Η αναδημοσίευση φωτογραφίας σε επαγγελματικό ιστότοπο στο διαδίκτυο
Η εικόνα του ατόμου αποτελεί ένα εκ των εννόμων αγαθών που περικλείονται στο δικαίωμα της προσωπικότητας. Δεν αποτελεί αυτοτελές δικαίωμα αλλά επιμέρους εκδήλωση, έκφανση ή πλευρά του ενιαίου δικαιώματος επί της ίδιας προσωπικότητας. Η προσβολή της εικόνας του ατόμου σημαίνει και ταυτόχρονη προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας του. Η εικόνα του ανθρώπου δεν ανήκει στο κοινό, αλλά μόνο σε εκείνον που παριστάνει, και γι’ αυτό η, από άλλον, αποτύπωση, με φωτογράφηση ή άλλον τρόπο, ή η προβολή αυτής δημοσίως, χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόμενου, αποτελεί καθαυτή, παράνομη προσβολή της προσωπικότητας…
Η χρησιμοποίηση της εικόνας του προσώπου για διαφημιστικούς, εμπορικούς γενικά σκοπούς, χωρίς τη συναίνεση αυτού, οπωσδήποτε αποτελεί παράνομη προσβολή της προσωπικότητάς του αυτοτελώς, έστω και αν δεν συνιστά μείωση της τιμής ή υπολήψεώς του ή παραβίαση του απορρήτου της ιδιωτικής του ζωής.
Γράφει ο Ευστάθιος Ι. Κολόβαρης
Δικηγόρος, DEA, ΜΕΪΔΑΝΗΣ – ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗΣ & Συνεργάτες, Δικηγορική Εταιρεία
Η αναδημοσίευση φωτογραφιών στο διαδίκτυο αποτελεί καθημερινή πρακτική εκατομμυρίων χρηστών παγκοσμίως, αυτή δε συνήθως πραγματοποιείται με τη χρήση της τεχνικής της αντιγραφής/επικόλλησης (copy/paste) των δεδομένων από τη μια ιστοσελίδα στην άλλη, ή με την τεχνική του «Linking» με χρήση υπερσυνδέσμων (hyperlinks) που παραπέμπουν στην ιστοσελίδα της αρχικής δημοσίευσης. Εξάλλου με τον όρο «linking» ορίζονται εκείνες οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στο διαδίκτυο προκειμένου να διευκολύνουν την πρόσβαση του κοινού στα περιεχόμενα ιστοσελίδων τρίτων ή να διευκολύνουν την αναπαραγωγή από το κοινό ή την παρουσίαση/διανομή στο κοινό περιεχομένου, στο οποίο δεν έχει αυτός που παρέχει τη σύνδεση δικαιώματα. Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στο θέμα της αναδημοσίευσης φωτογραφίας που λαμβάνει χώρα σε επαγγελματικό ιστότοπο στο διαδίκτυο. Ένας ιστότοπος, ιστοχώρος ή διαδικτυακός τόπος (αγγλ. web site) είναι μία συλλογή από ιστοσελίδες, εικόνες, βίντεο και άλλα ψηφιακά στοιχεία, τα οποία φιλοξενούνται στο ίδιο domain (περιοχή) του Παγκόσμιου Ιστού. Ως ιστοσελίδα (αγγλικά: web page) ορίζεται είδος εγγράφου του παγκόσμιου ιστού (WWW) που περιλαμβάνει πληροφορίες με τη μορφή κειμένου, υπερκειμένου, εικόνας, βίντεο και ήχου.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να τεθεί το ερώτημα για το πότε θεωρείται σύννομη η αναδημοσίευση των φωτογραφιών ενός προσώπου σε επαγγελματικό ιστότοπο και σε ποιες περιπτώσεις υφίσταται νομικός κίνδυνος για την επιχείρηση. Ως νομικός κίνδυνος ορίζεται το ενδεχόμενο κλιμάκωσης νομικών ενεργειών σε βάρος της επιχείρησης, λόγω δικών της πράξεων ή παραλείψεων.
