Αντώνης Θεοδωρίδης: “Η ομορφιά βρίσκεται στο ατελές, στο φθαρτό και στο εύθραυστο”
Επιθυμώντας να αισθητικοποιήσει την πραγματικότητα ο φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης ανάμεσα σε άλλα, ταξιδεύει φωτογραφικά σε αυτήν. Θέλησα να τον ρωτήσω για αυτό το ταξίδι, είτε πρόκειται για όσα είδε, είτε για όσα ονειρεύτηκε. Και για όσα ακόμα ονειρεύεται.
Όταν ταξιδεύεις συναντάς ιστορίες ή απλά “στιγμές αποφασιστικές”; Εννοώ θέλεις να διηγηθείς κάτι, ακόμα και αν δε ξέρεις τι είναι αυτό;
Θεωρώ πως υπάρχουν καταλληλότερα μέσα από τη Φωτογραφία για να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία, όπως για παράδειγμα η Λογοτεχνία, το Ντοκιμαντέρ ή το Θέατρο. Αυτό που κάνω όταν ταξιδεύω φωτογραφίζοντας είναι να συναντώ ιστορίες τόπων και ανθρώπων, τις οποίες θα συμπυκνώσω τελικά σε μια προσωπική εμπειρία γύρω από το ταξίδι μου ή το θέμα μου. Αυτήν την εμπειρία θα προσπαθήσω να έχω σαν οδηγό μετέπειτα, επιλέγοντας τις εικόνες ή δημιουργώντας ένα βιβλίο.
Τα φωτογραφικά ταξίδια, περιγράφονται σαν μοναχικά…
Με τραβάει αυτή η μοναχική φύση της Φωτογραφίας. Στο σινεμά για παράδειγμα είναι διαφορετικά, περιτριγυρίζεσαι πάντα από ανθρώπους. Συχνά το καθετί μοναχικό θεωρείται περίεργο ή ρομαντικό. Προσωπικά το βρίσκω φυσικό και ωφέλιμο. Ίσως στις μέρες μας δεν είμαστε αρκετά μόνοι.
Έχει γραφτεί πως όλες οι φωτογραφίες είναι επίσης τοπία με δική τους γεωγραφία, γεμάτες θραύσματα μνήμης, ιστορίας, και μοναδικότητας.
Εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι είμαστε τα αχανή τοπία, γεμάτοι θραύσματα μνήμης και μοναδικότητας. Οι φωτογραφίες είναι απλώς επιφάνειες, στις οποίες μπορούμε να τα προβάλουμε.
Άραγε στα ταξίδια αγαπάμε στο τέλος περισσότερο τις φωτογραφίες που βγάζουμε, παρά τα ίδια τα μέρη που αυτές απεικονίζουν, όπως είναι πραγματικά;
Σίγουρα. Πολλές φορές όσο φωτογραφίζουμε μας παθιάζει η απεικόνιση και η αισθητικοποίηση σε τέτοιο βαθμό, που θα παραμερίσουμε την πραγματική εμπειρία. Υπάρχει όμως και ένα άλλο ζήτημα: αυτό της ταχύτητας. Η φωτογραφία είναι συχνά γρήγορα και παρορμητική. Πόσο γρήγορα μπορεί κανείς να συνδεθεί με ένα μέρος πραγματικά;
Ο Walker Evans έχει υποστηρίξει την εξίσωση της φωτογραφίας με την προπαγάνδα. Οι φωτογραφίες σήμερα δημιουργούν είδωλα, θεούς, που κυριαρχούν πάνω στην καθημερινότητα. Το αμερικάνικο τοπίο έχει δώσει πολλούς τέτοιους. Τους συνάντησες ποτέ στην ζωντανή αμερικανική περιπλάνησή σου;
