Θαλασσινή Δούμα: “Ο φακός ανοίγει περάσματα και ορίζοντες σε ταξίδια πολλών επιπέδων”
Η Θαλασσινή Δούμα έχει φωτογραφίσει σαν φωτορεπόρτερ εμπόλεμες ζώνες, περιοχές με εντάσεις πολιτικές και ιστορικές, αλλά έχει επίσης προσεγγίσει με δημιουργική διάθεση και έρημα τοπία φύσης και τοπία αστικά, πάντα, νομίζω, με πρόθεση μέσα από τα ταξίδια αυτά να ανακαλύψει αυτό που συνδέει όλα τα παραπάνω…
Παρακολουθώντας την περιγραφή στις υπέροχες φωτογραφικές σου ενότητες DISSOLVING TRAVELLERS και LINES, διαβάζω ξανά και ξανά για ένα ταξίδι… Το ταξίδι μαζί με μια κάμερα φωτογραφική είναι, λοιπόν, για σένα η αρχή και – γιατί όχι; – και το τέλος κι αυτό, προσωπικά, μου ακούγεται σαν μια νίκη απέναντι σε αυτό το «τέλος», μια καθαρή υπέρβαση. Τι νομίζεις εσύ η ίδια, που πραγματοποίησες το ταξίδι;
Το ταξίδι είναι ατέρμονο… Κάθε τέλος περιμένει μια καινούργια αρχή και αντίστροφα. Τα επίπεδα είναι πολλά και έχεις πάντα να ανακαλύψεις, ακόμη και μέσα από ίδια περάσματα διαδρομής. Το ταξίδι με την ευρεία έννοια είναι το ζητούμενό μου. Ο φακός, το μέσο που μου ανοίγει περάσματα και ορίζοντες σε ταξίδια πολλών επιπέδων. Η τριλογία ‘’JourneyintheLabyrinth’’ (Ταξίδι στον Λαβύρινθο),που δούλεψα στους πάγους της Γροιλανδίας που λιώνουν, σε υπόγεια φαράγγια της Αριζόνας και στην μητρόπολη της Νέας Υόρκης, είναι μια μακριά πορεία – μια διαδρομή για την κατανόηση της φύσης και του αστικού χώρου, που συνδιαλέγονται μέσα από ένα σύστημα ανταποκρίσεων και συσχετισμών. Όλα συνδέονται μεταξύ τους, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικά ή «απομονωμένα».
Αναφέρεσαι σε όλα τα ταξίδια που μπορούν να γίνουν, ακόμα και τα φανταστικά. Ποιος προορισμός άραγε είναι ο καλύτερος, ο πραγματικός ή ο φανταστικός; Και το ρωτώ γιατί έχεις φωτογραφίσει εμπόλεμες ζώνες, όπου η πραγματικότητα συχνά ξεπερνά την φαντασία…
Το ταξίδι, είτε είναι πραγματικό είτε φανταστικό, μέσα από μια λεπτομέρεια ενός ζουμ, έχει πάντα να σου δώσει. Δούλεψα στο ρεπορτάζ για χρόνια και έχω κάνει αρκετά κοινωνικά ρεπορτάζ σε εμπόλεμες περιοχές, πριν περάσω στη δημιουργική φωτογραφία. Μέσα από αυτή τη διαδρομή έμαθα να παρατηρώ καλύτερα γύρω μου, να ξεπερνώ τα όριά μου, να είμαι σε εγρήγορση και να συλλέγω ό,τι για μένα έχει περισσότερη αξία, ακόμη και μια λεπτομέρεια.
Σε αυτή τη διαδικασία, αναρωτιέμαι συχνά, είναι η κάμερα αυτή που κυριαρχεί ή μήπως ο φωτογράφος επιδιώκει να κυριαρχήσει επάνω της -και φυσικά στο αποτέλεσμα. Μια σχέση ίσως ερωτική…
Η κάμερα είναι το μέσο και υπάρχει μια σχέση ιδιαίτερης αγάπης με αυτήν, δεν υπάρχει σχέση κυριαρχίας, Ο φωτογράφος θα βγάλει την εσωτερικότητα, ακόμη και αν δεν το επιδιώκει. «Δεν δημιουργείς μια φωτογραφία μόνο με τη μηχανή σου. Όταν φωτογραφίζεις, φέρεις μαζί σου όλες τις εικόνες που έχεις δει, όλα τα βιβλία που έχεις διαβάσει, τη μουσική που έχεις ακούσει, τους ανθρώπους που έχεις αγαπήσει». Για τον Ansel Adams, η φωτογραφική μηχανή είναι το μέσο που σου επιτρέπει να βγάλεις τα συναισθήματα από την καρδιά. Έτσι, μια εικόνα δεν είναι απλή απεικόνιση της πραγματικότητας, αλλά και μεταφορά αυτού που αισθάνεσαι και έχεις βιώσει.