Joel Meyerowitz
Για την απάντηση επί του ως άνω ερωτήματος χρειάζεται προηγουμένως να εκτεθούν τα δικαιώματα που θίγονται στην περίπτωση αναδημοσίευσης φωτογραφιών στο διαδίκτυο και συγκεκριμένα σε πρώτο χρόνο θα παρατεθεί η προστασία των δικαιωμάτων του εικονιζόμενου προσώπου (Ι) και δευτερευόντως η προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού της φωτογραφίας (ΙΙ).
Ι. Η προστασία των δικαιωμάτων του εικονιζόμενου προσώπου
Α. Προστασία ατόμου από την επεξεργασία προσωπικών του δεδομένων
Η αναδημοσίευση δεδομένων στο διαδίκτυο συνιστά επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχ. α΄ και δ΄ του Ν 2472/1997 (άρθρο 4 παρ. 1 και 2 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) 2016/679, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 «GDPR», και άρθρο 44 Ν 4624/2019 παρ. 1 στοιχ. α και β).
Οι φωτογραφίες δε, αποτελούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στη διάταξη του άρθρου 2 στοιχ. α΄ του Ν 2472/1997 περί προστασίας ατόμου από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (άρθρο 4 παρ. 1 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) 2016/679, GDPR και άρθρο 44 Ν 4624/2019 παρ. 1 στοιχ. ά) , στο μέτρο που από αυτές δύνανται να προσδιοριστούν, άμεσα ή έμμεσα, τα υποκείμενα των δεδομένων. Πάντως διευκρινίζεται ότι σύμφωνα με την παράγραφο 51 του σκεπτικού του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 GDPR, «η επεξεργασία φωτογραφιών δεν θα πρέπει συστηματικά να θεωρείται ότι είναι επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς αυτές καλύπτονται από τον ορισμό των βιομετρικών δεδομένων μόνο σε περίπτωση επεξεργασίας μέσω ειδικών τεχνικών μέσων που επιτρέπουν την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση ή επαλήθευση της ταυτότητας ενός φυσικού προσώπου».
Υπό το καθεστώς του άρθρου 5 του Ν 2472/1997, η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, (όπως μεταξύ άλλων θεωρείται ότι αποτελούν και οι φωτογραφίες), επιτρεπόταν μόνο όταν το υποκείμενο των δεδομένων είχε δώσει τη συγκατάθεσή του πλην των εξαιρέσεων που απαριθμούνταν στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου. Αντιστοίχως κατά το άρθρο 6 παρ. 1 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR και ειδικότερα με την παράγραφο (40) της σχετικής με αυτόν εισήγησης αποσαφηνίζεται ότι, «για να είναι η επεξεργασία σύννομη, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία με βάση την συγκατάθεση του ενδιαφερόμενου υποκειμένου των δεδομένων ή με άλλη βάση, προβλεπόμενη από τον νόμο, είτε στον εν λόγω κανονισμό είτε σε άλλη νομοθεσία της Ένωσης ή κράτους μέλους, περιλαμβανομένης της ανάγκης συμμόρφωσης προς την εκ του νόμου υποχρέωση, στην οποία υπόκειται ο υπεύθυνος επεξεργασίας ή της ανάγκης να εκτελεστεί σύμβαση στην οποία το υποκείμενο των δεδομένων είναι συμβαλλόμενο μέρος ή για να ληφθούν μέτρα κατόπιν αίτησης του υποκειμένου των δεδομένων πριν από τη σύναψη σύμβασης».
Μάλιστα με τον όρο συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων, κατά τον Κανονισμό (ΕΕ) 2016/679 GDPR, νοείται η κάθε ένδειξη βουλήσεως, ελεύθερη, συγκεκριμένη, ρητή και εν πλήρει επιγνώσει, με την οποία το υποκείμενο των δεδομένων εκδηλώνει ότι συμφωνεί, με δήλωση ή με σαφή θετική ενέργεια, να αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Η συγκατάθεση του υποκειμένου δύναται να λαμβάνει χώρα με γραπτή δήλωση, μεταξύ άλλων με ηλεκτρονικά μέσα, ή με προφορική δήλωση, που θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη συμπλήρωση ενός τετραγωνιδίου κατά την επίσκεψη σε διαδικτυακή ιστοσελίδα, την επιλογή των επιθυμητών τεχνικών ρυθμίσεων για υπηρεσίες της κοινωνίας των πληροφοριών ή μια δήλωση ή συμπεριφορά που να δηλώνει σαφώς, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, ότι το υποκείμενο των δεδομένων αποδέχεται την πρόταση επεξεργασίας των οικείων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η σιωπή, τα προσυμπληρωμένα τετραγωνίδια ή η αδράνεια δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως συγκατάθεση.
