Rachel Daucé – Λατρεύω τον παλμό των πόλεων, αλλά χρειάζομαι οπωσδήποτε τη σιωπή για να λειτουργήσω
Εστιάζοντας στις ιδιωματικές εκφράσεις, η σειρά Literally επιδιώκει να θέσει υπό αμφισβήτηση τη γλώσσα και την υποκειμενικότητά της και, κατ’ επέκταση, τη σχέση μας με τους άλλους και με την πραγματικότητα.
Καθ’ εαυτήν βαθιά μεταφορικές, οι ιδιωματικές εκφράσεις διαστρεβλώνουν το κυριολεκτικό νόημα των συνηθισμένων λέξεων για να δημιουργήσουν ένα καινούριο.Όπως ο Μαγκρίτ κατήγγειλε την «προδοσία των εικόνων», εδώ η φωτογράφος σκηνοθετεί την προδοσία των λέξεων, επιστρατεύοντας τη φωτογραφική γλώσσα και τον οικουμενικό χαρακτήρα της εικόνας, ώστε να τις απογυμνώσει στο κυριολεκτικό τους νόημα πριν τους αποδώσει μια νέα σημασία.
Με πολύχρωμες, πολυεπίπεδες συνθέσεις, η φωτογράφος αγγίζει διάφορα επίκαιρα σύγχρονα θέματα και, τελικά, αφήνει τον θεατή να καταλήξει στη δική του ερμηνεία.
(Οι εικόνες έχουν παραχθεί χωρίς τη χρήση AI.)
Rachel Dauce
Πώς βιώνετε τον μηχανισμό της γλώσσας στη ζωή σας και στη δημιουργική σας διαδικασία;
Η γλώσσα τείνει να παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητά μου, καθώς εργάζομαι επίσης ως ελεύθερη μεταφράστρια. Έχοντας αρχικά εκπαιδευτεί ως χημικός, ωστόσο, έχω μια πολύ «κλινική» προσέγγιση στη γλώσσα: τείνω να πιστεύω ότι θα έπρεπε να μας επιτρέπει να επικοινωνούμε με απόλυτη ακρίβεια αυτό που εννοούμε, ακόμα και τις πιο μικρές αποχρώσεις των σκέψεών μας· έτσι, θα ήθελα πολύ να είναι αναμφίσημη.
Στη δημιουργική μου διαδικασία, θα έλεγα ότι η γλώσσα είναι καθοριστική με έναν διπλό τρόπο: από τη μία, κάποιες φορές διαβάζω μια έκφραση, μια πρόταση, που πυροδοτεί συναισθήματα τα οποία νιώθω την ανάγκη να μεταφράσω σε εικόνες.
Από την άλλη, είμαι απολύτως ανίκανη να εκφράσω τα συναισθήματά μου μέσω των λέξεων. Δεν είμαι σίγουρη αν αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχομαι από μια περιοχή και μια κοινωνική τάξη όπου η σκληραγώγηση θεωρείται η υπέρτατη αρετή, ενώ τα συναισθήματα θεωρούνται αδυναμία, με αποτέλεσμα να μην έχω συνηθίσει να εκφράζω τα συναισθήματά μου ως παιδί. Αλλά, να το λοιπόν.
Είναι πολύ πιο εύκολο για μένα να εκφράζομαι μέσα από εικόνες.
Rachel Dauce
Πόσο χώρο αφήνουν οι λέξεις για αμφισημία;
Καταρχάς, πιστεύω ότι αυτό εξαρτάται πολύ από τη γλώσσα. Ας εξετάσουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση του κτητικού άρθρου. Στα αγγλικά, η κλίση βασίζεται στο φύλο του προσώπου που κατέχει το αντικείμενο, ενώ στα γαλλικά στη μορφή του ίδιου του αντικειμένου που κατέχεται. Και στις δύο αυτές γλώσσες εισάγεται ένας βαθμός αβεβαιότητας, ανάλογα με τη σύνταξη, και πολλοί συγγραφείς εκμεταλλεύτηκαν αυτή την αμφισημία για να δημιουργήσουν παρανοήσεις με κωμικό ή ποιητικό αποτέλεσμα ανά τους αιώνες.
