Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Abbas Kiarostami

Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Abbas Kiarostami

Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Abbas Kiarostami

Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*

Abbas Kiarostami – Through the olive trees

Η καλύτερη μορφή κινηματογράφου είναι αυτή που θέτει ερωτήσεις στους θεατές και αυτοί με την σειρά τους θα πρέπει να αναζητήσουν απαντήσεις ώστε να ολοκληρώσουν το ανολοκλήρωτο μέρος του έργου. Άρα υπάρχουν τόσες ταινίες όσοι και οι θεατές.  Πρέπει να στοχασθούν για να βρουν τις απαντήσεις. Ο ρόλος του σκηνοθέτη δεν είναι να γνωρίζει τις απαντήσεις. Πρέπει να είναι σε θέση να καταφέρει να εμπλέξει τον θεατή. 

Abbas Kiarostami

 

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του παγκόσμιου κινηματογράφου με τη δεκαετία του ‘90 να αποτελεί τη χρυσή εποχή της φιλμογραφίας του.

Οι ταινίες του είναι άμεσα συνδεδεμένες με την Ιρανική κουλτούρα με βαθιές ρίζες στον πολιτισμό της Περσίας. Ο ίδιος ουδέποτε αρνήθηκε την κουλτούρα μέσα στην οποία γεννήθηκε. Σε μια χώρα με θεοκρατικό πολίτευμα, καταπιεστικό και ανελεύθερο. Τουλάχιστον στα μάτια του δυτικού κόσμου. Ο ίδιος σε συνέντευξη του με απόλυτη ειλικρίνεια θα πει πως «…η Δύση το βρίσκει πολιτικά προβληματικό… Οι δυτικοί διαλέγουν να αγνοούν αυτά που δεν τους αρέσουν και να εστιάζουν την προσοχή τους σε άλλα που τους είναι αρεστά. Αυτή η αντίθεση όμως ανάμεσα σε δύο διαφορετικές ιδέες είναι δικό τους πρόβλημα».

Abbas Kiarostami – Where is the friend’s house

Για μια πιο εύκολη προσέγγιση στις ταινίες που απέχουν από τον δυτικό τρόπο σκέψης προτείνω να εστιάσουμε σε κάποιες βασικές πληροφορίες που θα κάνει μεγαλύτερη την απόλαυση του Ιρανικού Κινηματογράφου και πιο συγκεκριμένα τις ταινίες του Κιαροστάμι. Η εξέλιξη της Εικόνας στη Δύση ξεκίνησε από τη Ζωγραφική, έπειτα τη Φωτογραφία και τελευταίος εμφανίστηκε ο Κινηματογράφος. Στον δυτικό κόσμο υπάρχει μεγαλύτερη παράδοση στις εικαστικές τέχνες, σε αντίθεση με την Ανατολή που στο ξεκίνημα της Ισλαμικής Τέχνης η ζωγραφική και το σχέδιο αποθαρρυνόταν. Στην Ανατολή η παράδοση της Ποίησης  είναι πιο διαδεδομένη από την παράδοση της Εικόνας. Δηλαδή υπάρχει μια μετάβαση από την αφήγηση κατευθείαν στο σινεμά. Και η παράδοση της αφήγησης είναι ποιητική. Ίσως και αυτό είναι που δίνει τη γοητεία στον Ιρανικό Κινηματογράφο.

Abbas Kiarostami – Where is the friend’s house

Σχεδόν πάντα αφορμή για μια ταινία του Κιαροστάμι αποτελεί ένα πραγματικό γεγονός. Το κινηματογραφικό έργο του έχει την αφετηρία του στην παρατήρηση. Τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση για κινηματογραφική δημιουργία, όπως για παράδειγμα ένας σεισμός, που συνέβη στην περιοχή που γυρίστηκε το 1987 η ταινία «Που είναι το σπίτι του φίλου μου;» η οποία τον κάνει γνωστό στον δυτικό κόσμο. Η συγκεκριμένη ταινία αποτελεί αφορμή για να δημιουργηθεί μια άτυπη τριλογία, η «τριλογία του Κόκερ» με τις άλλες δύο ταινίες να είναι «Και η ζωή συνεχίζεται» (1992) και «Μέσα στους Ελαιώνες» (1994). Επιλέγει να κινηματογραφεί σε πραγματικούς χώρους χρησιμοποιώντας φυσικό φωτισμό. Σε αρκετές ταινίες συνεργάζεται με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, που θα αποτελέσει σήμα κατατεθέν της δουλειάς του από την περίοδο που εργάζεται ακόμη στο Ιράν. Επιδιώκει την φυσικότητα των ηθοποιών. Συνεχίζει να συνεργάζεται με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, δηλώνοντας πως μαθαίνει περισσότερα από αυτούς.