Εν συνεχεία, στο άρθρο 11 παρ. 3 του Ν 2472/1997 προβλεπόταν αυτοτελές δικαίωμα ενημέρωσης του υποκειμένου σε περίπτωση κατά την οποία τα δεδομένα του ανακοινώνονταν σε τρίτους. Ωστόσο η υποχρέωση ενημερώσεως του υποκειμένου των δεδομένων δεν υφίστατο όταν η συλλογή γινόταν αποκλειστικά για δημοσιογραφικούς σκοπούς και αφορούσε σε δημόσια πρόσωπα (άρθρο 11 παρ. 5 του Ν 2472/1997).
Προς την κατεύθυνση αυτή στην παράγραφο 153 του σκεπτικού του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR διευκρινίζεται ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μόνο για δημοσιογραφικούς σκοπούς ή για σκοπούς πανεπιστημιακής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης θα πρέπει να υπόκειται σε παρεκκλίσεις ή εξαιρέσεις από ορισμένες διατάξεις του κανονισμού, εφόσον είναι αναγκαίο για να συμβιβασθεί το δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Χάρτη. Εξάλλου η Αρχή έχει κρίνει ότι η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για δημοσιογραφικούς σκοπούς επιτρέπεται αν υφίσταται δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού για ενημέρωση.
Garry Winogrand
Στο παραπάνω πλαίσιο η νομολογία του ΔΕΚ (Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, σήμερα ΔΕΕ) είχε διακρίνει ως προς το αν η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εξυπηρετούσε δημοσιογραφικούς σκοπούς ή αν λάμβανε χώρα στο πλαίσιο καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης ή αν αντιθέτως εξυπηρετούσε εμπορικό σκοπό. Ειδικότερα είχε αποφανθεί ότι σε συμφωνία με τα όσα όριζε το άρθρο 9 της οδηγίας 95/46/ΕΚ, η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εξυπηρετούσε δημοσιογραφικούς σκοπούς εάν σκοπούσε στη διάδοση πληροφοριών και ιδεών για ζητήματα που άπτονταν του δημοσίου συμφέροντος, λαμβάνοντας ωστόσο υπ’ όψιν τον τρόπο μεταδόσεως των πληροφοριών αλλά και το περιεχόμενό τους.
Μάλιστα για την ύπαρξη δημοσίου συμφέροντος το Δικαστήριο έκρινε ότι υπάρχει όταν οι μεταδιδόμενες πληροφορίες αφορούν πράγματι διεξαχθείσα δημόσια συζήτηση, είτε υπάρχουν θέματα που κατά τη φύση τους άπτονται του δημοσίου συμφέροντος π.χ. οι κατά το άρθρο 6, παρ 1, ΕΣΔΑ ένδικες διαδικασίες, είτε το δημόσιο συμφέρον στη διαφάνεια του δημοσίου βίου ή πληροφορίες για τις ιδέες και τις τοποθετήσεις καθώς και τη συμπεριφορά πολιτικών ηγετικών προσωπικοτήτων. Σε αντιδιαστολή, το Δικαστήριο έκρινε ότι θα έπρεπε να θεωρείται αμφίβολο ότι πρόκειται για μετάδοση πληροφοριών για ζητήματα που άπτονται του δημοσίου συμφέροντος εάν μεταδίδονται πληροφορίες από τον ιδιωτικό βίο οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με δημόσια θέση του οικείου ατόμου, ιδίως εάν πρόκειται να ικανοποιήσουν μόνο την περιέργεια συγκεκριμένου κοινού για την ιδιωτική ζωή του ατόμου και παρά το βαθμό διασημότητας του ατόμου, δεν μπορούν να θεωρηθούν ως συμβολή σε οποιαδήποτε συζήτηση γενικού ενδιαφέροντος για την κοινωνία.