Παρατηρώ την δική σου διακριτική απουσία, καθώς και την απουσία άλλων ανθρώπων, σε κάποιες ενότητές σου. Ο Ansel Adams, όταν ρωτήθηκε κάποτε κάτι παρόμοιο, απάντησε πως στην φωτογραφία, υπάρχουν τουλάχιστο δύο άνθρωποι πάντα. Ο φωτογράφος και ο θεατής. Τι σκέφτεσαι για αυτό;
Ο φωτογράφος είναι πάντα παρών, ακόμη και αν φαίνεται ότι υπάρχει διακριτική απουσία. Στο σχόλιο «δεν υπάρχουν άνθρωποι σε αυτές τις φωτογραφίες» ο Ansel Adams απαντά, όπως είπες, «υπάρχουν πάντα δύο άνθρωποι: ο φωτογράφος και ο παρατηρητής». Στη σκέψη του Adams, η ενσυναίσθηση είναι το βασικό συστατικό κάθε φωτογραφικής έκφρασης, αλλά έχει ως στόχο να μεταφέρει τα συναισθήματά του στον παρατηρητή και να μη σταματά ποτέ στον εαυτό του. Αναφέρει επίσης: «Πάντα πίστευα ότι η φωτογραφία είναι σαν ένα αστείο: αν πρέπει να το εξηγήσεις, δεν βγήκε καλά».
Η έλλειψη περιγράμματος στην εικόνα, με τα κοντινά close up και τις λεπτομέρειες, μας απομακρύνει από την αναγνώριση της ταυτότητας του ειδώλου, την ευκολία αναπαράστασής του, και μας κατευθύνει στον πυρήνα του, δηλαδή στην ουσία της ύλης. Αυτό είναι ήδη ένα ταξίδι. Άραγε πρόκειται για μια αισθητική προσέγγιση που επικαλείται την παγκόσμια ανθρώπινη φύση;
Με την αφαίρεση, την απομάκρυνση του περιττού και του περιγράμματος, που κάνει αναγνωρίσιμο το περιεχόμενο της εικόνας, με στόχο να φθάσουμε πιο κοντά στον πυρήνα του, είναι σαν να κάνουμε μια υπέρβαση. Ξεπερνάμε το προφανές, για να δώσουμε πιο ελεύθερο πεδίο ανάγνωσης και είναι σίγουρα μια πολύ ενδιαφέρουσα, όχι εύκολη πρόκληση. Να δούμε περισσότερα δείχνοντας λιγότερα. Αυτό δεν είναι τελικά το ζητούμενο στην τέχνη;
Η επανάληψη των τόσο όμορφων γραμμών σου, σε μένα τουλάχιστο, δημιούργησε πολύ άμεσα την αίσθηση κάποιου ρυθμού, μια μουσικότητα που οδηγεί κατευθείαν στους κτύπους της καρδιάς και, έτσι, στην αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάποτε που με απασχόλησε το θέμα, διάβασα ότι οι γλώσσες της τέχνης είναι κρυφές αδελφές της μουσικής (νομίζω το είπε ο Αντρέ Μαλρώ). Τι πιστεύεις για αυτό;
Θεωρώ ότι η μουσική είναι η πρώτη των τεχνών και ο αριθμός είναι η αρχή των όλων. Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, τα στοιχεία των αριθμών είναι στοιχεία όλων των όντων. Τα πάντα διέπονται από μια τάξη αριθμητική, στην οποία και δομούνται. Στην ενότητα Lines, μέσα από την αφαίρεση, έφθασα μέχρι την αρχική σύλληψη των γραμμών των φουτουριστικών κτιρίων του Μανχάταν. Την ενότητα αυτή δούλεψα μετά από ένα ταξίδι στην έρημο της Αριζόνα και στη συνέχεια συνειδητοποίησα ότι, με τον τρόπο αυτό, βρήκα τελικά τη σύνδεση με τα υπόλοιπα και την αρμονία που προσωπικά γύρευα.
