Όλγα Στεφάτου: “Μία φωτογραφία που αναπνέει, που συμβαίνει από καρδιάς έχει τη δύναμη μιας μουσικής νότας”
“Is it possible to remember how it feels to be free when that feeling has long disappeared?”
Olga Stefatou-RED RUBY
Όταν κοιτάζω τις φωτογραφίες σου έχω σαν θεατής την αίσθηση πως αν και υπάρχει μια πολύ προσωπική αισθητική προσέγγιση η εικόνα μοιάζει με πραγματική ζωή. Είναι δυνατή στην φωτογραφία μια τέτοια ισορροπία;
Γιατί όχι; Στη φωτογραφία όπως και στη ζωή χωράνε οι πιο απίθανες φαντασίες μας. Προσωπικά ψάχνω τη δική μου αρμονία στη φωτογραφία συνεχώς, χωρίς να την εξαναγκάζω όμως, χωρίς να ελέγχω απόλυτα το αποτέλεσμα, και κάποιες φορές αυτή η αρμονία πετυχαίνει. Έχω σαν άνθρωπος την ανάγκη να γειώνω τις αισθήσεις μου στην πραγματικότητα μας, διαφορετικά χάνω τη σύνδεση μου και την ισορροπία μου. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν τολμώ να μπώ σε μονοπάτια άγνωστα για ‘μένα. Μία εικόνα είναι σύνθεση πολλών υποσυνείδητων στιγμών και όχι αποκλειστικά της χρονικής στιγμής του κλείστρου. Αυτό και μόνο συνδέει το τώρα με εμπειρίες του παρελθόντος ή και του μέλλοντος. Έχει σημασία να ενώνω τις τελείες, τα διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης, γιατί πιστεύω πως συνυπάρχουν, έστω κι αν μαθαίνουμε ότι η πραγματικότητα είναι μία.
Όλγα Στεφάτου
Θεωρώ πως είναι πηγή μεγάλης χαράς και ισορροπίας το να κάνει κάποιος επάγγελμα αυτό που αγαπά από-ενοχοποιώντας επιτέλους τα κίνητρα. Πώς το βιώνεις εσύ;
Για εμένα ήταν μονόδρομος να κάνω από μικρή αυτό που αγαπώ. Τότε βέβαια δεν μου περνούσε από το μυαλό τι εκπληκτικές εμπειρίες θα μου πρόσφερε η φωτογραφία. Είναι μία διαδρομή με πολλές αγωνίες αλλά η ανταμοιβή είναι πραγματικά μεγάλη, και η χαρά αποτελεί την κύρια πυξίδα πως βρίσκομαι σε καλό δρόμο. Όταν ακόμη η φωτογραφία ήταν όνειρο για ‘μένα, δεν ήξερα τι μπορεί να σημαίνει να αμείβεται κανείς από αυτή. Κάποια στιγμή, με πολλή δουλειά και με ακόμη περισσότερες αγωνίες, βρέθηκα στη θέση του επαγγελματία φωτογράφου. Από το σημείο εκείνο, απέκτησα και τη συνείδηση που έχει κάθε επαγγελματίας: εργάζομαι και αμείβομαι για αυτό. Ως επαγγελματίας φωτογράφος, εκτός από τις προσωπικές μου καλλιτεχνικές αναζητήσεις, έχω βρεθεί μπροστά και σε projects που δεν αποτελούσαν την πρώτη προσωπική μου επιλογή. Όμως, σε κάθε ανάθεση υπάρχουν στοιχεία που σε οδηγούν στο να γνωρίσεις τις πολλές και πολύ ενδιαφέρουσες πλευρές της φωτογραφίας. Την ίδια στιγμή, ένα λιγότερο ‘καλλιτεχνικό’ και πιο ‘γήινο’ project, σε βοηθάει στο να διατηρείς την αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στο καλλιτεχνικό σου όραμα και στην πραγματικότητα. Το ζητούμενο είναι να μένεις σταθερός στις θεμελιώδεις προσωπικές καλλιτεχνικές σου αξίες.