Στα γερμανικά, αντίθετα, το κτητικό άρθρο διαφέρει ανάλογα και με το φύλο του αντικειμένου που κατέχεται αλλά και του κατόχου, αφήνοντας μηδενικό περιθώριο αμφιβολίας.
Αυτό που με συναρπάζει περισσότερο, όμως, είναι οι ιδιωματικές εκφράσεις: το κυριολεκτικό τους νόημα αποκλίνει τόσο έντονα από το κοινώς αποδεκτό.
Εκεί όπου ο Μαγκρίτ μιλούσε για την «προδοσία των εικόνων», εγώ απεχθάνομαι την προδοσία των λέξεων. Το «απεχθάνομαι» ίσως είναι κάπως υπερβολικό, αλλά βρίσκω κάπως τρομακτικό το γεγονός ότι μια αλυσίδα λέξεων, που υποτίθεται ότι έχει ένα συγκεκριμένο νόημα -τον μοναδικό τρόπο που έχουν οι άνθρωποι να μεταδώσουν τις σκέψεις τους-, στην πραγματικότητα δεν είναι σταθερή, αλλά μετατοπιζόμενη. Αν το δεις λίγο γελοιογραφικά, καταλήγεις σε μια κατάσταση όπου ο καθένας δίνει το δικό του νόημα στις λέξεις και στους ήχους· μια γλώσσα ανά άτομο, και μια απόλυτη αδυναμία επικοινωνίας, που συνεπάγεται απόλυτη μοναξιά.
Rachel Dauce
Στη φωτογραφική σας σειρά Literally, οι λέξεις δεν περιγράφουν απλώς την εικόνα, αλλά παρεμβαίνουν σε αυτήν, σχεδόν σωματικά. Στην εποχή της υπερέκθεσης στην πληροφορία, νιώθετε ότι οι λέξεις έχουν γίνει ένα βάρος που κουβαλάμε, διαμορφώνοντας τις ζωές μας;
Οι λέξεις από μόνες τους είναι ακίνδυνες· είναι η πρόθεση πίσω από αυτές που διαμορφώνει τις ζωές μας. Αλλά ναι, με αυτή την έννοια, το κάνουν. Οι προσταγές που καλούμαστε να αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας γίνονται ολοένα και περισσότερες μέρα με τη μέρα.
Γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποκοπούμε από αυτές τις λέξεις, από όλες τις γνώμες που εκφράζονται καθημερινά. Προσπαθώ, για παράδειγμα, να περιορίσω πολύ τη χρήση των social media, καθώς οι αλγόριθμοι βελτιώνονται στο να στοχεύουν το περιεχόμενο που μας αρέσει· συνειδητοποίησα ότι κατέληγα να νιώθω «επιβεβαιωμένη» στις απόψεις μου, ότι η «πραγματικότητα» που μου παρουσίαζαν τα social media ήταν απολύτως μεροληπτική, ακόμη κι όταν προσπαθούσα να ισορροπήσω τις πηγές πληροφόρησής μου.
Κατέληξα να αναπτύξω μια πολύ έντονη οικολογική αγωνία, και φυσικά η βιοποικιλότητα μειώνεται και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πέρα για πέρα πραγματική. Ωστόσο, επειδή βομβαρδιζόμουν συνεχώς με τέτοιου είδους περιεχόμενο, αυτό άρχισε όντως να επηρεάζει ό,τι έκανα.
