Νομικές θέσεις – Προσβολή προσωπικότητας από δημοσίευση / αναπαραγωγή φωτογραφίας
Η εικόνα αντικαθιστά και συχνά υποκαθιστά την πληροφορία, η δε πληροφορία άλλοτε διατηρεί έναν πυρήνα αλήθειας και άλλοτε ανασκευάζεται κατά το δοκούν. Σε αυτή την τάση μετατροπής της πληροφορίας σε κοινό προϊόν η θέση της νομολογίας στην εκάστοτε στάθμιση συμφερόντων αποκτά ειδικό βάρος.
α. Η αρχή της αυτοτελούς προστασίας των εκφάνσεων της προσωπικότητας
Σύμφωνα με τη θεωρία του αστικού δικαίου οι διάφορες εκφάνσεις της προσωπικότητας δεν προστατεύονται ως αυτοτελή δικαιώματα, αλλά αποτελούν μορφές εκδήλωσης του ενός και αυτού δικαιώματος στην προσωπικότητα.
Κάθε προσβολή έκφανσης της προσωπικότητας (του μέρους) αποτελεί στην ουσία προσβολή του γενικού δικαιώματος στην προσωπικότητα (του όλου). Ωστόσο, η ενδεχόμενη προσβολή κάθε μίας εκ των εκφάνσεων της προσωπικότητας εξετάζεται αυτονόμως χωρίς να απαιτείται η συνδρομή της προσβολής των υπολοίπων. Έτσι, η αρχή της μη αυτοτέλειας κατά την εφαρμογή του πρώτου κανόνα μετατρέπεται σε αρχή της αυτοτέλειας κατά την εφαρμογή του δεύτερου κανόνα. Η διαπίστωση αυτή καταδεικνύει τη σημασία της ιδιαίτερα στην περίπτωση προσβολών που σχετίζονται με την εικόνα του προσώπου. Ο όρος αποδίδει το σύνολο των μορφολογικών χαρακτηριστικών μέσω των οποίων το άτομο αυτοπροσδιορίζεται και εξατομικεύεται. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι η εικόνα δεν ανήκει στο κοινό, αλλά στο άτομο που παριστάνει. Κατά συνέπεια, είναι παράνομη η ολική ή μερική λήψη και αποτύπωση της εικόνας ορισμένου προσώπου χωρίς τη συναίνεσή του με κάθε πρόσφορο μέσο (φωτογράφηση, κινηματογράφηση, βιντεοσκόπηση, πλαστική ή γραφική αναπαράσταση κ.λπ.), καθώς και η αναπαραγωγή, διάδοση, έκθεση ή μετάδοση αυτής στο κοινό. Στην έννοια της «εικόνας» περιλαμβάνεται όχι μόνο το πρόσωπο, αλλά και το σώμα του ατόμου είτε ως έχουν, είτε αλλοιωμένα με τεχνικά μέσα (φωτομοντάζ). Η διενέργεια των προαναφερόμενων πράξεων συνιστά αυτοτελώς προσβολή της προσωπικότητας και ειδικότερα του δικαιώματος επί της ιδίας εικόνας δίχως να απαιτείται ταυτόχρονη προσβολή άλλου αγαθού (τιμή, υπόληψη, σφαίρα του απορρήτου κ.λπ.). Ωστόσο δεν αποκλείεται σώρευση των προσβολών. Έτσι, παράλληλα με την προσβολή του δικαιώματος στην εικόνα μπορεί να συντρέξει προσβολή της τιμής του προσώπου, εφόσον η έκθεση ή διάδοση της εικόνας πραγματοποιείται σε μειωτικές συνθήκες που προσβάλλουν την αντίληψη περί καταξίωσης και ευπρέπειας που έχει σχηματίσει για το πρόσωπο αυτό ο κοινωνικός του περίγυρος (εξωτερική τιμή ή υπόληψη). Ως συνέπεια δε της αρχής της αυτοτέλειας η προσβολή θεωρείται σημαντικότερη όταν πλήττονται περισσότερες εκφάνσεις της προσωπικότητας. Η διαπίστωση αυτή βρίσκει μία πρώτη εφαρμογή στην περίπτωση της ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης δυνάμει των άρθρων 59 και 932 ΑΚ, εφόσον σύμφωνα με τη θεωρία και τη νομολογία δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ασήμαντη ηθική βλάβη, αλλά «μόνο εκείνη που θα κριθεί ως σημαντική από το δικαστήριο». Διατηρεί επίσης τη σημασία της στην περίπτωση σώρευσης των προσβολών όταν για κάποια ή κάποιες από αυτές υφίσταται λόγος άρσης του παράνομου χαρακτήρα. Έτσι είναι δυνατό να μην αποτελεί παράνομη πράξη η λήψη, αποτύπωση και διάδοση της εικόνας εάν έχει δοθεί η προς τούτο συναίνεση του προσώπου ή εάν συντρέχει άλλος λόγος άρσης του αξιόποινου, ωστόσο να υφίσταται προσβολή εξαιτίας των μειωτικών συνθηκών παρουσίασης.
