Reykjavik, ο κόλπος με τους καπνούς …
Γράφει και φωτογραφίζει ο Στέφανος Χρόνης*
Ρέικιαβικ, ο κόλπος με τους καπνούς
Το ταξίδι στη Ισλανδία ήταν τόσο συγκλονιστικά γενναιόδωρο. Η χώρα είναι ένας απίστευτα μοναδικός προορισμός που σμίγει πάμπολλα γεωφυσικά φαινόμενα και μορφές του πλανήτη μας πάνω σε ένα νησί. Αυτό το ταξιδιωτικό άρθρο όμως αφιερώνεται στους ανθρώπους και στη κουλτούρα των Ισλανδών (Σκανδιναβών). Φωτογραφικά θα δούμε το Ρέικιαβικ, τη βορειότερη πρωτεύουσα του κόσμου με 130.000 κατοίκους. Θεωρείται πως η πόλη χτίστηκε από Νορβηγούς εξερευνητές τον 9ο αιώνα, και πήρε το όνομα της από τους ατμούς που αναδύονταν από ιαματικές πηγές. Η λέξη Ρέικιαβικ μπορεί να μεταφραστεί ως ορμίσκος του καπνού, καθώς η κατάληξη «Βικ» σημαίνει ορμίσκος. Η πόλη είναι κουκλίστικη. Με χρωματιστές μονοκατοικίες , σύγχρονα γκράφιτι, πολλά μπαράκια, γαστριμαργικός παράδεισος, αραιοκατοικημένη, εύκολη στη περιήγηση, με γεωθερμικές πισίνες για τους τολμηρούς, καθαρά πάρκα, λουλουδάτα παρτέρια παντού, υπερμοντέρνες κατασκευές, δυνατότητες για κοντινές αποδράσεις. Η πόλη έχει ένα από τα πιο πυκνά δίκτυα με γκαλερί, εκθέσεις και μουσεία ανά τον κόσμο σε σχέση πάντα αναλογικά με το πληθυσμό της και ένα από τα καλύτερα Concert Hall στην Ευρώπη.
Στέφανος Χρόνης
Υπάρχουν ευτυχισμένοι άνθρωποι;
Η Ισλανδία βρίσκεται σχεδόν κάθε χρόνο ψηλά στη λίστα με τις πιο ευτυχισμένες χώρες στον κόσμο σύμφωνα με την ετήσια παγκόσμια έκθεση ευτυχίας του ΟΗΕ. Πώς γίνεται αυτό για μια χώρα που στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους βασιλεύει το σκοτάδι και η νύχτα? Η έκθεση βασίζεται κυρίως στα στοιχεία ΑΕΠ, προσδόκιμο ζωής, υγεία, κάποιος στον οποίο μπορούμε να υπολογίζουμε, ελευθερία, γενναιοδωρία, κοινωνική υποστήριξη, εκπαιδευτικά συστήματα, και εισόδημα από διαφθορά. H World Happiness Report 2021 έχει συνταχθεί ελαφρώς διαφορετικά αυτή τη φορά λόγω της πανδημίας του κορονoϊού. Πραγματοποιήθηκαν και προσωπικές συνεντεύξεις, και ζητήθηκαν απαντήσεις σε δύο είδη ερωτήσεων: Η μία αφορούσε τη ζωή γενικά, την αξιολόγηση της ζωής. «Πώς πάει η ζωή σου;» ήταν η πρώτη. Η άλλη αφορούσε τη διάθεση, τα συναισθήματα, το άγχος, το στρες.
Γιατί συμβαίνει αυτό; … η απάντηση βρίσκεται στην Ανθρωπογεωγραφία…
Μακριά από φανατισμούς ρατσιστικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς βρίσκονται οι Ισλανδοί. Πολύ κοντά σε θέματα ανεξιθρησκείας, δημιουργικότητας, εναλακτικότητας, αποδοχής, ανοχής και ανεκτικότητας. Δανείζομαι τα λόγια ενός φίλου έμπειρου ταξιδευτή που λέει: Οι Ισλανδοί είναι άνθρωποι χαλαροί, ακομπλεξάριστοι, τίμιοι και ευθείς. Προσπαθούν να βρουν λύσεις στα προβλήματα τους με ψυχραιμία.