Οι φωτογραφίες σου μας λένε ιστορίες; Μπορούνε να γίνουν ίσως και ταινίες;
Έχω πολύ πολύ μεγάλα αυτιά…ανοιχτά για ιστορίες. Στη σειρά Chrysalis ο ρόλος της κάθε ιστορίας είναι καθοριστικός, ενώ στη σειρά Relative Dating για παράδειγμα υπάρχει με έναν πιο αφαιρετικό τρόπο. Στις περισσότερες δουλειές μου, η ιστορία έχει σημαντική παρουσία αλλά δεν επιβάλλεται, προτιμώ να αφήνω χώρο στον θεατή να πλάσει εκείνος τη δική του μετάφραση. Επίσης, επιδιώκω η κάθε φωτογραφία να στέκεται καταρχάς μόνη της, αυτό με απασχολεί αρκετά, και αργότερα μελετάω πώς θα μας πουν κάτι όλες οι εικόνες μαζί. Στην ώρα της φωτογράφισης ο αυθορμητισμός έχει προτεραιότητα έναντι της ιστορίας. Πρόκειται για μία ακόμα λεπτή ισορροπία που προκύπτει on the spot, την αποφασιστική στιγμή όπως έλεγε ο Henri Cartier-Bresson, την στιγμή που πατάς το κλείστρο.
Συνδυάζεις τεχνικές ντοκυμαντέρ με πιο εικαστικές προσεγγίσεις. Υπάρχει λόγος να διαχωρίσει κάποιος αυτά τα ζητήματα;
Ισχύει, ειδικά τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια πειραματίζομαι αρκετά στη συνάντηση ντοκουμενταρίστικης και της σκηνοθετημένης εικόνας. Πρόκειται για δύο κόσμους που εξάπτουν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας τη δική μου φαντασία και δε βρίσκω λόγο να τους αρνηθώ αλλά προτιμώ να τους μελετήσω βαθύτερα.
Όλγα Στεφάτου
Φωτογραφίζεις σε πολλά μέρη του κόσμου. Η φωτογραφία είναι μια γλώσσα που μπορεί να γίνει κατανοητή οπουδήποτε στον κόσμο;
Μία φωτογραφία που αναπνέει, που συμβαίνει από καρδιάς, έχει τη δύναμη να αγγίζει το ευρύ κοινό ανεξαρτήτως κουλτούρας, έχει τη δύναμη μιας μουσικής νότας. Εικόνες πιο εγκεφαλικές ίσως είναι δυσκολότερο να γίνουν αντιληπτές από ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικό πολιτισμό από εκείνο του φωτογράφου. Διανύουμε την εποχή με τις περισσότερες εικόνες ο κόσμος έχει πρόσβαση σε χιλιάδες φωτογραφίες καθημερινά κυρίως μέσω των social media. Μάλιστα εφαρμογές όπως το Instagram εκπαιδεύουν σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό του πλανήτη σε μία πολύ συγκεκριμένη αισθητική που είναι όμως ένα απλό υποσύνολο της τέχνης της φωτογραφίας. Πάντα αυτό συνέβαινε όμως, απλώς σε μικρότερη κλίμακα. Η τρέχουσα κάθε φορά αντίληψη είχε τη δύναμη να εγκλωβίζει το μάτι του φωτογράφου σε συγκεκριμένες προσεγγίσεις. ‘Οπως παλαιότερα, έτσι και σήμερα, είναι αναγκαίο να δραπετεύσεις από το τρέχον και παγιωμένο, να ξεκλειδώσεις τις αισθήσεις και να διευρύνεις την οπτική σου αντίληψη.
