Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες των Χριστουγέννων
Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*
Μια τελείως διαφορετική προσέγγιση θα προσπαθήσουμε να τολμήσουμε τούτη τη φορά. Με αφορμή τις ημέρες των Χριστουγέννων θα κάνουμε μια ανάλαφρη και γιορτινή αναδρομή σε κάποιες ταινίες που με τον τρόπο τους έχουν συνδυαστεί με τις ημέρες των Χριστουγέννων. Η εορταστική περίοδος έχει υπάρξει αφορμή για αρκετές ταινίες ειδικά από τη δεκαετία του ΄90 κι έπειτα. Θα προσπαθήσουμε όμως να παραμείνουμε ανεπηρέαστοι από τα γιορτινά λαμπιόνια, τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα και τους στρουμπουλούς Άη-Βασίληδες με τις κόκκινες στολές και θα εστιάσουμε στα Χριστούγεννα σαν αναφορά σε μια ηλικία μικρή, αλλοτινής εποχής με μια γνήσια παιδική αθωότητα. Θα στραφούμε σε μία πιο ανθρώπινη εκδήλωση των συναισθημάτων όπως η αλληλεγγύη και η πίστη στον Άνθρωπο.
Η πρώτη και παντοτινή ταινία των Χριστουγέννων δεν θα μπορούσε να είναι άλλη εκτός από το αριστούργημα του Φρανκ Κάπρα «Μια Υπέροχη Ζωή» (1946). Μια ταινία η οποία μέσα στις δύο και κάτι ώρες που διαρκεί καταφέρνει να παρουσιάσει με έναν μοναδικό τρόπο αυτό που θα έπρεπε να πρεσβεύουν τα Χριστούγεννα. Η ταινία είναι ένα Χριστουγεννιάτικο δράμα, βασισμένο στο βιβλίο «The Greatest Gift» (1939). Όταν πρωτοκυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες η αντιμετώπιση της ταινίας ήταν από χλιαρή και αδιάφορη έως και εχθρική από την αμερικανική κριτική. Θυμίζουμε πως η λογοκρισία στην Αμερική εκείνη την εποχή είχε επιδοθεί σε ένα κυνήγι μαγισσών και οτιδήποτε έμοιαζε φιλοκομμουνιστικό το θεωρούσε αυτόματα και εχθρικό προς τον Αμερικανισμό. Δυστυχώς η ταινία αποτέλεσε και εμπορική αποτυχία. Όμως με το πέρασμα του Χρόνου και την ευρεία προβολή της από την τηλεόραση στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, πήρε τη θέση που της αξίζει. Πλέον αποτελεί ένα από τα παγκόσμια αριστουργήματα της 7ης Τέχνης αλλά και την πλέον κλασσική ταινία των Χριστουγέννων με την Αμερική να προβάλλει την ταινία κάθε Χριστούγεννα, κάτι που μοιάζει πλέον σαν παράδοση. Η ταινία είναι γυρισμένη σε ασπρόμαυρο φιλμ. Το 1986 στην 40η επέτειο, είχε πραγματοποιηθεί ψηφιακή επεξεργασία με προσθήκη χρώματος και έκτοτε κυκλοφορεί και έγχρωμη. Διακρίνεται από μια έντονη συναισθηματική φόρτιση με αρκετές σκηνές να περιγράφουν με τέλειο τρόπο αυτό που έχουμε στο μυαλό μας όταν ακούμε λέξεις όπως πίστη στον Άνθρωπο, Αλληλεγγύη, Αυτοθυσία, ανιδιοτελής Αγάπη και παρουσιάζει με έναν έντεχνο τρόπο το τρυφερό πνεύμα των γιορτών χωρίς να μπαίνει σε μια θρησκευτική διάσταση.
Αν και μετά την ταινία του Κάπρα, είναι πολύ δύσκολο να προστεθεί ταινία που να σχετίζεται με την περίοδο των Χριστουγέννων, παρόλα αυτά μπορούμε να αναφέρουμε και κάποιες άλλες αξιόλογες ταινίες. Αξίζει να σταθούμε για λίγο στον Ζαν Ρενουάρ και την μεσαίου μήκους ταινία του, «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» (1928), διάρκειας περίπου 40 λεπτών. Μια υπέροχη μεταφορά του διηγήματος του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Σε αντίθεση με το στυλ κινηματογράφησης του Ρενουάρ, ενός κατεξοχήν σκηνοθέτη του Ρεαλιστικού ρεύματος, με την συγκεκριμένη ταινία καταφέρνει να παρουσιάσει μια τραγική ιστορία σε ένα πλαίσιο μαγευτικής εξπρεσιονιστικής απεικόνισης με έντονα στοιχεία του φανταστικού.