Rachel Dauce
Οι φωτογραφίες σας δεν δείχνουν μόνο αυτό που “είναι”, αλλά και αυτό που λέγεται για αυτό που “είναι”. Πώς σχετίζεστε με την ιδέα της αλήθειας στην τέχνη; Υπάρχει, για εσάς, κάτι σαν “οπτική ειλικρίνεια” στη φωτογραφία;
Δεν πιστεύω ότι η φωτογραφία διαθέτει ιδιότητα αλήθειας, όποιο κι αν είναι το είδος της. Ακόμη και στη φωτογραφία ντοκιμαντέρ και τη φωτοδημοσιογραφία, που εκ φύσεως στοχεύουν στην αποτύπωση της “αλήθειας” (αν υποθέσουμε ότι αυτή υπάρχει), η επιλογή του φακού, της γωνίας, του κάδρου ή του φωτισμού επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ο θεατής θα βιώσει την εικόνα. Επιπλέον, αν ο φωτογράφος βρίσκεται στη μία άκρη της “αλυσίδας της φωτογραφίας”, οι θεατές βρίσκονται στην άλλη· και αυτοί έρχονται με το δικό τους σύνολο πεποιθήσεων, κουλτούρας, προσωπικής εμπειρίας. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αν υπήρχε φωτογραφία της αλήθειας, κανένας θεατής δεν θα τη βίωνε με τον ίδιο τρόπο.
Τώρα, το είδος φωτογραφίας που κάνω εγώ είναι εκ φύσεως “μη-αληθινό”, με την αυστηρή έννοια του όρου, αφού συνθέτω και κάνω κολλάζ με στοιχεία για να δημιουργήσω το δικό μου σύμπαν. Είχα δοκιμάσει να κάνω εμπορική φωτογραφία πριν από κάποια χρόνια, κυρίως γάμους, έναν χώρο στον οποίο πρέπει να ικανοποιείς. Δεν ένιωσα καμία πληρότητα, οπότε τα παράτησα και ξεκίνησα το Literally λίγα χρόνια αργότερα, αποφασίζοντας ότι δεν με νοιάζει αν θα αρέσει ή όχι. Ήταν εξαιρετικά απελευθερωτικό να αφήνω πίσω μου την ανάγκη για επιβεβαίωση, το κάλεσμα για δράση στα social media, τις προσταγές, την κερδοφορία.
Με αυτή την έννοια, η φωτογραφία μου είναι όσο πιο ειλικρινής γίνεται, γιατί δεν τη φτιάχνω για να ευχαριστήσω ή να επηρεάσω κανέναν. Τη βλέπω περισσότερο σαν έναν τρόπο επικοινωνίας, σαν γλώσσα από μόνη της.
Κάποιοι άνθρωποι βλέπουν πράγματα στις εικόνες μου που εγώ δεν έχω εντάξει, και αυτό είναι όμορφο. Καμιά φορά, κάποιοι βρίσκουν μία από τις εικόνες μου απολύτως ξεκάθαρη, και αυτή αντηχεί βαθιά μέσα τους. Είναι πάντα πολύ συγκινητικό όταν συμβαίνει.
Rachel Dauce
Βλέπετε το χιούμορ ή την ειρωνεία ως έναν τρόπο επιβίωσης απέναντι στον συναισθηματικό κορεσμό;
Αναμφίβολα. Σε κάθε περίσταση, είμαι πάντα πολύ ευαίσθητη στο παράλογο, στο γελοίο. Είμαι ένθερμη οπαδός του αυτοσαρκασμού στην καθημερινότητά μου. Για μένα, η ομορφιά, ή η προσπάθεια να δημιουργήσεις κάτι όμορφο, παίζει τον ίδιο ακριβώς ρόλο.
Τον τελευταίο καιρό έχω βρεθεί, χωρίς τη θέλησή μου, μπλεγμένη σε δύο συγκρουσιακές καταστάσεις που δεν μπορώ να αποφύγω, και νιώθω πραγματικά την ανάγκη να αντλήσω από τα αρνητικά συναισθήματα που μου προκάλεσαν και να τα μετασχηματίσω σε κάτι όμορφο ή τουλάχιστον σε κάτι με νόημα.