Συνεπώς εφόσον αναδείχθηκαν οι επιμέρους πτυχές που αφορούν στην αναδημοσίευση φωτογραφίας στο διαδίκτυο σε σχέση με την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στο δικαίωμα επί της ίδιας εικόνας του προσώπου, που μπορεί να θίγεται παράλληλα σε περίπτωση παράνομης αναδημοσίευσης της φωτογραφίας του.
Β. Προστασία του δικαιώματος επί της ιδίας εικόνας του ατόμου
Η εικόνα του ατόμου αποτελεί ένα εκ των εννόμων αγαθών που περικλείονται στο δικαίωμα της προσωπικότητας. Δεν αποτελεί αυτοτελές δικαίωμα αλλά επιμέρους εκδήλωση, έκφανση ή πλευρά του ενιαίου δικαιώματος επί της ίδιας προσωπικότητας. Η προσβολή της εικόνας του ατόμου σημαίνει και ταυτόχρονη προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας του. Η εικόνα του ανθρώπου δεν ανήκει στο κοινό, αλλά μόνο σε εκείνον που παριστάνει, και γι’ αυτό η, από άλλον, αποτύπωση, με φωτογράφηση ή άλλον τρόπο, ή η προβολή αυτής δημοσίως, χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόμενου, αποτελεί καθαυτή, παράνομη προσβολή της προσωπικότητας, δηλαδή του δικαιώματος, επί της ιδίας εικόνας, και δεν απαιτείται να προσβάλλεται, συγχρόνως και άλλο αγαθό της προσωπικότητάς του, όπως το απόρρητο της ιδιωτικής του ζωής, ή η τιμή και υπόληψη του.
Η χρησιμοποίηση της εικόνας του προσώπου για διαφημιστικούς, εμπορικούς γενικά σκοπούς, χωρίς τη συναίνεση αυτού, οπωσδήποτε αποτελεί παράνομη προσβολή της προσωπικότητάς του αυτοτελώς, έστω και αν δεν συνιστά μείωση της τιμής ή υπολήψεώς του ή παραβίαση του απορρήτου της ιδιωτικής του ζωής. Ωστόσο το παράνομο της προσβολής της προσωπικότητας κάποιου, με την αποτύπωση ή την έκθεση της εικόνας του, αίρεται με τη ρητή ή σιωπηρή συναίνεση ή έγκρισή του, η οποία δεν υπόκειται σε ορισμένο τύπο και δύναται να δοθεί ρητώς ή σιωπηρώς. Θεωρείται δε ότι υπάρχει σιωπηρή συναίνεση προς λήψη φωτογραφίας και αναπαραγωγή, όταν για τη λήψη της ο φωτογραφούμενος λαμβάνει αμοιβή. Μάλιστα ακόμα και αν το πρόσωπο έχει δώσει τη συναίνεσή του για τη χρησιμοποίηση της εικόνας του για εμπορικούς σκοπούς, η συναίνεσή του αυτή είναι περιορισμένης χρονικής ισχύος και αφορά μόνο τους σκοπούς της συμφωνίας του συγκεκριμένου έργου, κατ’ επέκταση η χρησιμοποίηση της εικόνας από τρίτους για εμπορικούς σκοπούς συνιστά αυτόνομη παράνομη προσβολή της προσωπικότητας του προσώπου. Συνεπώς η συναίνεση του ενδιαφερομένου για τη δημοσίευση της φωτογραφίας του καλύπτει, αν δεν συμφωνήθηκε αλλιώς, μόνο το σκοπό για τον οποίο δόθηκε και μπορεί μάλιστα να έχει συγκεκριμένη χρονική διάρκεια.
Με βάση τα ως άνω προεκτεθέντα συνάγεται ότι η αναδημοσίευση φωτογραφίας σε επαγγελματικό ιστότοπο στο διαδίκτυο, χωρίς προηγούμενη συγκατάθεση του εικονιζόμενου προσώπου δεν αντίκειται στις διατάξεις του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR, αλλά ούτε και προσβάλλει την προσωπικότητα του εικονιζόμενου προσώπου, εφόσον λαμβάνει χώρα για σκοπό δημοσιογραφικό, δηλαδή για τη διάδοση πληροφοριών που αφορούν στην ενημέρωση του κοινού που ασχολείται με το αντικείμενο του ιστότοπου που έλαβε χώρα η αναδημοσίευση, ή ακόμη και τρίτων ενδιαφερόμενων με το εν λόγω αντικείμενο. Αντίθετα, στην περίπτωση κατά την οποία επιδιώκεται εμπορικός σκοπός από την εκμετάλλευση του ιστότοπου, η εν θέματι αναδημοσίευση χωρίς προηγούμενη συγκατάθεση του προσώπου που απεικονίζεται λαμβάνει χώρα παράνομα.
