Μαθήματα από τη Ρουάντα
Γράφει η Βίκυ Μαρκολέφα*
Επέλεξα να γράψω για αυτό το ταξίδι, καθώς αυτή την εποχή καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια πρωτόγνωρη πραγματικότητα. Μια συνθήκη που μας ξάφνιασε, μας έφερε στα όρια μας και ενδέχεται να δοκιμάσει τις αντοχές μας για καιρό ακόμα. Η Ρουάντα είναι μια χώρα που βίωσε στο παρελθόν γεγονότα απόλυτα καταστροφικά, επιβίωσε και συνεχίζει να ζει με ελπίδα για το αύριο. Η ζωή στη Ρουάντα δεν είναι τέλεια. Προφανώς, ο σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να ωραιοποιήσει μια σκληρή πραγματικότητα, να παρουσιάσει γενικεύσεις, να δημιουργήσει μια εξωτική αντίληψη των πραγμάτων. Τουναντίον. Στόχος του είναι να τονίσει κάποια στοιχεία που ίσως μας διαφεύγουν με την πρώτη ματιά, να στρέψει το βλέμμα στον άνθρωπο και στα κοινά χαρακτηριστικά που ίσως έχουν οι διαδρομές μας. Στη Ρουάντα πήγα σε μια περίοδο που στην προσωπική μου ζωή βίωνα κάποιες σημαντικές και δύσκολες αλλαγές. Ταξίδεψα για δουλειά, όχι για αναψυχή και αυτό που συνάντησα εκεί τότε, δε θα μπορούσα να το βρω σε ένα ταξίδι διακοπών. Βρήκα τη δύναμη να πω στον εαυτό μου: Σήκω, όλα θα πάνε καλά.
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Ο κόσμος έμαθε για την μικρή αυτή περίκλειστη χώρα της Αφρικής λόγω ενός ακόμα πολέμου. Ενός εμφυλίου που όταν συνέβαινε, τα δυτικά μάτια ήταν ερμητικά κλειστά. Ο σκληρότερος εμφύλιος της Αφρικής δεν μεταδόθηκε από τα διεθνή μέσα, αλλά έγινε γνωστός από μια ταινία του Χόλυγουντ. Μέσα σε μόλις 100 ημέρες έχασαν τη ζωή τους 800.000 με 1.000.0000 άνθρωποι ενώ 2.000.000 αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες. Μάλιστα, η σφαγή έγινε 5 φορές γρηγορότερα από εκείνη των Εβραίων από τους Ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η γενοκτονία του 1994 έδωσε στην Ρουάντα μια ακόμη θλιβερή πρωτιά. Έγινε η χώρα με τα περισσότερα ορφανά στον πλανήτη ενώ την βύθισε ακόμα περισσότερο μέσα στην απόλυτη φτώχεια.
Η “ορφανή σύγκρουση”, όπως χαρακτηρίστηκε αργότερα, άφησε στην χώρα των χιλίων λόφων ανεξίτηλες ουλές. Όσοι συνάντησα, μόνο ως παραλογισμό παρομοιάζουν όσα έγιναν τότε. Χρόνια μετά, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική.
Μάθημα 1ο: Κοιτάζοντας πέρα από τις εντυπώσεις
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Κιγκάλι, η πρωτεύουσα. Εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται πολύ διαφορετική από πολλές αφρικανικές πόλεις. Με μια πιο προσεκτική ματιά, καταλαβαίνεις ότι το Κιγκάλι δεν ικανοποιεί το στερεότυπο του δυτικού ταξιδιώτη. Σε αντίθεση με άλλες αφρικανικές μεγαλουπόλεις, είναι μια πόλη πεντακάθαρη, με μεγάλους δρόμους, καταπράσινη όπως άλλωστε και ολόκληρη η χώρα. Είναι ασφαλής, όχι τυχαία. Χωρίς υπερβολή, κάθε δέκα περίπου μέτρα υπάρχει κάποιος φρουρός. Ακόμα όμως κι αν δεν υπήρχε, ένιωθα ότι δεν μπορεί να πάει κάτι στραβά. Είναι δυνατόν σε μια χώρα με τέτοιο ιστορικό βίας, να μην αισθάνομαι απειλή; Είναι.
Μάθημα 2ο: Η δύναμη της συμφιλίωσης με το παρελθόν
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Στην πανέμορφη αυτή χώρα των 11 εκατομμυρίων, οι περισσότεροι από τους μισούς, είτε το ήθελαν είτε όχι, σκότωσαν. Αν μετά την γενοκτονία οι δολοφόνοι τιμωρούνταν αυστηρά, η μισή χώρα θα ήταν ακόμα στη φυλακή. Με το πιο ενεργό δυναμικό της φυλακισμένο ή νεκρό, η Ρουάντα δεν θα έβρισκε ποτέ τον δρόμο της ανάκαμψης. Αποφάσισαν να αφήσουν πίσω τους το παρελθόν. Η δικαιοσύνη όμως ήταν απαραίτητο να αποδοθεί και μάλιστα από τα ίδια τα θύματα και τους συγγενείς τους. Αυτό έγινε με τα κοινοτικά δικαστήρια Γκατσάτσα. Σήμερα, θύματα και θύτες ζουν μαζί, το κατα δύναμην αρμονικά, προσπαθώντας για το ένα ακόμα βήμα που θα τους φέρει πιο κοντά.
Μάθημα 3ο: Η αξία της συλλογικότητας
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Οι κάτοικοι της Ρουάντα, φαίνεται να έχουν αντιληφθεί πως όταν λειτουργούν συλλογικά, όλοι επωφελούνται. Έτσι, για παράδειγμα, το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα, όλοι μα όλοι οι κάτοικοί της βγαίνουν στους δρόμους, καθαρίζουν και ομορφαίνουν την περιοχή τους.
