Χρήστος Καπάτος: “Θεωρώ πως η ‘στιγμή’ είναι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης”
Ο Χρήστος Καπάτος φωτογράφος και σκηνοθέτης, βραβευμένος στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, απαντάει στα ερωτήματα που του θέτω αλλά κυρίως απαντά και σε εκείνα που τελικά δεν του θέτω, και με απασχολούν πιο πολύ.
Πώς δημιουργείται μια εικόνα;
Με ένα ενστικτώδες κλικ στον δρόμο ή μετά από πολλή σκέψη και οργάνωση σε ένα πλήρως ελεγχόμενο περιβάλλον.
Christos Kapatos
Υπάρχουν θέματα σε μια εικόνα που σε ενδιαφέρουν αισθητικά ή κυρίως θέλεις να καταγράψεις το γεγονός;
Ανεξάρτητα με τις δικές μου προθέσεις, μια εικόνα έχει πάντα αισθητική υπόσταση. Ο δημιουργός και ο θεατής χρησιμοποιούν τα αισθητικά τους κριτήρια για να δημιουργήσουν και να δούνε μια εικόνα αντίστοιχα.
Συναντούμε στις φωτογραφίες σου συχνά τα “παράθυρα”. Συμβολίζουν κάτι;
Δεν το είχα παρατηρήσει! Σε μια σκηνοθετημένη εικόνα σίγουρα το παράθυρο είναι η εικόνα προς τα έξω (ή μέσα). Είναι το μέρος που θα ρίξεις την κλεφτή ματιά μέσα ή θα αναζητήσεις την ελευθερία έξω. Τώρα που το σκέφτομαι, ναι, χρησιμοποιώ πολύ τα παράθυρα και στην φωτογραφία μου αλλά και στην ταινία. Στην νέα ταινία που ετοιμάζω -ντοκιμαντέρ παρατήρησης πάλι-, τα παράθυρα έχουν την τιμητική τους.
Christos Kapatos
Christos Kapatos
Ναι, νομίζω ότι οι φωτογραφίες σου απεικονίζουν μια άμεση καθημερινότητα, ακατέργαστη, απλή, σαν να ανοίγεις έναν δρόμο για αυτήν. Πιστεύεις ότι το σινεμά -που αγαπάς επίσης- οδήγησε γενικά σε αυτήν την άμεση αναπαράσταση ή αντίστροφα έγινε;
Νομίζω πως ανεξάρτητα απ’ το μέσον, αυτό οφείλεται στην δική μου προσέγγιση των θεμάτων που με απασχολούν. Από τις φωτογραφίες δρόμου, τις σκηνοθετημένες εικόνες, μέχρι τα πλάνα μου, όλα έχουν την ανάγκη του αυθόρμητου. Θεωρώ πως η “στιγμή” είναι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης.
Λένε ότι όταν υπάρχει ένα πρόσωπο σε μια εικόνα, πρέπει να προβάλλεται οπωσδήποτε. Στις φωτογραφίες σου υπάρχουν πρόσωπα που άλλοτε αναδύονται και άλλοτε βυθίζονται στο φόντο. Έχω την αίσθηση ότι για κάποιο λόγο μας κλείνεις το μάτι με αυτό.
Ποιος το λέει αυτό; Δεν υπάρχει κανόνας. Όλα τα κρίνει το αποτέλεσμα. Αυτό είναι και το μαγικό της φωτογραφίας. Μπορεί να είσαι έτοιμος να κάνεις ένα πορτραίτο και μια τυχαία κίνηση του μοντέλου ή της κάμερας, ή ακόμα και ένα λάθος, να σου δώσουν μια απίστευτα δυνατή εικόνα.
Christos Kapatos
Christos Kapatos
Η εικόνα είναι πλέον η κυρίαρχη γλώσσα αντικαθιστώντας την φυσική ως ένα βαθμό. Τι σημαίνει να είναι κάποιος σήμερα αναλφάβητος φωτογραφικά;
Δεν ξέρω αν θα μπορέσει να συγκριθεί ποτέ η εικόνα με τον λόγο σε επίπεδο καλλιτεχνικής έκφρασης. Σίγουρα σήμερα οι άνθρωποι “μιλάμε” συχνότερα με εικόνες. Το καλό με την εικόνα είναι ότι όλοι μπορούν να την διαβάσουν. Μπορεί να μεταφέρει χιλιάδες σελίδες σε ένα στιγμιότυπο. Ίσως είναι καλύτερο να είμαστε αναλφάβητοι φωτογραφικά. Αφήνουμε την αίσθηση να μιλήσει απ’ το να προσπαθούμε να δώσουμε νοήματα σε εικόνες.