Διάβασα πως κοινό στοιχείο στα θέματα σου είναι έννοια της ατομικής ανεξαρτησίας και η ενδυνάμωση της γυναίκας. Μίλησε μας για την δουλειά σου στο Μιανμάρ. Τι άραγε γνωρίζουμε βλέποντας μια φωτογραφία εκεί, το παρελθόν, το παρόν;
Η Μιανμάρ είναι μία χώρα με έντονες συγκρούσεις. Οι συγκρούσεις αυτές γεννούν σύγχυση, μελαγχολία, φόβο, θυμό, συναισθήματα που γίνονται εμφανή στα βλέμματα των ανθρώπων που συναντάς, βλέμματα που εκπέμπουν μια πολύ εύγλωττη σιωπή. Οι φωτογραφίες μου στη Μιανμάρ, πολλές φορές συνειδητά και ακόμη περισσότερες ασυνείδητα, μετατρέπουν αυτή τη σιωπή σε έντονη εικόνα. Πρόκειται για αρκετά αφαιρετικές συνθέσεις που θα μπορούσαν να έχουν τραβηχτεί οπουδήποτε υπάρχει καταπίεση των ατομικών ελευθεριών.
Κοιτάζω το Parched homes project και την εμπειρία σου στην Κίνα. Τι απέγινε άραγε το «μισό του ουρανού» οι γυναίκες, όπως τις ονειρευότανε ο Μάο Τσε Τσούνγκ; Εννοώ μετά από όλη αυτήν την επαναστατική μεταμόρφωση…
Το Parched Homes με τη χρήση πολυμέσων αναφέρεται στο πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας, η οποία σε συντριπτικό ποσοστό στρέφεται εναντίων των γυναικών. Στην Κίνα όπως και όλο τον κόσμο έχουν γίνει σημαντικά βήματα: η γυναίκα έχει ενδυναμωθεί, απελευθερωθεί και ανεξαρτητοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Η Κίνα όμως έχει περάσει από το καθεστώς του «ενός παιδιού». Κάθε ζευγάρι δηλαδή είχε δικαίωμα από το 1980 μέχρι το 2015 να κάνει μόνο ένα παιδί. Με δεδομένο ότι το παιδί από πολύ νωρίς μπαίνει στην αγορά εργασίας και συμμετέχει στο οικογενειακό εισόδημα, θεωρήθηκε ότι το αγόρι είναι το ισχυρό φύλο. Έτσι πολλά κορίτσια εξαφανίστηκαν τη στιγμή της γέννησης τους, με αποτέλεσμα ο σημερινός πληθυσμός της Κίνας να αποτελείται από πολύ περισσότερους άντρες σε σχέση με γυναίκες. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σε γυναίκες και άντρες πολλά προβλήματα. Τώρα σε συνδυασμό όμως με την πατριαρχική παράδοση της Κινεζικής κοινωνίας που φαίνεται – ακόμη και στα ιδεογράμματα των φύλων – η θέση της γυναίκας δεν είναι τόσο μακριά από το σημείο που περιγράφει μια παλιά Κινέζικη παροιμία «Η γυναίκα είναι σαν το άλογο, το καβαλάς και σε πάει». Άρα, αν σκεφτούμε ότι στην Ελλάδα όπου η γυναίκα έχει κατακτήσει μία πολύ καλύτερη θέση σε σχέση με το παρελθόν, είχαμε 18 γυναικοκτονίες μέσα στον τελευταίο χρόνο και πολλά κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, καταλαβαίνετε τί συμβαίνει στην Κίνα.
Όλγα Στεφάτου
Όλγα Στεφάτου
Ποια είναι η σχέση των γυναικών με την φωτογραφία, στις “ιδιαίτερα” πολιτιστικά χώρες που δούλεψες;
Στο Κατάρ και γενικότερα στις χώρες του Κόλπου οι γυναίκες έχουν άριστη σχέση με τη φωτογραφία αρκεί αυτές οι εικόνες να μένουν σε πολύ στενό κύκλο, να μην πέσουν ποτέ στα μάτια συγγενών και ειδικά των αντρών. Στη Μιανμάρ σχετικά μέχρι πρόσφατα ο κόσμος δεν είχε επαφή με τη φωτογραφική κάμερα, οπότε υπήρχε ένας είδος ντροπής απέναντι σε αυτήν. Αυτό άρχισε να αλλάζει τα τελευταία χρόνια με την ευρεία χρήση κινητών και οι γυναίκες έγιναν πιο εξωστρεφείς. Στην Κίνα έχουν άνεση με τη φωτογραφία, συγκαλύπτοντας όπως πάντα τα πραγματικά τους συναισθήματα και είναι δύσκολο να σε αποδεχτούν ως ξένο δυτικό φωτογράφο. Όμως πρέπει να πούμε ότι όλος ο κόσμος έχει γίνει καχύποπτος απέναντι στο φωτογράφο, καθώς υπάρχει μεγάλη κατάχρηση του μέσου.