Αυτή τη στιγμή δουλεύω πάνω σε μια εικόνα που θα ονομάζεται «Du fil à retordre», έκφραση που χρησιμοποιείται όταν κάποιος «σου βάζει δύσκολα». Κυριολεκτικά σημαίνει «νήμα που πρέπει να το ξαναστρίψεις», αλλά είναι ένα παράδειγμα αμφίσημου ιδιώματος: η λέξη fil στα γαλλικά σημαίνει τόσο «νήμα» όσο και «σύρμα». Πάντα νόμιζα ότι αναφερόταν στο «σύρμα». Έτσι αποφάσισα να αξιοποιήσω αυτή την αμφισημία στην εικόνα.
Επιστρέφοντας στο θέμα: αισθάνομαι ότι, αν εξυψώσω το άγχος μου ή τις επιθυμίες μου, γίνονται πολύ πιο ανεκτά. Και φυσικά, πιστεύω ότι το παράλογο μπορεί να είναι ειρωνικό, αλλά ταυτόχρονα πολύ ποιητικό και όμορφο.
Rachel Dauce
Τι συμβαίνει όταν αφαιρεί κανείς εντελώς τη γλώσσα από μια εικόνα; Θα μπορούσε το έργο σας να ιδωθεί ως ένα πείραμα πάνω σε ό,τι κερδίζεται ή χάνεται όταν το κείμενο εισάγεται σε μια οπτική εμπειρία;
Αν η έμπνευση για τις εικόνες μου ξεκινάει από λέξεις ή εκφράσεις, μου αρέσει να σκέφτομαι ότι μπορούν να ερμηνευτούν σε διαφορετικά επίπεδα.
Ο βασικός μου στόχος είναι ουσιαστικά να απογυμνώσω τις εκφράσεις από την αρχική τους σημασία, παίρνοντάς τες κυριολεκτικά. Τους δίνω ένα νέο νόημα, αλλά δεν αρθρώνεται με λέξεις.
Βάζω μέσα σε αυτές τις εικόνες πολλά πράγματα: συναισθήματα, απομεινάρια ονείρων, έννοιες και καμιά φορά ακόμα και προσωπικά αστεία· αλλά δεν πιστεύω ότι ο θεατής χρειάζεται να το ξέρει αυτό για να βιώσει τις εικόνες μου, για να σχετιστεί μαζί τους.
Με έναν τρόπο, οι λέξεις είναι το όχημα της έμπνευσής μου· συνδέουν το υποσυνείδητό μου με το συνειδητό, που στη συνέχεια μεταφράζει τα πράγματα σε εικόνες.
Επίσης, προκαλούν το ενδιαφέρον των θεατών, που πολύ συχνά καταλήγουν να μου λένε: «Μην μας πεις ποια είναι η έκφραση, θέλουμε να το ανακαλύψουμε μόνοι μας!».
Οπότε θα έλεγα ότι, τόσο για μένα όσο και για τους θεατές, οι λέξεις λειτουργούν σαν πύλη προς την οπτική εμπειρία.
Rachel Dauce
Μπορεί η ίδια η γλώσσα να γίνει ‘‘αισθητή’’, όχι μόνο να κατανοηθεί; Μπορεί μια λέξη να λειτουργεί περισσότερο σαν υφή παρά σαν νόημα;
Αυτή είναι πραγματικά μια πολύ δύσκολη ερώτηση. Προφανώς, ο τόνος και οι τονικές προφορές παίζουν τεράστιο ρόλο στον τρόπο που μια πρόταση ή μια λέξη γίνεται αντιληπτή. Για παράδειγμα, τα σουηδικά και τα νορβηγικά είναι αρκετά παρόμοια, αλλά οι Νορβηγοί χρησιμοποιούν πιο έντονες τονικές προφορές, που δίνουν στις προτάσεις τους μια σχεδόν ψαλμωδική ποιότητα. Έτσι, ένας Σουηδός που μιλά με έναν Νορβηγό θα νομίσει ότι ο Νορβηγός είναι πολύ χαρούμενος, ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει.