Σίγουρα υπάρχει κάποιο link ανάμεσα στην φωτογραφία και τον κινηματογράφο. Εγώ θέλω να ρωτήσω για τα δικά σου links ανάμεσα στα δύο προηγούμενα καλλιτεχνικά μέσα.
Η φωτογραφία και ο κινηματογράφος έχουν ένα κοινό συστατικό και η επιτυχία τους είναι ο τρόπος που το χρησιμοποιούν. Αυτό είναι ο χρόνος. Μια φωτογραφία είναι μια στατική εικόνα που στέκεται μπροστά στα μάτια του θεατή για όσο εκείνος θέλει. Μπορεί να βυθιστεί μέσα της, να φτιάξει τις ιστορίες του, να βρει σύνδεση, να νιώσει, για όση ώρα ο ίδιος επιλέγει. Ο κινηματογράφος έχει την εικόνα, τον ήχο αλλά και τον χρόνο του θεατή. Θα οδηγήσει τις αισθήσεις του με τον ρυθμό που θέλει. Ο Ρομπέρ Μπρεσόν είχε πει: “Το μάτι τεμπελιάζει, το αυτί επινοεί.” Θα έχεις ακούσει τον χαρακτηρισμό “κινηματογραφική φωτογραφία”. Εκφράζουμε έτσι ένα προσόν μιας εικόνας που δεν έμεινε στην απεικόνιση της στιγμής. Μιλάμε για μια εικόνα που δεν έχει ολοκληρωθεί το γεγονός που απεικονίζει, που αφήνει τον θεατή να βάλει τις ιστορίες του για το τι πρόκειται να συμβεί ή μόλις συνέβη σε αυτό το θραύσμα του χρόνου που έχει μπροστά του.
Αντίστοιχα, για ένα κινηματογραφικό έργο μπορεί να ακούσεις “φωτογραφική ταινία” όχι γιατί είναι γεμάτη από όμορφες εικόνες αλλά γιατί ο σκηνοθέτης δίνει τον χώρο στον θεατή να βάλει την ιστορία του σε ένα πχ μεγάλης διάρκειας πλάνο αντί να τον αρπάξει με την δύναμη του κινηματογράφου που αναφέραμε.
Christos Kapatos
Πώς είναι να χειρίζεσαι ταυτόχρονα την σκηνοθεσία και την φωτογραφία ενός φιλμ;
Είναι πολύ δύσκολο αλλά είναι και ο μόνος τρόπος στο είδος κινηματογράφου που κάνω. Μακάρι να είχα και άλλα χέρια να γράφω και τον ήχο. Δεν υπάρχει περίπτωση ποτέ να συμβούν τα ίδια πράγματα μπροστά σε έναν άνθρωπο και σε ένα ολόκληρο συνεργείο. Θέλω η κάμερα να είναι αόρατη. Μπροστά της όλοι παίρνουμε ρολάκι και αυτό θέλω να αποφύγω. Γι αυτό και τα εργαλεία μου είναι πάντα μικρά και εύχρηστα. Σκηνοθεσία προμελετημένη δεν υπάρχει στο έργο μου αλλά προκύπτει στο μοντάζ. Μέσα από ένα τεράστιου όγκου υλικό, διάλεξα ή δημιούργησα σκηνές που εξυπηρετούσαν την αφήγηση μου. Ακόμα κι αυτή η αφήγηση προέκυψε μετά, όταν αποφάσισα να μπω στο μοντάζ και να δω τι τράβαγα 5 χρόνια.
Christos Kapatos
“…να πορεύεται με το τραγούδι και το φως, φως” γράφει ο Αντώνης σε ένα σημείωμα. Είναι η εικόνα, η τέχνη, μια κοινή γλώσσα με όλους ανεξαρτήτως ηλικίας φύλλου εθνικότητας, ανεξαρτήτου ζωής και θανάτου, ίσως.
Ναι. Και αυτό είναι που προσπάθησα να εξηγήσω στην ερώτηση σου σχετικά με την φωτογραφική γλώσσα.
