19 Αυγούστου 2025 – Παγκόσμια ημέρα φωτογραφίας | Τεχνητή νοημοσύνη: το νέο ήθος (και η ηθική) στη φωτογραφία
Γράφει η Ιουλία Λαδογιάννη
Η εξέλιξη του μέσου στους δύο αιώνες ζωής που διανύει, «λοξοδρόμησε» αρκετές φορές από τις ηθικές που κυριαρχούσαν σε συγκεκριμένες κοινωνικές δομές. Αν λάβουμε υπόψη ότι η ηθική (ως κλάδος της φιλοσοφίας) ασχολείται με ποιες ανθρώπινες πράξεις είναι αποδεκτές ή ανάρμοστες σε μια δεδομένη κοινωνία, τότε η φωτογραφία και το φωτογραφίζειν έχει υποστεί αρκετά «παραστρατήματα» σύμφωνα με τους ηθικούς κώδικές της εποχής που συνέβησαν.
Henry Peach Robinson Fading away, 1858
Oscar Gustave Rejlander – Two ways of life
Στα μέσα του 19ου αιώνα, πικτοριαλιστές φωτογράφοι όπως ο Oscar Rejlander και Henry Peach Robinson, πειραματίστηκαν με τη χημική επεξεργασία εικόνας ώστε να αντιπαραταχθούν από το ρεύμα της «καθαρής φωτογραφίας» χρησιμοποιώντας πολλαπλές εκθέσεις αρνητικών, ρετουσαρίσματα και φωτομοντάζ. Έναν αιώνα σχεδόν μετά με την είσοδο της ψηφιακής φωτογραφίας πολλοί φωτογράφοι (ειδικά στην εφαρμοσμένη φωτογραφία) πειραματίστηκαν με την ηλεκτρονική επεξεργασία της εικόνας για να δημιουργήσουν φωτογραφίες απόλυτης αρτιότητας και εξωπραγματικής τελειότητας.
Και στις δύο περιπτώσεις υπήρχε η βάση ώστε να αναπτυχθεί η επεξεργασία και αυτή είναι η λήψη της εικόνας με φωτογραφική μηχανή. Στην περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης αυτός ο παράγοντας δεν υπάρχει μιας και με τη βοήθεια αναλυτικών κειμένων ο φωτογράφος(;) μπορεί να δημιουργήσει τη μια φωτογραφία μετά την άλλη χωρίς να την παράξει ο ίδιος αλλά ένα πρόγραμμα όπως το Dall-E ή στην χειρότερη περίπτωση να δημιουργήσει μια ψεύτική είδηση και να ασκήσει προπαγάνδα μέσα από τη DeepFake λειτουργία. Σε κάθε περίπτωση η οπτική εξαπάτηση δημιουργεί ηθικά ερωτήματα για την ταυτότητα, την προσωπικότητα, τη γνώση, τα βιώματα του φωτογράφου και κατά επέκταση και της ίδιας της φωτογραφίας. Το ερώτημα εδώ δεν είναι αν η φωτογραφία πρέπει να είναι ρεαλιστική, αυτό έχει απαντηθεί σχεδόν από την αρχή της γέννησής της, αλλά αν πρέπει να γνωρίζει ο θεατής και να συνυπογράφει ο κατασκευαστής εικόνας τον τρόπο με τον οποίο αυτή παράχθηκε. Το μέσο δεν έχει ηθική, ο δημιουργός όμως οφείλει να έχει.
Ιουλία Λαδογιάννη
Εικαστική καλλιτέχνιδα, καθηγήτρια στον ΑΚΤΟ, συνδιοκτήτρια της BleachKollektiv, επιμελήτρια εκθέσεων