Εργάσθηκες στα Qatar Museums, σαν Senior Photography Specialist της φωτογραφικής συλλογής εκεί, για δύο χρόνια. Μίλησέ μας για την εμπειρία αυτή σε παρακαλώ.
Θα μπορούσα να μιλάω ατελείωτες ώρες για τη συνεργασία μου με το Qatar Museums. Έχει καταγραφεί σαν μία από τις πιο όμορφες εμπειρίες μου, κυρίως γιατί απολάμβανα κάθε μέρα μου στη δουλειά κοντά στα φωτογραφικά τυπώματα. Ήμουν υπεύθυνη της φωτογραφικής συλλογής, η οποία θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες στον κόσμο και ίσως από τις πιο μυστηριώδεις στον κύκλο των συλλεκτών. Μαζί με τη συνάδελφο μου Mary Pelletier, έπρεπε μελετήσουμε τη συλλογή, να την αρχειοθετήσουμε και να την οργανώσουμε. Οτιδήποτε είχε να κάνει με τη συλλογή, περνούσε από εμάς, συνεργαζόμασταν με το τμήμα εξαγορών του οργανισμού και με επιμελητές μουσείων πάνω σε projects που θα έτρεχαν την ίδια χρονιά ή και αρκετά μελλοντικά. Είχα την ευκαιρία να θαυμάσω από κοντά όλη την ιστορία της φωτογραφίας από τον Niépce μέχρι σήμερα. Έτσι ερωτεύτηκα ξανά τη φωτογραφία από την αρχή, αλλά και την τέχνη στο χαρτί, και γι αυτό το λόγο ξεκίνησα να τραβάω πρώτη φορά instax wide για τη σειρά ‘A Pair Of Brand New Eyes’.
Χωρίς να γνωρίζω φαντάζομαι ότι και το curating στον κλειστό θύλακα ενός μουσείου φωτογραφίας εμπεριέχει τις ίδιες χαοτικές και εκρηκτικές δυνάμεις που συναντούμε και στην φωτογραφία στους δρόμους. Η τέχνη είναι χαοτική από μόνη της. Πώς ένιωσες εσύ;
Πράγματι μία μεγάλη συλλογή φωτογραφίας έχει πολλές δυναμικές και ασαφή σημεία προς διερεύνηση όπως ακριβώς η φωτογραφία σε δράση. Επειδή έχω μεγαλώσει στο χάος της Ελλάδας, δύσκολα το χάος με τρομάζει. Η συλλογή είναι μία οντότητα που την αγαπάς, ζεις μαζί της και θέλεις να κάνεις το καλύτερο για αυτήν. Στην πορεία αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις να κάνεις με έναν ζωντανό οργανισμό που χρειάζεται διαρκή φροντίδα. Έτσι παίρνεις απόφαση ότι μπορείς να βάλεις μόνο το δικό σου λιθαράκι στην ιστορία της συλλογής για όσο είσαι κοντά της.
Όλγα Στεφάτου
Όλγα Στεφάτου
Οι ταξιδευτές σαν εσένα ψάχνουν άραγε «αόρατες πόλεις» όπου ευτυχία χάνεται μέσα στην δυστυχία; Εννοώ πρόκειται για εσωτερική ανάγκη , για θεραπεία; Για κοινωνικό αγώνα στην εξέλιξη του;
Οι θεματικές με τις οποίες καταπιάνομαι έχουν να κάνουν άμεσα με δικές μου προσωπικές αναζητήσεις. Πάντα με αφορά η κοινωνία, εμπνέομαι από εκείνη και την ίδια στιγμή επιστρέφω κάτι σε εκείνη. Θέλω να φωτογραφίζω πρώτα απ’ όλα για τη δική μου έκφραση αλλά είμαι σίγουρη ότι γίνεται και θεραπευτική δουλειά παράλληλα, άλλωστε η τέχνη έχει και αυτή τη διάσταση.