β. Η εξαίρεση του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος και η προστασία της εικόνας
Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας αίρεται όταν υφίστανται ορισμένοι δικαιολογητικοί λόγοι. Ως τέτοιοι νοούνται πρώτον οι λόγοι που θεμελιώνονται σε ειδική διάταξη νόμου, δεύτερον η συναίνεση του θιγομένου, ρητή ή σιωπηρή και τρίτον η ανάγκη προστασίας άλλου υπέρτερου αγαθού. Ειδικά για τη φωτογραφία γίνεται δεκτό ότι μορφή σιωπηρής συναίνεσης αποτελεί και η καταβολή αμοιβής στον φωτογράφο. Εάν η συναίνεση δεν έχει δοθεί, τίθεται θέμα στάθμισης της προσωπικότητας με άλλο έννομο αγαθό. Η ελευθερία της έκφρασης διά του Τύπου αποτελεί συνταγματικώς κατοχυρωμένη αρχή (14 παρ. 1, 2 και 15 παρ. 1 Σ) μέσω της οποίας διασφαλίζονται η ενεργητική και παθητική πλευρά της ελευθερίας του πληροφορείν (5 παρ. 1 και 5Α παρ. 1 Σ). Εισχωρεί δε στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου και αντιπαρατίθεται με το δικαίωμα της προσωπικότητας με όχημα την έννοια του «δικαιολογημένου ενδιαφέροντος», όπως διαμορφώθηκε στο ποινικό δίκαιο (367 παρ. 1, γ΄ ΠΚ) αναφορικά με τα εγκλήματα κατά της τιμής (εξύβριση και απλή δυσφήμιση).
Δικαιολογημένο ενδιαφέρον υπάρχει όταν επιδιώκεται σκοπός μη αντικείμενος στο δίκαιο ή τα χρηστά ήθη και η θυσία που επιβάλλεται στο θύμα «κρίνεται κατώτερη από το όφελος που μπορεί να αποκομίσει μία ομάδα προσώπων ή το κοινωνικό σύνολο». Στην έννοια αυτή εντάσσεται και το δικαίωμα του Τύπου να πληροφορεί το κοινό για τη δράση των προσώπων που εμπλέκονται στο δημόσιο βίο, δηλαδή εκείνων που ασχολούνται με τα κοινά ή αποτελούν τμήμα της επικαιρότητας.14 Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όσοι ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή συμμετέχουν στην πολιτική ζωή. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας, άλλως τα πρόσωπα της «απολύτου και σχετικής επικαιρότητας» που ενδιαφέρουν το κοινό είτε μονίμως λόγω ιδιότητας (καλλιτέχνες, ηθοποιοί, αθλητές, διανοητές κ.λπ.), είτε προσωρινώς λόγω «εξαιρετικού και έκτακτου γεγονότος» (δράστες ή θύματα σοβαρών εγκλημάτων κ.λπ.).
Επιτρέπεται άρα η χωρίς άδεια λήψη, αποτύπωση και δημοσιοποίηση μέσω του Τύπου της εικόνας προσώπου που ανήκει σε μία από τις προαναφερόμενες κατηγορίες, αλλά μόνον εφόσον έτσι εξυπηρετείται η ανάγκη πληροφόρησης του κοινού.
Χάρις Τσίγκου,
Δικηγόρος, DEA Paris II,
Νομικός Σύμβουλος ΕΣΡ
Πηγή: περιοδικό ΔΙΤΕ
Photo cover: Oρέστης Σεφέρογλου