Σε κλίμακα μεμονωμένης λέξης, δεν θα το έλεγα, ή τουλάχιστον όχι για μένα.
Όταν όμως διαβάζω μια λέξη ή μια έκφραση που μου αρέσει, αμέσως μου πυροδοτεί μια εικόνα. Τη συσχετίζω αμέσως με χρώματα, αλλά μετά πρέπει να αφήσω την εικόνα να αναπτυχθεί, να την καλλιεργήσω σταδιακά, ώστε να αποκτήσει ένα νέο νόημα και όλα τα κομμάτια να δέσουν μεταξύ τους, σαν ένα μεγάλο παζλ.
Φαντάζομαι, όμως, ότι ο συσχετισμός λέξης-χρώματος είναι αρκετά οικουμενικός, ή τουλάχιστον ριζωμένος στη δυτική κουλτούρα. Ας πάρουμε τη λέξη ominous, για παράδειγμα. Δεν νομίζω ότι ο ίδιος ο ήχος της είναι ιδιαίτερα απειλητικός. Αλλά, από την άλλη, στη συλλογική φαντασία, οι άνθρωποι θα φαντάζονταν κάτι σκούρο γκρι, πιθανόν με αποχρώσεις μπλε και πράσινου. Πιστεύω ότι ο κινηματογράφος παίζει τεράστιο ρόλο σε αυτό· έχουμε μάθει να συσχετίζουμε έννοιες με χρωματικές παλέτες, είτε μόδας είτε διαχρονικές.
Rachel Dauce
Βρίσκετε ποτέ τον εαυτό σας να αντιστέκεται στη γλώσσα ή να λαχταράτε τη σιωπή;
Μεγάλωσα στη Γαλλία, οπότε για μεγάλο χρονικό διάστημα ήμουν διαποτισμένη με τη γαλλική στάση απέναντι στη σιωπή. Οι Γάλλοι μιλούν συνεχώς. Η σιωπή θεωρείται κάπως σαν ένδειξη ότι βαριέσαι πολύ ή ότι περνάς άσχημα με τους ανθρώπους με τους οποίους βρίσκεσαι, οπότε μόλις δύο Γάλλοι συναντηθούν, ξεκινούν ατελείωτες ψιλοκουβέντες, διανθισμένες με πιο ουσιαστική ανταλλαγή πληροφοριών.
Στη Γαλλία, το γεγονός ότι «δεν έχεις τίποτα να πεις» δύσκολα θεωρείται καλός λόγος για να σωπάσεις, κι έτσι πάντα υπάρχει ένα είδος θορύβου-φόντου σε κάθε ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
Δεν είμαι σίγουρη ποια είναι η ελληνική προσέγγιση, αλλά φαντάζομαι ότι μοιάζει αρκετά με τη γαλλική. Κάποια στιγμή μετακόμισα στη Σουηδία για μερικά χρόνια, κι εκεί ανακάλυψα ότι αφού ανταλλάξεις τις συνήθεις πληροφορίες, πώς είναι όλοι, ποια είναι τα τελευταία νέα, είναι απολύτως αποδεκτό να μείνεις σιωπηλός, ακόμη και σε μια παρέα φίλων. Μετά από μια τέτοια στιγμή, ένας φίλος με ρώτησε γιατί αποφάσισα να ζήσω στη Σουηδία, αφού οι χειμώνες είναι πολύ σκληροί και η Γαλλία του φαινόταν πολύ πιο ευχάριστη. Του είπα ότι ένας από τους λόγους ήταν ακριβώς επειδή στιγμές σαν κι αυτή που μόλις είχαμε ζήσει ήταν αδύνατες στη Γαλλία. Έμεινε έκπληκτος και μου απάντησε: «Αλήθεια; Αυτό πρέπει να είναι κόλαση».