Η αποστροφή του Evans ήταν να χρησιμοποιείται η εικόνα ως μέσο πολιτικής προπαγάνδας. Γι’ αυτό συχνά περιέγραφε τις φωτογραφίες τους ως “καθαρή καταγραφή, όχι προπαγάνδα” (pure record, not propaganda). Ως προς το ταξίδι μου, δεν θα μιλούσα για την προπαγάνδα, αλλά μάλλον για το αποτέλεσμα της μαζικής απεικόνισης του Αμερικανικού τοπίου. Για τη κουλτούρα που μας εξοικείωσε με την εικόνα της Αμερικανικής Δύσης: από το Hollywood, τη Φωτογραφία και τις άλλες εικαστικές τέχνες, μέχρι την coca-cola και τον καουμπόι της Marlboro. Δημιουργήθηκαν πολλοί “θεοί” στο αμερικανικό τοπίο και η φωτογραφία έπαιξε ίσως τον πλέον καθοριστικό ρόλο.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισες φωτογραφικά και όχι μόνο, στην αμερικάνικη περιπέτειά σου;
Ήταν η ταχύτητα την οποία ένα τέτοιου είδους ταξίδι σού επιβάλλει. Πολλές φορές θα ήθελα να περάσω περισσότερο χρόνο με τα θέματά μου και να γνωρίσω περισσότερα για έναν τόπο, αλλά κάτι τέτοιο σπανίως συνέβαινε.
Μίλησέ μας για την δουλειά σου Εφημερίδα από την Αμερικανική Δύση. Οι εφημερίδες διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην δημιουργία του αμερικάνικου μύθου και της διάδοσης της κουλτούρας του, ίσως γιατί χρονικά η ανάπτυξη και η εξέλιξή τους συνέπεσε με όλο αυτό. Πώς λειτούργησε αυτή η κατάσταση σε εσένα;
Οι εφημερίδες ήταν το μέσο με το οποίο οι εικόνες για πρώτη φορά στην ιστορία διαδόθηκαν και εξαπλώθηκαν με τέτοια μαζικότητα και ταχύτητα σε ολόκληρο τον κόσμο. Με αυτή την έννοια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία αυτού του μύθου. Δεν μπορώ καν να φανταστώ πώς θα ένιωθε κάποιος πριν από εκατό χρόνια ζώντας στην Ελλάδα και βλέποντας στην εφημερίδα μία φωτογραφία της Αμερικής. Στη σημερινή μας οπτική κουλτούρα βέβαια υπάρχει πολύ λιγότερος χώρος για εκπλήξεις.
Αν επρόκειτο να φωτογραφίσεις την ελληνική ενδοχώρα, πώς σκέφτεσαι πως θα μπορούσε να παρουσιαστεί κατόπιν μια τέτοια δουλειά;
Αυτό θα ήταν ένα πολύ διαφορετικό ταξίδι. Στην Ελλάδα έχω μεγαλώσει και ο τόπος είναι συνδεδεμένος με τη προσωπική μου μνήμη και την ταυτότητά μου. Ποτέ μου δεν έχω ταξιδέψει με έναν τόσο σχεδιασμένο τρόπο στην Ελλάδα, αλλά ίσως θα ήταν μια πολύ καλή ιδέα να το κάνω στο μέλλον.
Χρειάζεται η φωτογραφία τις άλλες τέχνες ή εκείνες χρειάζονται περισσότερο αυτήν;
Κανένα μέσο δεν χρειάζεται πραγματικά κάποιο άλλο για να λειτουργήσει, υπάρχει όμως ένα διάλογος στο βάθος του χρόνου και τα διαφορετικά μέσα λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Αυτό που χρειαζόμαστε οπωσδήποτε τελικά είναι το πραγματικό, η σύνδεσή μας με τη ζωή.
Πιστεύεις ότι η ομορφιά είναι χαρακτηριστικό κυρίως της αναρχίας; Μίλησέ μας για την Αθήνα, η οποία σαν πόλη είναι πιο κοντά στο όνειρο παρά στην σωστή αρχιτεκτονική, αλλά και για την δουλειά σου “Ways of escape”.