Mary Hellen Mark
Συνεπώς η αναδημοσίευση φωτογραφίας σε επαγγελματικό ιστότοπο και η χρησιμοποίησή της για διαφημιστικούς, εμπορικούς γενικά σκοπούς χωρίς τη συγκατάθεση και συναίνεση του εικονιζόμενου ατόμου θίγει τα δικαιώματα του τελευταίου: α) στην προστασία από την επεξεργασία προσωπικών του δεδομένων και β) στην προστασία επί της ίδιας εικόνας του, τα οποία αποτελούν πλευρές του δικαιώματος της προσωπικότητας του ατόμου.
Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 82 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR από τις οποίες (σε συνδυασμό με τις αναλόγως εφαρμοζόμενες διατάξεις των άρθρων 57, 59, 299 και 932 ΑΚ) συνάγεται ότι, σε περίπτωση που ο υπεύθυνος επεξεργασίας προκαλεί ηθική βλάβη στο υποκείμενο των Προσωπικών Δεδομένων, η ευθύνη του πρώτου για χρηματική ικανοποίηση του τελευταίου προϋποθέτει: α) συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη) που παραβιάζει τις διατάξεις του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR , β) ηθική βλάβη, γ) αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ της συμπεριφοράς και της ηθικής βλάβης και δ) υπαιτιότητα, ήτοι γνώση ή υπαίτια άγνοια αφενός των περιστατικών που συνιστούν την παράβαση και αφετέρου της πιθανότητας να επέλθει ηθική βλάβη.
Κατ’ επέκταση ο νομικός κίνδυνος για την επιχείρηση είναι υπαρκτός και συνίσταται στη δυνατότητα του θιγόμενου προσώπου να στηρίξει αγωγικό αίτημα χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης κατά του υπαιτίου της προσβολής των ως άνω προεκτεθέντων δικαιωμάτων του. Επίσης υφίσταται ο κίνδυνος επιβολής σημαντικών διοικητικών προστίμων, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 83 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, GDPR.
Πάντως ο νομικός κίνδυνος για την επιχείρηση δεν περιορίζεται μόνο σε ό, τι αφορά στις υποχρεώσεις της υπό την ιδιότητα του υπευθύνου επεξεργασίας Προσωπικών Δεδομένων, αλλά εκτείνεται και σε εκείνες που αναφέρονται στην προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού της φωτογραφίας.
ΙΙ. Η προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού της φωτογραφίας
Α. Η προστασία του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού της φωτογραφίας
Η φωτογραφία αποτελεί πνευματικό έργο σύμφωνα με τη ρητή διατύπωση του Ν 2121/1993 στο άρθρο 2. Η διάταξη αυτή δέχεται μεν την προϋπόθεση της «δημιουργίας», αλλά επιβάλλει ως μοναδικό κριτήριο της πρωτοτυπίας να είναι η φωτογραφία «προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού της» και να αντανακλά την προσωπικότητά του, δηλ. ουσιαστικά να μην είναι αντιγραφή, αποκλείοντας κάθε άλλο αυστηρότερο κριτήριο, όπως η αξία και ο σκοπός τους.