Στέφανος Χρόνης
Πάντα με απασχολούσε το φαινόμενο των βόρειων και το γιατί. Μάλλον υπάρχουν πολλοί λόγοι και διαφορετικοί παράμετροι οι οποίοι συγκλίνουν και βοηθούν στη δημιουργία τέτοιας εξαιρετικής κοινωνικής συνοχής. Μια φίλη θεωρεί ότι το πολύ κρύο κλίμα οδήγησε εκβιαστικά τους βόρειους σε εγρήγορση μυαλού και σώματος. Πιστεύει ότι το λογικό είναι σε αυτές τις κλιματικές συνθήκες να εμφανίζονται πρωτοπόρες κοινωνίες. Αλλιώς θα υπάρξει εξαφάνιση. Τα πάντα πλέον ερμηνεύονται από την ανθρωπογεωγραφία που διερευνά τη χωρική διαφοροποίηση και οργάνωση της ανθρώπινης δραστηριότητας και τους συσχετισμούς της με το φυσικό περιβάλλον. Μια ετυμολογία που κέρδισε έδαφος στις αρχές του 21ου αιώνα ανάγει το Βίκινγκ από την ίδια ρίζα του παλαιού Νορβηγικού vika, αρχικά “η απόσταση μεταξύ δύο σειρών κωπηλατών”. Στην περίπτωση αυτή η ιδέα πίσω από αυτό φαίνεται να είναι ότι ο κουρασμένος κωπηλάτης κάνει στην άκρη για τον ξεκούραστο κωπηλάτη όταν τον αντικαθιστά. Ένας víkingr (το αρσενικό) θα ήταν λοιπόν αρχικά ο συμμετέχων σε ένα θαλάσσιο ταξίδι που χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή των κωπηλατών.
Στέφανος Χρόνης
Ένας πίνακας λαϊκής ζωγραφικής που είδα στο Ρέικιαβικ μού έδωσε πολλές απαντήσεις. Απεικόνιζε ένα ψαράδικο πολλές δεκαετίες πριν καταμεσής στο πέλαγος να παλεύει με τα κύματα, όπου το πλήρωμα αποτελείτο αποκλειστικά από γυναίκες. Αν και το αρσενικό φύλο υπερίσχυε και στην κοινωνία των Βίκινγκ, οι γυναίκες τους είχαν δικαιώματα και ελευθερίες που μια Βρετανίδα ή Γαλλίδα του Μεσαίωνα ούτε να διανοηθεί δε μπορούσε. Ίσως γιατί οι Σκανδιναβοί ασπάστηκαν τελευταίοι το Χριστιανισμό. Υπήρχε η δυνατότητα των γυναικών Βίκινγκ να ζητήσουν διαζύγιο εάν το επιθυμούσαν. Είχαν το δικαίωμα να κατέχουν και αυτές αξιόλογη θέση στην κοινωνία καθώς και περιουσία. Μπορεί το να έμενε η γυναίκα ανύπαντρη να ήταν άσχημο για την τότε εποχή αλλά την ίδια στιγμή οι γυναίκες επιτρεπόταν να έχουν εραστές πριν από το γάμο τους. Είχαν όλες το δικαίωμα να κληρονομούν περιουσία από έναν αποθανόντα άνδρα. Μια γυναίκα Βίκινγκ θα μπορούσε να έχει περιουσία και σε περίπτωση δυστυχισμένου γάμου, θα μπορούσε να ζητήσει διαζύγιο. Προστατεύονταν επίσης από το νόμο από την παρενόχληση της ανδρικής προσοχής. Δεν γινόταν καμία διάκριση μεταξύ των παιδιών που γεννήθηκαν εντός ή εκτός γάμου. Τελευταίες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως στοιχεία ότι πολεμούσαν κιόλας. Όλα τα παραπάνω και άλλα πολλά ήταν πολύ προοδευτικά για την εποχή. Η κοινωνική ισότητα των δύο φύλων εκατονταετίες πριν, και η απελευθερωμένη θέση των Βίκινγκ απέναντι στη σεξουαλικότητα νομίζω ότι δίνει μια ικανοποιητική πρώτη δυναμική απάντηση στην ερώτηση που ψάχνω. Η αφομοίωση στο πολιτιστικό ρεύμα της ευρωπαϊκής Χριστιανοσύνης τους επηρέασε θετικά στο θέμα της δουλοκτησίας που μειώθηκε ως πρακτική σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη. Οι λεηλασίες των Σκανδιναβών στις χριστιανικές περιοχές γύρω από τη βόρεια και την Ιρλανδική θάλασσα μειώθηκαν σημαντικά.