Θα το έθετα διαφορετικά. Η ομορφιά βρίσκεται στο ατελές, στο φθαρτό και στο εύθραυστο. Εξιδανικεύοντας έναν τόπο παύουμε να βλέπουμε αυτήν την ομορφιά. Αυτό είναι κάτι που εξερευνώ στη δουλειά Ways of escape, τον απεγκλωβισμό από την εικόνα μιας πόλης με εξιδανικευμένο παρελθόν και την αναζήτηση της ομορφιάς και των κρυμμένων μυστικών του τόπου.
Έχεις μια ιδιαίτερη σχέση με το ηλιακό φως, όπως γράφεις κάπου. Οι πιο πολλές φωτογραφίες σου είναι σε εξωτερικό χώρο. Τεχνικά το καλλιεργείς αυτό;
Ναι, στη συγκεκριμένη δουλειά όλες οι εικόνες είναι …ηλιόλουστες. Νιώθω ότι το αθηναϊκό τοπίο έχει μια αρχέγονη σχέση με το φως του ήλιου και αυτό είναι κομμάτι της εξερεύνησής μου. Ουσιαστικά αυτό το φως αποκαλύπτει όσα με ενδιαφέρουν στο τοπίο και προσθέτει ένα συναισθηματικό φορτίο στις εικόνες. Τεχνικά δεν είναι κάτι ιδιαίτερο, φωτογραφίζω με το ίδιο φιλμ και την ίδια μηχανή.
Υπάρχει τελικά το προφανές ή απλά το φανταζόμαστε; Έτσι τίθεται και το ερώτημα αν είναι καλύτερα στις εικόνες μας να συνθέτουμε γρίφους που πρέπει να λυθούν. Γιατί η αναζήτηση της αλήθειας είναι μια ανακουφιστική διαδικασία.
Η αναζήτηση της αλήθειας μπορεί να είναι και εξίσου …επίπονη. Με ενδιαφέρει πολύ ο τρόπος που η Φωτογραφία, παρά την καταγραφική της φύση, μας παρακινεί να αμφισβητήσουμε το προφανές. Μου αρέσουν οι οπτικοί γρίφοι, οι εικόνες που απαιτούν μια ελάχιστη αφοσίωση για να τις ξεκλειδώσεις.
Τι συμβαίνει με την εικόνα στην διαδικτυακή εποχή; Ο Βέρνερ Χέρτζογκ, επεσήμανε πρόσφατα πως γενικά, όσο συνδεόμαστε στο διαδίκτυο, τόσο περισσότερο αποξενωνόμαστε.
Νομίζω πως έχουμε προχωρήσει ήδη πιο πέρα, με την έννοια ότι η “διαδικτυακή εποχή” αποτελεί κανονικότητα. Θεωρώ πως ο ισχυρισμός ότι το διαδίκτυο μας αποξενώνει είναι λίγο αφοριστικός και παρωχημένος. Έχουν ξεκινήσει πολιτικές επαναστάσεις και κινήματα σε πλατείες μέσω του διαδικτύου. Έχουν έρθει άνθρωποι κοντά και ο κόσμος μοιάζει μικρότερος. Δεν ξέρω ποιο θα είναι το μέλλον στη μετα-διαδικτυακή εποχή, αλλά η φωτογραφική εικόνα θα είναι σίγουρα το κύριο “νόμισμα”.
«Είμαι απρόθυμος να ρομαντικοποιήσω την κρίση και να την παρουσιάσω» γράφεις κάπου. Η τέχνη προχωράει, ξεπερνώντας και ανατρέποντας;
Σίγουρα δεν προχωρά περιγράφοντας κάτι που ήδη γνωρίζεις, ή θαρρείς ότι γνωρίζεις. Ειδικότερα όταν πρόκειται για μια σκληρή κοινωνική πραγματικότητα, η αισθητικοποίησή της πρέπει να οδηγεί κάπου, σε μια μικρή ανατροπή, σε μια αμφισβήτηση.