Στην ενότητα LeanOn, οι λεπτομέρειες με το αστραφτερό ασπρόμαυρό τους κάνουν τα ποδήλατα να αποκτούν πνευματικότητα. Αυτό ζητούσες άραγε; Πάντα σε τέτοιες προσεγγίσεις, θα έρχεται στο μυαλό του θεατή, η ερώτηση «γιατί;». Ποια απόφαση περιλαμβάνει αυτή η φωτογράφιση;
Η ενότητα LeanOn (Στηρίζομαι) όπως και τα υπόλοιπα θέματά μου, έρχονται μόνα τους… Δεν γνωρίζω εξαρχής πού τελικά θα οδηγηθώ μέσα από τη φωτογραφική, αλλά ταυτόχρονα και εσωτερική εξερεύνησή μου. Στην αναζήτηση αυτή, το ζητούμενο είναι να συνυπάρχουν το μάτι, η ψυχή και το μυαλό. Έτσι, το βίωμα ξεπερνά την απλή καταγραφή. Να δούμε το μη άμεσα ορατό. Μέσα από την εξερεύνηση και την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων που λαμβάνουμε από το περιβάλλον, έρχεται και ο εσωτερικός διάλογος, η δημιουργική σκέψη. Πρώτα μαθαίνεις να αφουγκράζεσαι γύρω σου και μετά μέσα σου.
Τα ποδήλατα είναι μια ιδιαίτερα αγαπημένη μου ενότητα. Όχι τυχαία, η αγάπη μου για το ποδήλατο είναι παιδική, άρα βαθιά εγγεγραμμένη. Είναι μια μνήμη ελευθερίας και συντροφικότητας απ’ τα παιδικά χρόνια. Η προσέγγιση σήμερα μέσα από τον φακό μου παραμένει βέβαια συναισθηματική, αλλά με μια αφαιρετική τάση. Τα ποδήλατα αφύπνισαν μνήμες… με έκαναν να δω με τα μάτια της ψυχής. Μου δημιούργησαν την επιθυμία να αναδείξω με νοσταλγία βασικές συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου. Έτσι, οι λεπτομέρειες των ποδηλάτων αποκτούν σχεδόν ανθρώπινη υπόσταση, δημιουργούν συναισθηματικές καμπύλες, καθώς επίσης και την αίσθηση της ανθρώπινης επαφής. Τα αποσπάσματα – μέλη του ποδηλάτου, συμβολικά παραπέμπουν στον άνθρωπο και τη ζωή του. Με τον τρόπο αυτό, η υποστήριξη, το αγκάλιασμα, ο ερωτισμός και η συγκίνηση ξεπηδούν από τα μεταλλικά του στοιχεία.
Πίστευα παλιά ότι από τη στιγμή που κάποιος κάνει crop στην φωτογραφία, λέει ψέματα… Τελικά, πόσο μπορεί κανείς να επέμβει τεχνικά σε αυτήν; Μια μετα-μοντέρνα ίσως απάντηση είναι «όσο θέλει»;
Επιδιώκω οι ασπρόμαυρες εικόνες μου να είναι πάντα full-frame τυπωμένες. Μ’ αρέσει να φροντίζω το κάδρο μου και να είμαι σίγουρη ότι έχω αυτό που θέλω την ώρα της λήψης. Ηλεκτρονική επεξεργασία κάνω μόνο για τα πολύ βασικά, όπως το κοντράστ. Η επέμβαση είναι θέμα επιλογής και σίγουρα σε κάποιους δίνει ελευθερία για τη δημιουργία μιας άλλης εικόνας.
Μπορεί ο καθένας να «δει» μια φωτογραφία; Και να τραβήξει μια φωτογραφία αντίστοιχα;
Ο καθένας μπορεί να προσπαθήσει να τραβήξει μια αντίστοιχη φωτογραφία, αντιγράφοντας, αλλά δεν μπορεί να είναι ποτέ η ίδια. Θα στερείται την ενέργεια, την εσωτερικότητα και, κυρίως, τον προσωπικό διάλογο του φωτογράφου με το θέμα.
Εσύ πότε και πώς ξεκίνησες αυτή τη σχέση; Μια σχέση που δεν δείχνει πως πρόκειται να τελειώσει…
Την αγάπη μου για τη φωτογραφία, που σίγουρα δεν έχει τέλος, συνειδητοποίησα στην εφηβεία. Το όνειρό μου να γίνω φωτογράφος άρχισε να γίνεται πραγματικότητα όταν με εξετάσεις πέρασα στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Roberto Rossellini στη Ρώμη, με ειδικότητα τη φωτογραφία σκηνής και το φωτορεπορτάζ. Στη συνέχεια έγινε πραγματικότητα όταν, κρυφά από την οικογένειά μου, ενώ σπούδαζα, κατάφερα να κάνω το πρώτο μου ρεπορτάζ, πολεμικό, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, το 1991. Ξεκίνησα με βουτιά στα βαθειά…
Ίσως ο σκοπός όσων κάνουμε, είναι τελικά να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας, με κάποιο τρόπο κάθε φορά…