούμε κάτι πολύ πιο ανθρώπινο απ’ ό,τι φανταζόμασταν.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Πώς σκέφτεσαι να συνεχίσεις το project Offline;
Το Offline ξεκίνησε ως μια προσωπική παρατήρηση, αλλά στην πορεία είδα ότι έχει ακόμα πολλά να πει. Δεν με ενδιαφέρει να το “κλείσω” ή να βιαστώ να περάσω στο επόμενο. Θέλω να συνεχίσω να δουλεύω με γυναίκες στο σπίτι τους, σε στιγμές καθημερινές, σχεδόν ασήμαντες στην επιφάνεια, αλλά με κάτι που σε κάνει να σταθείς.
Σκέφτομαι να το εξελίξω και με άλλες ηλικίες, άλλους τύπους χώρων, ίσως και σε άλλες πόλεις ή χώρες, πάντα όμως κρατώντας την ίδια λογική: αυτή της σιωπηλής παρατήρησης, του εσωτερικού χώρου, της απλότητας που κρύβει κάτι περισσότερο.
Δεν ξέρω πού θα καταλήξει. Αλλά όσο συνεχίζει να μου δίνει κάτι αληθινό, θέλω να μείνω εκεί.
Πάνος Χατζηστεφάνου
Info:
Ο Πάνος Χατζηστεφάνου (γεν. 1984) είναι κυρίως αυτοδίδακτος φωτογράφος που ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Στο φωτογραφικό του ταξίδι, καταγράφει τις οικείες, καθημερινές στιγμές των γυναικών στα σπίτια τους, αποτυπώνοντας την λεπτή ομορφιά και την βαθιά ένταση που μπορεί να κρύβεται σε μια απλή στιγμή. Αυτές οι γυναίκες, στους προσωπικούς τους χώρους, ενσαρκώνουν μια διακριτική υπαρξιακή αγωνία, μια ήσυχη
αντανάκλαση της εσωτερικής αναταραχής. Μέσα από τις εικόνες του, αναδεικνύεται η αλληλεπίδραση μεταξύ ευαλωτότητας και δύναμης, προσφέροντας μια ματιά στην κοινή εμπειρία της ενδοσκόπησης. Στόχος του είναι να προκαλέσω τις κοινωνικές προκαταλήψεις και να αναδείξει μια άλλη διάσταση της καθημερινής ζωής, αποκαλύπτοντας το εξαιρετικό μέσα στο συνηθισμένο.