Σε απασχολεί στις φωτογραφίες σου η τεχνική πλευρά ή πιστεύεις ότι η εικόνα εκεί έξω είναι δεδομένη;
Μέχρι στιγμής δεν με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα η τεχνική, ούτε με συνεπαίρνει. Μπαίνω στη διαδικασία να βρω τα τεχνικά ζητήματα όταν μου χρειάζονται και προετοιμάζομαι καλά πριν τη φωτογράφιση, για να μπορώ να δώσω την προσοχή μου στην αισθητική χωρίς άγχος. Αυτό με βοήθησε πολύ όταν φωτογράφιζα για το Solar Impulse – το αεροσκάφος ηλιακής ενέργειας που έκανε τον γύρο του κόσμου. Πιστεύω ότι μία καλή φωτογραφία δεν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τεχνική, αλλά με το βλέμμα.
Στις φωτογραφίες σου επιδιώκεις να έχεις έλεγχο της κατάστασης;
Ο έλεγχος δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εκπλήξεις που έχουν την ομορφιά τους στη ζωή και στη φωτογραφία. Είμαι τελειομανής αλλά δεν μου ταιριάζει η έννοια του ελέγχου.
Όλγα Στεφάτου
Η δουλειά σου “Chrysalis” παρουσιάστηκε στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.Ένα project για την ιδιωτικότητα και την διαφορετικότητα που πηγάζει από αυτήν . Είσαι ευχαριστημένη από το αποτέλεσμα, όσο είμαστε ευχαριστημένοι και εμείς οι θεατές;
Αρχικά είμαι χαρούμενη που το Chrysalis παρουσιάζεται στην Ελλάδα, στον τόπο που γεννήθηκε. Είχε ήδη ταξιδέψει στο Aga Khan Museum στο Τορόντο, στο Firestation Museum στη Ντόχα, στο Head Οn festival στην Αυστραλία πριν έρθει στην Ελλάδα. Εδώ στη χώρα μας, παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Photometria Festival στην κεντρική πλατεία Πύρρου στα Ιωάννινα και λίγο αργότερα στη PhotoBiennale Θεσσαλονίκης στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Τα φωτογραφικά πορτραίτα στη σειρά Chrysalis τονίζουν την εσωτερική δύναμη της γυναίκας και την ανάγκη της για έκφραση του εαυτού της. Τα συνοδευτικά κείμενα μάς φέρνουν κοντά τις πραγματικότητες των γυναικών μέσα από δικά τους λόγια. Το Chrysalis όσο ωρίμαζε, κατά την διάρκεια παραγωγής, τόσο περισσότερο λειτουργούσε ως ένας τόπος ασφάλειας, όπου γυναίκες ήθελαν να συμμετάσχουν με απόλυτα ενεργό τρόπο για να μιλήσουν για ζητήματα που θεωρούσαν πολύ σημαντικά. Οπότε όχι απλά είμαι ευχαριστημένη, είμαι βαθιά συγκινημένη.
Στην σειρά σου ντύνεις τις γυναίκες με κάποια ρούχα, υπογραμμίζοντας την εξέλιξή τους μέσα από την σχέση τους με αυτά. Εκτός από τον κοινωνικό και ιστορικό προσδιορισμό εγώ βλέπω και ένα προχωρημένο σχόλιο για την μόδα, το ρούχο, και τον ρόλο του ενδύματος ίσως.
Το ρούχο στη σειρά Chrysalis λειτουργεί σαν μία ωδή στη γυναίκα. Πρώτος και βασικός σκοπός του έργου είναι η δημιουργία μιας θετικής εμπειρίας στις γυναίκες πρόσφυγες, κάτι που έχουν μεγάλη ανάγκη. Το κάθε ρούχο είναι σχεδιασμένο από τον εικαστικό και αγαπημένο συνεργάτη μου, Guram Chachanidze. Το κάθε ένα έχει σκοπό να αναδείξει την προσωπικότητα της γυναίκας που το φοράει και είναι μοναδικό. Η σειρά Chrysalis δεν είναι μόδα σε καμία περίπτωση, παρ’ όλα αυτά αγγίζει την γλώσσα της μόδας που είναι παγκόσμια.
