" Η Αθέατη Κρήτη" | photobook σε επιμέλεια Μαρίας Χουλάκη

” Η Αθέατη Κρήτη” | photobook σε επιμέλεια Μαρίας Χουλάκη

Θεόδωρος Στίγκας 17 Ιούν 2024 Photobooks

Ένα photobook με φωτογραφίες είκοσι δύο φωτογράφων που φιλοξενήθηκαν στην Κρήτη από το 2015-2022 στο πλαίσιο του δικτύου art residency Photoxenia.

Στο photobook Photoxenia, «Η Αθέατη Κρήτη», που εκδόθηκε το 2023 με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και την αιγίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος. Ο François Cheval, Γάλλος εθνολόγος και θεωρητικός της φωτογραφίας, αναφέρει στο εισαγωγικό κείμενό του:

Να μην εξαντληθεί ποτέ το πραγματικό

Μία φιλοξενία δεν είναι τίποτε άλλο από µία «ανιδιοτελής» µατιά. Ο φωτογράφος απλώς δέχεται µία πρόσκληση να προσεγγίσει φαινόµενα που µας διαφεύγουν, επειδή είναι υπερβολικά οικεία. Αδύνατον να αντιληφθούµε όλα αυτά τα πράγµατα που είναι προµελετηµένα και ενδεχοµένως προδιαγεγραµµένα. Η κοινή λογική µας τυφλώνει. Αυτός ο παρατηρητής, απαλλαγµένος από τη δέσµευση της τοπικής κουλτούρας, βιώνει την ιδιοµορφία του νέου περιβάλλοντος, του τοπίου που απλώνεται µπροστά του και των ανθρώπων που κρύβονται απο τον εαυτό τους. Νιώθει την περίεργη µορφολογία ενός θέµατος απελευθερωµένου από κάθε σύµβαση. Τι περιµένουµε από αυτόν τον παρατηρητή; Nα αναδείξει τα γεγονότα και τα αντικείµενα. Να αναδείξει τα οπτικά σχήµατα στην πρωταρχική και αρχέγονη µορφή τους. Πρέπει να αποδεχτούµε ότι ο οπτικός µάρτυρας / παρατηρητής µας παραθέτει µία «άχρηστη» περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, µία κατάθεση που δεν υπάγεται στον τοµέα του µέτρου, της αξιολόγησης των πραγµάτων, µία διάσταση που δεν έχει καµία σχέση µε τη χρησιµότητα, το ωφέλιµο. Ο φιλοξενούµενος φωτογράφος πρέπει να διαθέτει την ικανότητα να µας εµφανίσει τα πράγµατα αυτούσια. Τα πάντα, παντού, ξεγλιστράνε εθελουσίως και κρύβονται. Τίποτα δεν µας χαρίζεται. Πρέπει να αξιοποιήσoυµε στο έπακρο αυτήν την αντιπαράθεση αναφορικών και µη αναφορικών στοιχειών. Όντως, η φωτογραφία, ως µέσο αναπαράστασης, αιχµαλωτίζει τα ίχνη, τα σηµάδια της ζωής που προσφέρονται αυθόρµητα στο οπτικό µας πεδίο. Τι να κάνει όµως µε αυτά τα αποτυπώµατα, εάν δεν είναι οργανωµένα σε µια σύνθεση; Ξένος απέναντι στις σκηνές που αιχµαλωτίζει, ο φωτογράφος τις οικειοποιείται για να τις παραδώσει βελτιωµένες σε άγνωστους ξένους που επαγρυπούν αµήχανοι.