Συνεχίζοντας την μικρή έρευνα μπορώ να αναφέρω ότι δεν δέχτηκαν επιδρομές μεγάλης κλίμακας στα εδάφη τους για αιώνες οπότε υπήρχε η αίσθηση της ασφάλειας στη γη τους. Οι πόροι τους και το ανθρώπινο δυναμικό ήταν ασφαλείς. Η αυτόνομη χερσόνησος, το βόρειο αρχιπέλαγος και το δύσκολο κλίμα κράτησαν μακριά τους άλλους λαούς. Οι ορδές από την ανατολή κατευθύνθηκαν προς πιο θερμά μέρη. Έτσι κατόρθωσαν να προοδεύσουν, για παράδειγμα όταν έπρεπε να γίνει κάποια δίκη απόφαση έπαιρνε όλος ο οικισμός- χωριό και όχι κάποιος δικαστής. Μετά για τρεις αιώνες σημάδεψαν την ευρωπαϊκή ιστορία με την τολμηρή ναυτική- εξερευνητική-πολεμική- εμπορική δραστηριότητα τους που τους έφεραν σε ανάδραση με πολλούς άλλους πολιτισμούς. Επίσης δεν δημιουργήθηκαν μεγάλες εντάσεις μεταξύ τους, δηλαδή δεν είχαν δραματικούς εμφύλιους πολέμους σε νεότερες χρονικές περιόδους. Και βέβαια ίσως η σημαντικότερη σύγχρονη παράμετρος, ότι απέφυγαν κατά μεγάλο βαθμό την εμπλοκή στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Επιβίωσαν επιτυχώς στο μεσοπόλεμο λόγω της ορθής διαχείρισης στις πολιτικές εξελίξεις και τη συμμαχία των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων με τα αγροτικά. Έμπρακτα από τα παραπάνω δημιουργήθηκε η αίσθηση ασφάλειας και ευοίωνες συνθήκες προόδου του ανθρώπινου δυναμικού που εξελίχθηκε -με κύριο γνώμονα τον ανθρώπινο παράγοντα- προς την επιβίωση και την ευδαιμονία και όχι προς την επιβολή και την επέκταση και το κέρδος. Το 1945-1970, οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις και η παγίωση θεσμών οδήγησαν στον χαρακτηρισμό «δημοκρατίες της συναίνεσης» διότι οι μηχανισμοί συναίνεσης προτιμούνταν έναντι της συγκρουσιακής πολιτικής.
Στέφανος Χρόνης
Οι «φυλετικά καθαροί» Βίκινγκ του στερεοτύπου ήταν στην πραγματικότητα πολιτιστικοί χαμαιλέοντες που προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον τους αλλά και μακριά από αυτό σε τοπικές συνθήκες, συνήθειες, γλώσσες και θρησκείες, σε μια διαρκή προσπάθεια να επιβιώσουν. Το σκανδιναβικό μοντέλο μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο περιλάμβανε σεβασμό στη φύση, λογική χρήση πόρων, ανακύκλωση, ειρηνικές αποστολές σε όλο το πλανήτη, μηδενικά ποσοστά φτώχειας. Οι άνθρωποι έχουν ολοκληρωτική και δωρεάν πρόσβαση στην εκπαίδευση και σε υγειονομική περίθαλψη παγκόσμιας κλάσης. Τα υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης, η ισχυρή εργασιακή ηθική, η συμμετοχή στα κοινά, η κοινωνική συνοχή, η ατομική ευθύνη, όλα τα παραπάνω είναι αποτελέσματα βαθύτερων διεργασιών που διαρκούν αιώνες…
Στέφανος Χρόνης
Οι ταλαντούχοι επαινούνται, όλοι είναι ταλαντούχοι, άρα όλοι επαινούνται.