Πώς αισθάνεσαι σχετικά με την συμμετοχή σου στην παρουσίαση του οίκου Ντιόρ; Και ειδικά με το γεγονός πως συνεργάζεσαι και με τις υπόλοιπες γνωστές Ελληνίδες φωτογράφους ;
Ήθελα καιρό να κάνω μόδα – κάτι που δεν είχα δοκιμάσει ποτέ πριν – και η πρώτη πρόταση ήρθε από τον οίκο DIOR. O ενθουσιασμός μεγάλος, ειδικά εκείνο το βράδυ που έλαβα email από τον DIOR και σχεδόν δεν το πίστεψα – να συμμετάσχω στο project φωτογράφισης της συλλογής Cruise 2022 με εννέα ακόμα Ελληνίδες φωτογράφους. Η συνεργασία ήταν μία εξαιρετική εμπειρία, εκτίμησα πολύ τον επαγγελματισμό, την ευγένεια, και τη δημιουργικότητα όλων των εμπλεκόμενων. Χάρηκα ιδιαιτέρως που αναδείχθηκαν γυναίκες Ελληνίδες φωτογράφοι, κάτι που συμβαίνει σπάνια στη χώρα μας, η κάθε μία με το δικό της φωτογραφικό ύφος και όλες μαζί μία ενιαία δύναμη. Αυτό εκπέμπεται στο φωτογραφικό σύνολο των portfolio αλλά και στο behind the scenes video.
Υπάρχουν άσχημες γυναίκες Όλγα;
Εκ φύσεως όχι, καμία.
Άσχημες φωτογραφίες;
Υπάρχουν αδιάφορες φωτογραφίες, υπάρχουν ακόμη και κακές φωτογραφίες αλλά το ζητούμενο είναι να επικεντρωνόμαστε σε εκείνες που μπορούν να μας οδηγήσουν πιο μακριά, πιο βαθειά, πιο ψηλά.
Όλγα Στεφάτου
Info:
Η Όλγα Στεφάτου είναι φωτογράφος και σύμβουλος φωτογραφίας.Έχει παρουσιάσει έργα της στο Aga Khan Museum (CA), Doha Fire Station art space (QA), στο Los Angeles Month of Photography, στο φεστιβάλ Head On (AU), στο Les Boutographies (FR) και στη Gallery Negpos (FR) μεταξύ άλλων. Έχει εμπειρία στην επιμέλεια φωτογραφικών συλλογών, με πιο πρόσφατη τη συνεργασία της με το Qatar Museums και στη φωτοδημοσιογραφία με διεθνή μέσα ενημέρωσης όπως Der Spiegel, Die Zeit, The Economist, NBC News και Vanity Fair. Το 2021 επιλέχθηκε από τον οίκο Dior μαζί με εννιά ακόμη Ελληνίδες φωτογράφους να φωτογραφίσει τη συλλογή Cruise 2022. Το 2015 συμμετείχε στην πρωτοποριακή αποστολή «Solar Impulse» – ο πρώτος γύρος του κόσμου με αεροσκάφος ηλιακής ενέργειας. Η Στεφάτου είναι επιμελήτρια του Saristra Festival, ενός μουσικού και εικαστικού Φεστιβάλ στην Κεφαλονιά. Σπούδασε φωτογραφία στο ΤΕΙ Αθήνας και το 2012 πήρε το μεταπτυχιακό της στη «Δημοσιογραφία Πολυμέσων», από το Πανεπιστήμιο του Μπόλτον, με έδρα το Πεκίνο της Κίνας.
https://olgastefatou.com/
https://www.instagram.com/olga_stefatou/
https://vimeo.com/kuyiu
https://www.facebook.com/olga.stefatou
ΗΟΜΕ-masonry
Όλγα Στεφάτου