Ποια πιστεύεις πως είναι τα κοινά στοιχεία της ποίησης της φωτογραφίας και της μουσικής; Αναρωτιέμαι πάντα πόσο κοντά στην αλήθεια μπορεί να είναι κάτι που δεν έχει ήχο…
Οι αισθήσεις μας λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά και η αλήθεια είναι μια προσωπική εμπειρία. Δεν θα πίστευα για παράδειγμα ότι κάποιος που έχει χάσει την ακοή του βιώνει τη “μισή αλήθεια”. Η φωτογραφία έχει σίγουρα πολλά κοινά με την ποίηση ή τη μουσική, αλλά αντιθέτως είναι μια αφαιρετική διαδικασία. Η μουσική και η ποίηση ξεκινούν από το μηδέν και προσθέτουν. Η φωτογραφία ξεκινά από ολόκληρο τον κόσμο και αφαιρεί. Και τελικά η σιωπή που περιβάλλει την ποίηση και τη φωτογραφία γιατί να αφαιρεί και να μη προσθέτει στην αλήθεια της;
Πώς βλέπεις τη φωτογραφία στην Ελλάδα; Υπάρχει κάποια παθογένεια;
Υπάρχει πολλή συμμετοχή και όρεξη, αλλά δυστυχώς περιορισμένες ευκαιρίες, αν εξετάσουμε τα πράγματα σε τοπικό επίπεδο. Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι εμπλέκεται περισσότερος κόσμος στη Φωτογραφία σε σχέση με το παρελθόν. Υπάρχουν πολλά θετικά παραδείγματα. Η έλλειψη ευκαιριών είναι η μόνη “παθογένεια” που βλέπω σαν εμπόδιο εξέλιξης. Είμαστε μια μικρή χώρα με πολύ περιορισμένους πόρους, οι οποίοι προέρχονται από πηγές μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Ποια επιθυμία σου δημιουργήθηκε πρώτη; Να φωτογραφίζεις ή να ταξιδεύεις;
Να ταξιδεύω. Παλαιότερα συνήθιζα βέβαια να αντιλαμβάνομαι το ταξίδι ως φυγή. Ήταν αυτοσκοπός. Γρήγορα όμως άρχισα να ψάχνω τρόπους να χρησιμοποιήσω την εμπειρία των ταξιδιών δημιουργικά και εκεί ξεκίνησε και η σχέση μου με τη φωτογραφία.
Ποια είναι η ερμηνεία που προτιμάς για την λέξη «μύθος»;
Μία αφήγηση χωρίς αφηγητή, που θα υπάρχει μόνο όσο υπάρχουν κάποιοι να πιστεύουν σε αυτήν.
Σε ευχαριστώ πολύ.
O Αντώνης Θεοδωρίδης γεννήθηκε στο Δράμα το 1984. Είναι εικαστικός φωτογράφος και έδρα την Αθήνα. Η πρακτική του συνδυάζει την παραδοσιακή αναλογική φωτογραφία με ψηφιακά μέσα, ντοκιμαντέρ, έρευνα και collage. Είναι υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright, του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου καθώς και κάτοχος τίτλου Photography MFA από το Πανεπιστήμιο University of Hartford στις ΗΠΑ.
Έπειτα από ένα οδοιπορικό στις Δυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ το 2014, η εργασία του Εφημερίδα από την Αμερικανική Δύση δημοσιεύθηκε από τις Εκδόσεις Άγρα στην Αθήνα. Το 2017 η εργασία του Ways of Escape παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στα πλαίσια του Athens Photo Festival.
Το έργο του έχει παρουσιαστεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και βρίσκεται στις συλλογές του ΕΙΒ Institute, Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονικής, Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές.
https://antonistheodoridis.com/
https://www.instagram.com/_antonis_/
https://www.facebook.com/antonis.hi