Abbas Kiarostami – Through the olive trees

Στο σύνολο του κινηματογραφικού έργου του παρατηρούμε την εμμονή που έχει  με την ανθρώπινη φιγούρα. Δεν είναι λίγες οι φορές που η κάμερα του εστιάζει στο πρόσωπο όπως για παράδειγμα στην ταινία «Δέκα» (2002) που θα χρησιμοποιήσει μονάχα δύο γωνίες λήψεις για τα πλάνα του! Η αφήγηση του είναι λιτή και πολλές φορές με αργά και μεγάλης διάρκειας πλάνα. Το ύφος του επίσης απλό. Η θεματική των ταινιών του και οι προβληματισμοί που καταπιάνεται έχουν να κάνουν με τον έρωτα, τις σχέσεις των ανθρώπων όπως οι αξίες της φιλίας και της αλληλεγγύης αλλά και την επικοινωνία μεταξύ τους. Στο κέντρο του σύμπαντος στον κινηματογραφικό κόσμο του, βρίσκεται ο Άνθρωπος. Ο Ρεαλισμός στο έργο του είναι απόλυτος. H ποίηση της καθημερινότητας και ο ρυθμός αυτής της ποίησης γίνονται αισθητά στις ταινίες του. Θα ξεχωρίσω την ομορφιά μιας σκηνής από την ταινία «Μέσα στους Ελαιώνες» (1994) που με εντυπωσίασε. Αναφέρομαι στη σκηνή που ο νεαρός πρωταγωνιστής, Χοσεΐν ανεβαίνει και κατεβαίνει τα σκαλιά του σπιτιού της Ταχερέ, της κοπέλας που είναι ερωτευμένος. Αυτό γίνεται τέσσερις φορές. Παρόλο που και τα τέσσερα πλάνα είναι όμοια, κάθε πλάνο καταφέρνει να έχει διαφορετική επίδραση πάνω στο θεατή. Είναι έκπληξη, περιέργεια ίσως και θυμό. Ξεχωρίζει αυτή η σεκάνς περισσότερο για την πειραματικής της αξία και όχι γιατί προωθεί την αφήγηση προς τα εμπρός που ούτος ή άλλως συμβαίνει. Κατά τον Κιαροστάμι δεν υπάρχει επανάληψη στον κινηματογράφο. Δανείζεται μια ρήση του Ηράκλειτου που λέει ότι κανένας δεν μπορεί να πει ότι κολύμπησε στο ίδιο ποτάμι δύο φορές, αφού ούτε ο κολυμβητής ούτε το ποτάμι είναι ίδιο με πριν. Το ίδιο απολαυστικό είναι και το τελευταίο πλάνο της ίδια ταινίας διάρκειας τεσσάρων λεπτών!

Abbas Kiarostami – The wind we carry us

Η έννοια του θανάτου επίσης τον απασχολεί σε μεγάλο βαθμό. Αυτός ο προβληματισμός του θα μας χαρίσει μία από τις αριστουργηματικές ταινίες του, «Η Γεύση του Κερασιού» (1997). Ταινία με καθαρά υπαρξιακές αναζητήσεις. Αλλά και στην επόμενη ταινία του «Ο Άνεμος Θα Μας Πάρει»  (1999) βλέπουμε άλλη μια φορά να τον απασχολεί ο θάνατος που πρόκειται να έρθει. Εδώ αλλά και σε άλλες ταινίες παρατηρούμε τις χρωματικές αντιθέσεις όπως για παράδειγμα η εναλλαγή του πράσινου των αγρών με το κίτρινο της ερήμου που πρόκειται για μια φυσική αντίθεση, μια αντίθεση όμως που διέπει και την ίδια μας τη ζωή. Με τα χρώματα ο Κιαροστάμι δημιουργεί ζωή και παλμό. Άλλη μια διαφορά μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι ότι στη Δύση τα χρώματα μπλέκονται αρμονικά μεταξύ τους ώστε να συμπληρώνει το ένα το άλλο. Στην Ανατολή τα χρώματα είναι σε αντίθεση μεταξύ τους. Το κάθε χρώμα στέκει μόνο του αγνό και ανεξάρτητο, σχεδόν περήφανο! Σε ορισμένες ταινίες δεν θα ήταν τολμηρό να παρατηρήσουμε μια Φωβιστική προσέγγιση σε ότι αφορά τη χρωματική παλέτα του.

Abbas Kiarostami – Taste of cherry

Σύμφωνα με τον ίδιο έχει επηρεαστεί από τον αμερικάνικο κινηματογράφο και τους χαρακτήρες του μιας και φάνταζαν πολύ μακριά από την καθημερινή ζωή του Ιράν.  Στην ουσία ο Κινηματογράφος του Ιράν ξεκινάει με τα γουέστερν, αλλά στην πραγματικότητα ο σύγχρονος Αμερικανικός Κινηματογράφος την εποχή του Κιαροστάμι μοιάζει τόσο ξένος προς την καθημερινή ζωή του Ιράν. Με μια καλύτερη μελέτη του έργου του δεν θα δυσκολευτούμε να παρατηρήσουμε πως ενθουσιάζεται και αγαπάει τον Ιταλικό Κινηματογράφο αφού βλέπει ανθρώπους να μοιάζουν πάρα πολύ με τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω του στο Ιράν. Ο Ιταλικός Νεορεαλισμός φαίνεται πως έχει τον επηρεάσει αρκετά. Θα δούμε επίσης και επιρροές από το ποιητικό σινεμά του Γιασοχίρου Όζου. Αναμφισβήτητα όμως, επιρροές του θα υπάρξουν κυρίως οι συμπατριώτες του Σοχράμπ Σαχίμπ Σαλές, Μισιαβί και Νταριούς Μεχρζουχί.

Abbas Kiarostami


*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία  του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
 //foz.photography/christos-markantonis/