Μάθημα 4ο: Διαφορετικοί τρόποι ύπαρξης, άξιοι παρατήρησης και σεβασμού.
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Το πόσιμο νερό είναι λιγοστό και δεν υπάρχει παντού σύστημα ύδρευσης ή άρδευσης. Λίγοι κάτοικοι έχουν ηλεκτρικό στα σπίτια τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι επιβιώνουν με λίγα δολάρια την ημέρα, ενώ για τις βασικές τους ανάγκες χρειάζονται τα πολλαπλάσια. Αγρότες και κτηνοτρόφοι στην πλειοψηφία τους, παλεύουν με τις εποχές και τις αλλαγές στο κλίμα. Κάποιοι έχουν την δυνατότητα να έχουν ζώα, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό. Οι αγελάδες όχι μόνο θεωρούνται “ιερές” μέχρι σήμερα, αλλά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, ήταν σημείο διαχωρισμού των Τούτσι από τους Χούτου, αφού αν είχες 10 αγελάδες είχες δικαίωμα να ζήσεις. Έχοντας υπόψη αυτές τις σημαντικές διαφορές στον τρόπο ζωής σε σχέση με το δυτικό μοντέλο, σημειώνω ακόμη μια διαφορά, ίσως την πιο σημαντική. Χαμογελούν. Πολύ, αυθόρμητα, ανεπιτήδευτα και αληθινά. Χαμογελούν και ζουν μη εξαρτώμενοι από τον υλισμό του σύγχρονου μοντέλου διαβίωσης.
Μάθημα 5ο: Η αξία της μόρφωσης, πάση θυσία.
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Λαχτάρα, αυτή η λέξη ίσως συνοψίζει την προσέγγιση των ανθρώπων που συνάντησα για τη μάθηση. Μετά τον πόλεμο κατάλαβαν ότι η έχθρα που δημιουργήθηκε μεταξύ τους βρήκε έδαφος να ανθίσει λόγω και της έλλειψης παιδείας που κυριαρχούσε τότε στην χώρα. Οι περισσότεροι γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να πάνε στο σχολείο. Εκείνα που ζουν στην επαρχία, περπατούν χιλιόμετρα κάθε μέρα για να φτάσουν, μελετούν χωρίς φως, χωρίς βοηθήματα ή φροντιστήριο, κάνουν μάθημα σε τάξεις ελλείπεις σε εξοπλισμό και πολυπληθείς. Η εκπαίδευση στη Ρουάντα δεν παρέχεται δωρεάν. Υπό αυτές τις συνθήκες, τα ποσοστά εγγραφών και αποφοιτήσεων στη Ρουάντα αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο. ‘Όλο και περισσότερα παιδιά προχωρούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, πολλά κορίτσια επίσης. Τη στιγμή που διαβάζεις αυτό το κείμενο, κάποιο παιδί μελετά με ένα κερί. Αυτό και μόνο, εν έτη 2020, είναι άξιο θαυμασμού.
Μάθημα 6ο: Γυναίκα σημαίνει ελπίδα.
Βίκυ Μαρκολέφα – Rwanda
Όλη την σκληρότητα της επιβίωσης σε αυτή την χώρα, αλλά και όλη της την δύναμη μπορώ να την χωρέσω μέσα σε μια λέξη: Γυναίκα. Οι γυναίκες βίωσαν ανομολόγητα βασανιστήρια την εποχή του εμφυλίου και όπως σε πολλές χώρες του κόσμου, αποτελούν τους στυλοβάτες της οικογένειας και της οικονομίας της χώρας. Χιλιάδες συμμετέχουν σε συνεταιρισμούς που λειτουργούν με προγράμματα μικροπίστωσης, ένα μοντέλο που έχει βοηθήσει πολλές χήρες και μη, να έχουν το δικό τους εισόδημα και να μπορέσουν να στηρίξουν εκείνες και την οικογένειά τους. Παράγουν είδη οικιακής χρήσης, εργάζονται σε καλλιέργειες, διαχειρίζονται συστήματα ύδρευσης, δημιουργούν μικρές επιχειρήσεις, σχηματίζουν τοπικές οργανώσεις, συγκεντρώνονται, χορεύουν, συζητούν, ενδυναμώνονται, συμμετέχουν στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Στηρίζουν η μία την άλλη. Και όλα αυτά, πολλές τα καταφέρνουν έχοντας ταυτόχρονα τα μωρά τους δεμένα με ένα ύφασμα στην πλάτη τους. Μόνο σεβασμό αξίζουν αυτές οι γυναίκες.
Ελπίζω με το κείμενο και τις εικόνες που το συνοδεύουν, κάποιες από αυτές δημοσιεύονται για πρώτη φορά, να μετέδωσα κάποια από τα συναισθήματα εκείνου του οδοιπορικού και τις σκέψεις μου πίσω από αυτά τα κλικ.
Ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου τους ανθρώπους που συνάντησα και το Photologio για την πρόσκληση και την ευκαιρία να μοιραστώ αυτή την εμπειρία.
Μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν, θα πραγματοποιήσω ένα φωτογραφικό workshop στη Ρουάντα, με περιορισμένες θέσεις. Είστε ευπρόσδεκτοι.
Καλή δύναμη.
Info:
Η Βίκυ Μαρκολέφα είναι φωτογράφος, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ και ειδικός επικοινωνίας.
Περισσότερες πληροφορίες: www.
https://www.instagram.com/
https://www.facebook.com/