Η «πρωτοτυπία», η έννοια της οποίας δεν προσδιορίζεται γενικά από το νόμο είναι, κατά τη θεωρία της στατιστικής μοναδικότητας που επικρατεί στη νομολογία, η κρίση ότι κάτω από παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός κατά λογική πιθανολόγηση, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο, ή ότι παρουσιάζει μία ατομική ιδιομορφία, ή ένα ελάχιστο όριο «δημιουργικού ύφους», έτσι ώστε να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας, ή από άλλα παρεμφερή γνωστά έργα εκφράζοντας ταυτόχρονα και κάτι από τη μοναδικότητα της προσωπικότητας του δημιουργού. Δεν αρκεί όμως για να προσδώσει πρωτοτυπία σε ένα έργο, το απλό γεγονός ότι αυτό δεν είναι αντιγραφή (ακόμη και με κάποιες παραλλαγές) ενός άλλου, ούτε η πρωτοτυπία ταυτίζεται με τον κόπο, την επιμέλεια, την έκταση, τη χρησιμότητα, τη δαπάνη ή τη χρονική διάρκεια που απαιτήθηκαν για την εκπόνησή του, αλλά θα πρέπει να παρουσιάζει (ως σύνολο ή τμήμα του) την απαιτούμενη πρωτοτυπία, δηλαδή να είναι στατιστικά μοναδικό. Εφόσον συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις, ο νόμος προστατεύει το έργο, ως άυλο αγαθό (όχι ως υλικό αντικείμενο, καθ’ εαυτό, που ενσωματώνει το πνευματικό δημιούργημα και μόνο σε σχέση με συγκεκριμένη μορφή, που έδωσε σε αυτό ο δημιουργός του. Το αν ένα πνευματικό δημιούργημα είναι και πρωτότυπο έργο ή όχι αποτελεί πραγματικό ζήτημα, υποκείμενο σε απόδειξη.
Εξάλλου είναι αποδεκτό ότι ο δημιουργός της φωτογραφίας, όπως άλλωστε και ο δικαιούχος δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας έχει: α) το αποκλειστικό δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης του έργου του, στο οποίο περιλαμβάνεται κυρίως η αναπαραγωγή του έργου και η παρουσίασή του στο κοινό (περιουσιακό δικαίωμα) και β) το αποκλειστικό δικαίωμα προστασίας του προσωπικού του δεσμού με το έργο, το οποίο συνίσταται στην εξουσία του δημιουργού να αποφασίζει για τον τρόπο, χρόνο και τόπο δημοσίευσης του έργου και στην εξουσία να απαιτεί και υποχρεώνει κάθε τρίτο που χρησιμοποιεί το έργο του (ακόμα και αν έχει δώσει άδεια για τη χρήση αυτή) να αναγράφει το όνομά του ως δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων επί του έργου (ηθικό δικαίωμα).
Η μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος σύμφωνα με το άρθρο 38 παρ. 1 εδ. 1, 2 του Ν 2121/1993 ή η σύμβαση και η άδεια εκμετάλλευσης που αφορούν σε δημοσίευση φωτογραφίας σε εφημερίδα ή περιοδικό ή άλλο μέσο μαζικής ενημέρωσης καλύπτει, εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, τη δημοσίευση της φωτογραφίας στη συγκεκριμένη εφημερίδα ή το συγκεκριμένο περιοδικό ή το συγκεκριμένο μέσο μαζικής ενημέρωσης, στο οποίο και η άδεια εκμετάλλευσης καθώς και τη διατήρησή της στο αρχείο τους.
Κατ’ ανάλογο τρόπο θα μπορούσε να υποστηριχτεί η άποψη ότι η άδεια εκμετάλλευσης που αφορά σε δημοσίευση φωτογραφίας στο διαδίκτυο καλύπτει τη δημοσίευση της φωτογραφίας μόνο στον συγκεκριμένο ιστότοπο που έχει εξασφαλίσει τη σχετική άδεια εκμετάλλευσης από τον δημιουργό της, και συνεπώς δεν καλύπτει την περίπτωση της αναδημοσίευσης της εν λόγω φωτογραφίας σε διαφορετικό ιστότοπο. Ωστόσο όπως θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια, αναφορικά με την αναδημοσίευση φωτογραφίας μέσω υπερσυνδέσμου, το εν λόγω ζήτημα κρίνεται ανά περίπτωση.