Άλλη μια εορταστική ταινία που η Αμερική αγαπάει να προβάλλει στην τηλεόραση την περίοδο των γιορτών είναι «Το θαύμα της 34ης οδού» (1947), γνωστή και ως «Το θαύμα στο Μανχάταν» που στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 έγινε διασκευή, αλλά σαφώς και η πρώτη εκτέλεση παραμένει αξεπέραστη. Πρόκειται για μια χριστουγεννιάτικη ταινία φαντασίας του Τζόρτζ Σίτον που βασίστηκε στο ομώνυμο διήγημα του Βάλενταϊν Ντέιβις. Όπως και η «Μια υπέροχη Ζωή» έτσι και αυτή η ταινία θα καταπιαστεί με αξίες όπως η μεγαλοψυχία και η Αγάπη για τους συνανθρώπους μας και θα προσεγγίσει με άψογο τρόπο το νόημα των Χριστουγέννων.
Στο ίδιο ύφος αλλά με φανερή την πιο ανάλαφρη διάθεση και χωρίς το βαρύ υπόβαθρο των αξιών των προηγούμενων ταινιών μπορούμε να ξεχωρίσουμε για την γοητεία της και την ρετρό πλέον ομορφιά της το μιούζικαλ των Χριστουγέννων που δεν είναι άλλο από το «White Christmas» (1954) του Μάικλ Κερτίζ. Στη συγκεκριμένη ταινία ακούγεται πλέον το αναγνωρίσιμο τραγούδι «White Christmas» με τη φωνή του Μπινγκ Κρόσμπυ. Τραγούδι όμως που είχε πρωτοακουστεί από τον ίδιο ηθοποιό αλλά σε διαφορετική διασκευή, στην ταινία «Holliday Inn», μιούζικαλ του 1942. Χορός μέχρι τέλους, διασκέδαση και μια μουσική απόλαυση είναι τα χαρακτηριστικά του «White Christmas» που παρουσιάζουν μια καθαρά εορταστική αισθητική των Χριστουγέννων. Επίσης, αποτέλεσε και εμπορική επιτυχία. Ίσως έπαιξε μεγάλο ρόλο τα φανταχτερά πλάνα και η επιλογή της Paramaount να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά έγχρωμο VistaVision. Μια διαφορετική τεχνική από αυτή που συνήθιζαν να χρησιμοποιούν.
Με ίδια ανάλαφρη διάθεση είχε γυριστεί λίγα χρόνια νωρίτερα το «Christmas In Connecticut» (1945) σε σκηνοθεσία του Πήτερ Γκόντφρεϊ. Μια ρομαντική κωμωδία γυρισμένη σε ασπρόμαυρο φιλμ να δίνει μια νότα νοσταλγίας χωρίς όμως να φτάνει την επιτυχία άλλων ταινιών τέτοιου είδους. Στο ίδιο πλαίσιο θα τοποθετούσαμε και άλλη μία ρομαντική κωμωδία που εξελίσσεται την περίοδο των Χριστουγέννων και έχει τίτλο «Holliday Affair» (1949).
Σίγουρα δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε έξω από αυτό το κινηματογραφικό Χριστουγεννιάτικο τραπέζι ταινίες που βασίστηκαν στο διήγημα του Ντίκενς το «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία». Μια ιστορία η οποία έχει μεταφερθεί πολλές φορές στη μεγάλη οθόνη από τη χρυσή εποχή του Χόλυγουντ και τη δεκαετία του ΄30 μέχρι και τη προηγούμενη δεκαετία . Η ιστορία του σκληρού και άκαρδου Σκρουτζ που τον επισκέπτονται τα τρία πνεύματα των Χριστουγέννων το βράδυ της παραμονής, λίγο – πολύ είναι γνωστή. Θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε με μεγάλη δυσκολία κάποια από όλες αυτές τις δημιουργίες. Ωστόσο εντύπωση κάνει η μοντέρνα εκδοχή του διηγήματος έτσι όπως διασκευάστηκε από τον Ρίτσαρντ Ντόνερ το 1988 στην ταινία «Πάρτι Φαντασμάτων». Μια ταινία που μάλλον ξεχωρίζει για την καλτ αισθητική και την απολαυστική ερμηνεία του Bill Murray και κάπου εκεί εξαντλείται και όλο το ενδιαφέρον για αυτή την ταινία.
Η αλήθεια είναι πως για τον Κινηματογράφο σχεδόν τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν θέμα έμπνευσης και αφορμή για να γραφτεί ένα σενάριο για να γυριστεί ταινία. Κάπως έτσι δεν θα μπορούσαν να ξεφύγουν οι μέρες των γιορτών από την βιομηχανία του Κινηματογράφου με αποτέλεσμα τα Χριστούγεννα να γίνονται αφορμή για πολλές ταινίες και ίσως ακόμη περισσότερα κινούμενα σχέδια. Οπωσδήποτε υπάρχουν αρκετές ταινίες που δεν έγινε κάποια αναφορά σε αυτές και οι οποίες σχετίζονται με τις γιορτές των Χριστουγέννων. Ενδεχομένως ορισμένες να είναι καλύτερες από όσες αναφέρθηκαν παραπάνω. Παρόλα αυτά είναι εκεί κάθε χρόνο στην μεγάλη και μικρή οθόνη και στην κάθε προβολή τους να προσπαθούν να θυμίζουν στους μεγάλους θεατές την παιδική πλευρά τους αλλά και στους μικρούς την ξέγνοιαστη περίοδο της αθωότητας. Σίγουρα όχι πάντα με επιτυχία.
*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