Τώρα έχω επιστρέψει στη Γαλλία, αλλά αποφάσισα να εγκατασταθώ στην επαρχία. Οι μεγάλες, σιωπηλές βόλτες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικής μου διαδικασίας. Είναι οι στιγμές που το μυαλό μου ξετυλίγεται. Ταξινομεί τις εμπειρίες της ημέρας ή κάποιες φορές και των προηγούμενων εβδομάδων, κι έπειτα οι ιδέες εμφανίζονται από μόνες τους.
Λατρεύω τον παλμό των πόλεων, αλλά χρειάζομαι οπωσδήποτε τη σιωπή για να λειτουργήσω.
Rachel Dauce
Ποια είναι τα σχέδιά σας για την εξέλιξη της φωτογραφικής σας πορείας;
Πρώτα απ’ όλα, ανακαινίζω έναν συγκεκριμένο χώρο στο σπίτι μου που θα γίνει το στούντιό μου. Δεν είμαι σίγουρη ποια είναι τα μονοπάτια προόδου για άλλους φωτογράφους, αλλά εγώ χρειάζομαι πραγματικά περισσότερο χώρο για να προχωρήσω παραπέρα με τον φωτισμό μου.
Επίσης, δεν είμαι ιδιαίτερα καλή στο να οπτικοποιώ πράγματα σε τρεις διαστάσεις στο μυαλό μου, και παρόλο που κάνω γρήγορα κάποια σκίτσα στο χαρτί πριν από τη λήψη, συχνά μου ξεφεύγουν οι πιο λεπτές λεπτομέρειες, οι οποίες όμως παίζουν σημαντικό ρόλο στη δουλειά μου.
Έτσι, σίγουρα θέλω έναν αποκλειστικό χώρο όπου θα μπορώ να κρατώ το σετ στημένο μέχρι να έχω συναρμολογήσει πλήρως κάθε εικόνα.
Χάρηκα επίσης πάρα πολύ που είδα τη δουλειά μου να εκτίθεται στο φεστιβάλ VIF την άνοιξη, ένα γαλλικό φωτογραφικό φεστιβάλ. Αργότερα αυτό το φθινόπωρο, θα συμμετάσχω και σε μια ομαδική έκθεση που διοργανώνει το Ινστιτούτο Kamira στο Παρίσι, και ελπίζω πολύ να είμαι μέρος και άλλων συναρπαστικών γεγονότων στο εγγύς μέλλον.
Rachel Dauce
Info:
Η αυτοδίδακτη φωτογράφος Rachel Daucé έχει εξερευνήσει διάφορες τεχνικές προτού καταλήξει στο μέσο της επιλογής της: τη συνθετική φωτογραφία (composite photography), η οποία της επιτρέπει να δημιουργεί πολύχρωμες εικόνες από το μηδέν με έντονη σουρεαλιστική έκφραση, χωρίς τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης.
Ένα φωτογραφικό ρεπορτάζ για το έργο των τεχνικών στο Βασιλικό Θέατρο της Στοκχόλμης της έδωσε τις δεξιότητες που χρειαζόταν για να δημιουργήσει τα δικά της σκηνικά, αλλά και ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στο έργο της: την ασημαντότητα του ανθρώπου σε σχέση με τον κόσμο στον οποίο ζει και τη ματαιότητα των προσπαθειών του να απελευθερωθεί από αυτόν.
Η δουλειά της ως μεταφράστρια την οδήγησε να αμφισβητήσει τη γλώσσα και έδωσε νέα ώθηση στην καλλιτεχνική της έρευνα, η οποία σήμερα επικεντρώνεται στην ταυτότητα, στην αντίληψη των άλλων και στην κλιματική αλλαγή.
Αναγνωρισμένο με διάφορα διεθνή βραβεία, το έργο της έχει επίσης εκτεθεί στο Φεστιβάλ Εικόνας της Βενσέν (Vincennes Images Festival) την άνοιξη, ενώ τον Νοέμβριο θα αποτελέσει μέρος μιας συλλογικής έκθεσης που διοργανώνει το Ινστιτούτο Kamira στο Παρίσι.
Rachel Dauce