Β. Η αναδημοσίευση της φωτογραφίας και το δικαίωμα παρουσίασης στο κοινό
Για το ζήτημα της παρουσίασης έργου με τη χρήση υπερσυνδέσμων, σύμφωνα με τη Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης Πνευματικών Δικαιωμάτων, η οποία εκδόθηκε κατά την αναμονή έκδοσης της απόφασης για την υπόθεση «Svensson», η σύνδεση μέσω υπερσυνδέσμων θα πρέπει γενικότερα να αντιμετωπίζεται ως μια δραστηριότητα που δεν καλύπτεται από το δικαίωμα παρουσίασης του έργου στο κοινό για τρεις λόγους: α) Οι υπερσύνδεσμοι δεν συνιστούν παρουσιάσεις, επειδή διά της ύπαρξης του υπερσυνδέσμου δεν συνεπάγεται «μετάδοση» του έργου, και αυτή η μετάδοση είναι προαπαιτούμενο για την «παρουσίαση», β) Ακόμη και αν η μετάδοση δεν είναι απαραίτητη για να υπάρξει παρουσίαση, τα δικαιώματα του δικαιούχου εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση παρουσίασης του έργου στο κοινό και οτιδήποτε παρέχει ο υπερσύνδεσμος δεν θεωρείται «έργο», γ) Ακόμα και αν ο υπερσύνδεσμος θεωρηθεί παρουσίαση του έργου, αυτή δεν γίνεται σε «νέο κοινό».
Σχετικά με το ζήτημα αυτό στην τοποθέτησή του το Δικαστήριο έκρινε, μεταξύ άλλων, με την απόφαση της 13ης Φεβρουαρίου 2014, Svensson κ.λπ., (αλλά και τη διάταξη της 21ης Οκτωβρίου 2014, BestWater International), όσον αφορά στη διάθεση προστατευόμενων έργων μέσω υπερσυνδέσμου παραπέμποντος σε άλλον ιστότοπο στον οποίο πραγματοποιήθηκε η αρχική παρουσίαση, ότι το κοινό στο οποίο στόχευε η αρχική παρουσίαση ήταν το σύνολο των δυνητικών επισκεπτών του οικείου ιστότοπου διότι, με δεδομένο ότι η πρόσβαση στα έργα, στον εν λόγω ιστότοπο, δεν υπόκειτο σε κανένα περιοριστικό μέτρο, όλοι οι χρήστες του διαδικτύου μπορούσαν να έχουν πρόσβαση ελεύθερα. Ως εκ τούτου θεωρήθηκε ότι οι χρήστες της ιστοσελίδας Retriever Sverige (που παρείχε τους υπερσυνδέσμους) αποτελούν δυνάμενους αποδέκτες της αρχικής παρουσίασης και ως εκ τούτου μέρος του κοινού που ελήφθη υπόψη από τους κατόχους των δικαιωμάτων των δημιουργών όταν αυτοί επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση των έργων τους στο κοινό.
Σε αντίθεση όμως προς τους υπερσυνδέσμους οι οποίοι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, συμβάλλουν ιδίως στην ομαλή λειτουργία του διαδικτύου, καθιστώντας δυνατή τη διάδοση πληροφοριών στο δίκτυο αυτό που χαρακτηρίζεται από τη διαθεσιμότητα τεράστιων ποσοτήτων πληροφοριών, η χωρίς την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού ανάρτηση σε ιστότοπο ενός έργου που έχει προηγουμένως παρουσιαστεί σε άλλον ιστότοπο με τη συναίνεση του εν λόγω κατόχου δεν συμβάλλει, στον ίδιο βαθμό, στην υλοποίηση του σκοπού αυτού. Επομένως, αν επιτραπεί τέτοιου είδους ανάρτηση, χωρίς ο κάτοχος του δικαιώματος του δημιουργού να μπορεί να επικαλεστεί τα δικαιώματα που προβλέπει το άρθρο 3 παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, παραβιάζεται η δέουσα ισορροπία, στην οποία αναφέρονται οι αιτιολογικές σκέψεις 3 και 31 της οδηγίας αυτής, η οποία πρέπει να διατηρηθεί στο ψηφιακό περιβάλλον μεταξύ, αφενός, του συμφέροντος των κατόχων δικαιωμάτων του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων για την προστασία του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας, που κατοχυρώνεται με το άρθρο 17, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και, αφετέρου, της προστασίας των συμφερόντων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών προστατευόμενων αντικειμένων, ειδικότερα δε της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης, που κατοχυρώνεται με το άρθρο 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, καθώς και του γενικού συμφέροντος.