Οι Ισλανδοί είναι μια δεμένη κοινότητα και οι τέχνες παίζουν μεγάλο ρόλο στον πολιτισμό τους. Έχουν συνδεθεί με τη νοοτροπία αυτή από τότε που ζούσαν σε σπίτια από λάσπη. Εκείνη την εποχή οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν σε ένα δωμάτιο διαβάζοντας ή συνθέτοντας ποιήματα και ιστορίες, άλλοι έπλεκαν ή έφτιαχναν ρούχα και άλλοι τραγουδούσαν και έψαλλαν. Αυτού του είδους οι συγκεντρώσεις θα γινόταν κάθε βράδυ και όσοι ήταν ταλαντούχοι επαινούνταν στις κοινότητές τους. Η υποστήριξη της κοινότητας είναι ο λόγος που οι περισσότεροι Ισλανδοί έχουν μάθει να παίζουν τουλάχιστον ένα όργανο κατά την παιδική ηλικία.
Στέφανος Χρόνης
Μπορείτε εύκολα να επισκεφθείτε ένα απομακρυσμένο ψαροχώρι στα Eastfjords και να βρείτε μια εξαιρετική εγκατάσταση τέχνης ή ακόμα και τη δική του γκαλερί. Ένα εγκαταλελειμμένο αγρόκτημα στη μέση των Westfjords μπορεί να είναι ο τέλειος καμβάς για ένα έργο τέχνης γκράφιτι. Το καλεντάρι της χρονιάς είναι γεμάτο φεστιβάλ όλων των ειδών τέχνης. Η Bjork είναι η πιο γνωστή τραγουδίστρια της Ισλανδίας. Βρίσκεται στη παγκόσμια μουσική σκηνή από το 1987. Προσωπικά την λάτρεψα στο «Χορεύοντας στο σκοτάδι» του Lars Von Trier. Οι Sigur Rós είναι μια μεγάλη προς εξαγωγή μπάντα που για περισσότερα από 15 χρόνια εξερευνά τα σύνορα της dream pop και της ambiance. Ο σκηνοθέτης Baltasar Kormakur έχει κερδίσει πολλά διεθνή βραβεία. Ο συγγραφέας Halldor Laxness έχει τιμηθεί με το βραβείο Nobel. Η χώρα περηφανεύεται για το υψηλό ποσοστό καλλιτεχνών στο γενικό πληθυσμό της. Είναι εκατοντάδες οι ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί. Ο φωτογράφος Ragnar Axelsson είναι από τους αγαπημένους μου. Η Hildur Gudnadottir κέρδισε το Όσκαρ μουσικής για τη ταινία Joker το 2020. Ο συνθέτης Johann Johannsson ήταν υποψήφιος για 2 Όσκαρ μουσικής το 2015-2016. O πιανίστας Vikingur Olafsson έκανε παγκόσμια αίσθηση με το άλμπουμ Philip Glass · Piano Works (2017). Από ταινίες να δείτε οπωσδήποτε 101 Reykjavík (2000), Rams (2015), Breath normally (2018), και Lamb (2021). Α να μη ξεχάσω… η τηλεοπτική σειρά Katla (2021) θα δώσει την ευκαιρία που περίμενε ο αχόρταγος καναπέ σας για …να σας καταβροχθίσει…
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από το Ρέικιαβικ …
Reykjavik, ο κόλπος με τους καπνούς …
* Info:
Ο Στέφανος Χρόνης είναι ερασιτέχνης φωτογράφος. Εργάζεται σαν μαθηματικός σε δημόσιο σχολείο. Του αρέσει να εκφράζεται μέσα από τη φωτογραφία. Πιστεύει ότι η φωτογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενημερώσει και να οδηγήσει σε κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει, μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στο ερώτημα τι, πώς, γιατί συμβαίνει γύρω μας, προκαλώντας το ενδιαφέρον για τόπους, ανθρώπους και κουλτούρες. Του αρέσει να φωτογραφίζει λαογραφία – εθνογραφία και κοινωνικό ντοκουμέντο στις περιηγήσεις του στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Οι φωτογραφίες του είναι ένας συνδυασμός φωτογραφίας δρόμου, ρεπορτάζ και ταξιδιωτικής φωτογραφίας.