Πιστεύεις συνεπώς ότι μέσα από τις φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων και θεμάτων μπορούμε ίσως να συναντήσουμε τις εικόνες που εμείς έχουμε στο μυαλό μας για αυτούς; Και να λογαριαστούμε μαζί τους επιτέλους πάλι;
Σίγουρα. Μα γι αυτό ακριβώς “τραβάμε” φωτογραφίες. Κλέβουμε κομματάκια χρόνου και τα κρατάμε σαν θησαυρό. Φοβόμαστε το τετελεσμένο και πασχίζουμε να κρατήσουμε αναμνήσεις. Η αναμνηστική φωτογραφία ενός αγαπημένου, θα έρθει σαν καμβάς αργότερα για να βάλουμε πάνω ό, τι εμείς θέλουμε.
Christos Kapatos
Christos Kapatos
Έχω στο μυαλό μου την σκηνή του τούνελ από το φιλμ Dreams του Κουροσάβα. Συναντώντας τους νεκρούς πολεμιστές όλα του τα συναισθήματα έρχονται στην επιφάνεια.
Τι αριστούργημα και τι ενδιαφέρουσα η σύνδεσή σου. Νομίζω σε αυτό το όνειρο ο ήρωας έρχεται μπροστά στις πράξεις του, αναλογίζεται την ζωή του, πολεμάει με τις τύψεις του. Μια Ομηρική Νέκυια.
Αυτό που παρακολουθούμε με τον πατέρα σου στην βραβευμένη στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ταινία σου «Η Φωνή του Αντώνη» είναι κάτι που γνωρίζω προσωπικά. Όταν χρειάστηκε να σηκώσω την κάμερα, να δω την φωτογραφία μετά και κυρίως πιο μετά, να την δείξω σε άλλους, με κυρίευσε κάτι οδυνηρό που με οδηγούσε πέρα από τα όρια μου. Πρώτη φορά ένιωσα την φωτογραφική διαδικασία να πονάει. Θέλω να σε ρωτήσω κάτι αλλά δεν ξέρω τι. Μπορείς να με βοηθήσεις;
Μιλάς για την κάθαρση. Είναι μια διαδικασία που κρατά καιρό και περιλαμβάνει πολύ πόνο. Είναι η συνειδητοποίηση της θνητότητας μας. Τι πιο δυνατό για να σε κάνει να το νιώσεις, από την εικόνα του ίδιου του δημιουργού σου (γονέα) να φθίνει.
Ναι ίσως καταρχήν να πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον φόβο του τέλους. Κοιτώντας λοιπόν μετά αναγκαστικά μπροστά, μίλησέ μας για τα σχέδια σου. Τις σκέψεις σου για αυτά.
Δεν θα μπορούσε να με εκφράσει περισσότερο η ανάγνωση του Walter Benjamin στο έργο του Klee, “Angelus Novus”. O “Νέος ‘Άγγελος” αντί να έρθει να αναστήσει τους νεκρούς και να αποκαταστήσει τα κατεστραμμένα, φεύγει προς το μέλλον με το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν. Τον έχει πάρει το ωστικό κύμα των καταστροφών της ανθρωπότητας, αφήνοντας τον με τα φτερά ανοιχτά. Το τώρα μας είναι πολύ βροντερό για να με αφήσει να δω το μέλλον.
Christos Kapatos
Ποιά είναι η αίσθησή σου για το παρόν της φωτογραφίας και του κινηματογράφου, στην Ελλάδα;
Ίσως το μέλλον τους δεν είναι ζήτημα περιορισμένα ελληνικό αλλά αφορά ευρύτερες κοινότητες και εξελίσσεται παράλληλα με αυτές”. Καλώς ή κακώς είμαστε πνιγμένοι από εικόνες και ταινίες. Και καλώς η κακώς, πλέον η καλλιτεχνική φωτογραφία και ταινία είναι για πολλούς επάγγελμα που το σπουδάζουν με σκοπό να μπουν σε μια βιομηχανία και να βιοποριστούν από αυτό. Έχουμε φτάσει να έχουμε περισσότερους επιμελητές απ’ ότι καλλιτέχνες. Νομίζω πως τα καλά έργα, αυτά που αξίζει να υπάρχουν και έχουν κάτι να πούνε, θα μείνουν αλλά θα πρέπει να περιμένουμε.
Christos Kapatos
trailer of Antonis’ Voice . Premiere at 2oth Thessaloniki Documentary Festival
https://www.facebook.com/christos.kapatos
https://www.instagram.com/christoskapatos/