Manuel Álvarez Bravo
Πάντως όσον αφορά στην πράξη παρουσιάσεως, την οποία συνιστά η προσθήκη σε ιστότοπο ενός υπερσυνδέσμου, ο οποίος παραπέμπει σε έργο που έχει προηγουμένως παρουσιαστεί με την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού, διαφυλάσσεται η προληπτική φύση των δικαιωμάτων του κατόχου, εφόσον ο δημιουργός έχει την ευχέρεια, σε περίπτωση που δεν επιθυμεί πλέον να παρουσιάζει το έργο του στον οικείο ιστότοπο, να αποσύρει το έργο από τον ιστότοπο στον οποίο είχε αρχικώς παρουσιαστεί, καθιστώντας ανενεργό κάθε υπερσύνδεσμο παραπέμποντα σε αυτόν. Αντιθέτως, εφόσον παρά την απόσυρση του έργου από τον δημιουργό από την αρχική σελίδα δημοσιεύσεως, η φωτογραφία συνεχίσει να αναρτάται σε άλλο ιστότοπο, στην περίπτωση αυτή η εν λόγω ανάρτηση συνεπάγεται νέα παρουσίαση, ανεξάρτητη από την αρχικώς επιτραπείσα παρουσίαση. Ως συνέπεια της εν λόγω αναρτήσεως, το έργο αυτό μπορεί να παραμείνει διαθέσιμο στον τελευταίο αυτό ιστότοπο, ανεξαρτήτως της συναινέσεως του δημιουργού και παρά οποιαδήποτε ενέργεια με την οποία ο δικαιούχος αποφασίσει να μην παρουσιάζει πλέον το έργο του στον ιστότοπο στον οποίο το έργο αυτό είχε αρχικώς παρουσιαστεί με την άδειά του.
Συνεπώς, σύμφωνα με τα ως άνω προεκτεθέντα, προκειμένου να είναι σύννομη με τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού η αναδημοσίευση των φωτογραφιών σε επαγγελματικό ιστότοπο απαιτείται η αναδημοσίευση της εκάστοτε φωτογραφίας να γίνεται απαραίτητα με χρήση υπερσυνδέσμου, ο οποίος να παραπέμπει στην ιστοσελίδα της αρχικής δημοσίευσης της φωτογραφίας. Επίσης είναι απαραίτητο να υπάρχει δυνατότητα απενεργοποίησης του υπερσυνδέσμου και απόσυρσης της αναδημοσιευθείσας φωτογραφίας από τον ιστότοπο που έλαβε χώρα η αναδημοσίευση, στην περίπτωση κατά την οποία ο δημιουργός αποφασίσει να αποσύρει τη φωτογραφία από τον ιστότοπο της αρχικής δημοσίευσης.
Στην αντίθετη περίπτωση υφίσταται σαφής νομικός κίνδυνος, ο οποίος συνίσταται κατ’ άρθρο 65 παρ. 1, 2 και 3 Ν 2121/1993 στη δυνατότητα του δημιουργού ή κατόχου του συγγενικού δικαιώματος να αξιώσει την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον καθώς και να εγείρει αγωγή αποζημίωσης για προσβολή της πνευματικής του ιδιοκτησίας και για ικανοποίηση ηθικής βλάβης. Επιπροσθέτως ο δημιουργός μπορεί να αξιώσει είτε την καταβολή του ποσού κατά το οποίο ο υπόχρεος έγινε πλουσιότερος από την εκμετάλλευση του έργου ή του αντικειμένου συγγενικού δικαιώματος προβλεπόμενη στα άρθρα 46 έως 48 και 51 του ίδιου νόμου χωρίς άδεια του δημιουργού ή του δικαιούχου είτε την καταβολή του κέρδους που ο υπόχρεος αποκόμισε από την εκμετάλλευση αυτή. Τέλος σύμφωνα με το άρθρο 66Ε το οποίο προστέθηκε με το άρθρο 52 παρ. 1 Ν 4481/2017, ο δικαιούχος του πνευματικού δικαιώματος, που προσβάλλεται μέσω διαδικτύου, δύναται να υποβάλει αυτοπροσώπως ή ηλεκτρονικά αίτηση ενώπιον της επιτροπής του άρθρου 66Ε παρ. 2 Ν 2121/1993, για την άρση της προσβολής του δικαιώματός του.
Πηγή: ΔiMEE (ΔΙΤΕ) 3/2019 (εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη).