Ο φωτογράφος εµπλέκει σε αυτή τη διερεύνηση ολόκληρο τον εαυτό του, όχι µόνο την οπτική του, την τεχνογνωσία του, αλλά και το σώµα του και όλα αυτά µαζί οδεύουν σε διαφορετικές εκφάνσεις. Για τους τόπους που αντιλαµβάνεται ο φωτογράφος µε τον δικό του τρόπο, µε αυτά τα αόριστα λόγια, η φιλοξενία θα είναι µονάχα υποκειµενικότητα ανάµεσα σε αποστασιοποίηση και ενσυναίσθηση. Η φιλοξενία ανάγεται στο τελετουργικό που ανατίθεται στο φωτογράφο σε δύο βαθµίδες µύησης, εκείνης του µύστη και κάποιας άλλης ανώτερης, του επόπτη. Κερδίζει τη νοµιµοποίηση της µονάχα τη στιγµή που αποσαφηνίζεται η σχέση µε τα πράγµατα και µε τους ανθρώπους, όταν εναρµονίζονται ο χρόνος και ο χώρος, σε αυτή τη συναρπαστική στιγµή όπου εκµηδενίζεται η απόσταση που χωρίζει τον παρατηρητή από το αντικείµενο της παρατήρησης του. Αυτό που αποδεικνύει η πρακτική, όταν πετυχαίνει τους στόχους της, είναι µία προσπάθεια συµφιλίωσης του κόσµου, όταν τα πνεύµατα και τα σώµατα φτάνουν σε µία κοινή, συγκεκριµένη και συνειδητή αντίληψη. Η σχέση µε αυτόν τον καινούργιο κόσµο που προσφέρεται για διερεύνηση είναι εφικτή µόνο όταν απαλλάσσεται από το φορτίο του χρόνου. Η εµπειρία κοινών συναισθηµάτων – o απώτερος σκοπός – δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ, χωρίς την άρνηση της αµεσότητας. Αυτό που προσφέρεται αµέσως, αυτό λοιπόν είναι λανθασµένο! Καθώς αµφισβητεί το επείγον, ο φωτογράφος εντάσσεται στη χρονικότητα των κύκλων. Νάτος λοιπόν που εντάχθηκε πλέον σε ένα δυναµικό σχεδιασµό που καταργεί τα καθιερωµένα σηµεία αναφοράς και οδηγεί προς τα καινούργια εδάφη της µυθοπλασίας. Δική του αρµοδιότητα να προτείνει τώρα ένα µυθοπλαστικό σύµφωνο, όπου διακυβεύεται ένας πολύπλοκος συνδυασµός αληθοφάνειας και πραγµατικών γεγονότων. Η διάκριση ανάµεσα στο αληθινό και στο επινοηµένο γίνεται αδύνατη. Το σύµφωνο που ενώνει τους διάφορους παράγοντες, (φωτογράφος, ανάδοχος, θεατές / εµπλεκόµενοι) βασίζεται στην αποδοχή της αντίληψης του κανόνα του φαντασιακού ως δηµιουργού άλλων νοηµάτων που απελευθερώνουν άλλες δυνάµεις. Για να είναι θεµελιωµένη αυτή η πρόσκληση που κάνουν στον παρατηρητή / µύστη, για να ξεκινήσει µία άλλη ιστορία, πρέπει ο θεατής να γίνει ταυτόχρονα ο φορέας αυτού του καινούργιου κόσµου, να δεχτεί να επεισέλθει στη µυθοπλασία. Τότε, η κοινότητα διαθέτει µία «καινούργια αλήθεια» µακριά από κάθε αληθοφάνεια. Γίνεται ένα «ψέµα αληθινό». Αντιµετωπίζει µία σφαιρική αντίληψη, ένα σύνολο που περιέχει άλλα ενδεχόµενα και υπάγεται περισσότερο στην αµφιβολία παρά στις βεβαιότητες. Οι µυθοπλασίες που συσσωρεύονται στο πέρασµα του χρόνου αντιµετωπίζονται ως ιδεώδεις αλήθειες. Η φωτογραφική αφήγηση είναι ικανή να εξασφαλίσει µία πρόσβαση σε αυτές τις εναλλακτικές ποιητικές διεξόδους από την πραγµατικότητα, που αρνούνται τη γνώση. Ο Wittgenstein δηλώνει εύλογα ότι «Για όσα δεν µπορείς να µιλήσεις, πρέπει να σωπαίνεις». Μπροστά στην ανικανότητα της λογικής, η φιλοξενία υποδηλώνει ότι µία άλλη προσέγγιση του πραγµατικού είναι εφικτή, µε άλλους τρόπους. Όπως άλλες ποικίλες υποθέσεις και ιδέες για την έρευνα, οι εικόνες βρίσκουν εδώ ένα λόγο ύπαρξης. Τότε η φιλοξενία έχει τη δυνατότητα να συµβάλλει στην αυτοανάλυση της υπό παρατήρηση οµάδας, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της.

Τα γεγονότα και τα πρόσωπα που καταλήγουν ακινητοποιηµένα σε µια φωτογραφική επιφάνεια εκφράζουν χειρονοµίες, δοξασίες και συµπεριφορές που ενδεχοµένως πραγµατικά να ενσαρκώνονται. Σε βάθος χρόνου εγκαθίστανται λοιπόν διάφορα σενάρια από τα οποία µπορούµε να αντλήσουµε την ταυτότητά µας ή την εικόνα µας. Και να σκεφτούµε πως κάθε φιλοξενούµενη µατιά δεν θα εξαντλήσει το πραγµατικό, αλλά πρωτίστως θα καταγράψει ένα καινούργιο στοιχείο, µέσα σε µία αδιάκοπα ανατρεπτική πολυφωνία.

François Cheval

Ιστορικός της φωτογραφίας και Δ/ντής του Φωτογραφικού Κέντρου του Mougins.

Το κείμενο γράφηκε αποκλειστικά για το photobook «Η Αθέατη Κρήτη».

Mάρτιος 2023

Οι φωτογράφοι του δικτύου Αrt Ρesidensy Photoxenia, που συμμετέχουν στο φωτογραφικό βιβλίο: «Η Αθέατη Κρήτη»:

(GR) Angela Svoronou / Aγγελική Σβορώνου
(FR) Alejandro Erbetta
(GR) Athanasia Papadopoulou / Αθανασία Παπαδοπούλου
(GR) Chloe Pissa / Χλόη Πίσσα
(CH) Charles Weber
(FR) Clémence Elman + Léonard Contramestre
(FR) Guillaume Delleuse
(GR) Ioanna Sakellaraki / Ιωάννα Σακελλαράκη
(ES) Joan Alvado
(FR) Joséphine Vallé Franceschi
(GR) Katerina Tsakiri / Κατερίνα Τσακίρη
(GR) Lia Nalbantidou / Λία Ναλμπαντίδου
(GR) Maria Choulaki / Μαρία Χουλάκη
(GR) Panos Charalampidis + Mary Chairetaki / Πάνος Χαραλαμπίδης + Μαίρη Χαιρετάκη
(FR) Nyima Marin
(GR) Paris Petridis / Πάρις Πετρίδης
(FR) Richard Petit
(GR) Rea Papadopoulou / Ρέα Παπαδοπούλου
(FR) Simon Hervé
(GR) Stratis Vogiatzis / Στρατής Βογιατζής
(FR) Véronique L’Hoste
(FR) Ymy Nigris