Αμοργός – Αρμενίζοντας στα καφενεία του Απέραντα Γαλάζιου
Γράφει και φωτογραφίζει ο Στέφανος Χρόνης*
Καλωσόρισμα με ένα χάρτη -από τη προηγούμενη μου επίσκεψη στο νησί- που ανασύρθηκε από την αναπαυτική θέση του στο συρτάρι που με περίμενε χρόνια. Ο πεζοπορικός χάρτινος χάρτης στο χέρι φτιαγμένος του Γερμανού Georg Perreiter από το 1995 μου είχε προσφέρει σημαντική κάλυψη για τις πεζοπορίες που είχα κάνει τότε στο νησί. Ήθελα πάντα να επιστρέψω στην Αμοργό. Ένιωθα ότι είχα αφήσει κάτι στη μέση. Ήθελα να επιβεβαιώσω ότι αυτό το νησί είναι το απόλυτο ησυχαστήριο. Η περιήγηση θα ολοκληρωνόταν με την εξερεύνηση και αποτύπωση των παραδοσιακών καφενείων του νησιού. Η φωτογραφική μου εμμονή βρήκε άφθονο χώρο, υλικό και μπόλικη ιστορία για να μπορέσει να αφηγηθεί. Η Αμοργός έγινε αναπόσπαστο μέρος του φωτογραφικού οδοιπορικού για τα παραδοσιακά καφενεία του Αιγαίου. Ένα οδοιπορικό που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν, και απέκτησε μορφή και σχήμα τα πρόσφατα χρόνια και θα συνεχισθεί όσο υπάρχουν. Μια αναφορά-επιστροφή στο παρελθόν, στην παιδική ηλικία στο χωριό, που πέρασε μεν αλλά έμεινε παρούσα ως πολύτιμη αποσκευή για το μέλλον. Κάτι που ψάχνω όταν επισκέπτομαι ένα μέρος, για να ξαποστάσω, να ηρεμήσω, να αναπολήσω και να φωτογραφίσω. Είδα πάλι μετά από πολλά χρόνια τη ταινία Le grand bleu, άκουσα πολλές φορές το soundtrack του Éric Serra και αναχώρησα για το αφοπλιστικό κυκλαδίτικο χρώμα και χώμα. Τα καφενεία της Αμοργού διατηρούν την γραφικότητα που είχαν όπως πριν μισό αιώνα, αλλά και τις παλιές τους πολλαπλές χρήσεις. Δεν υπάρχει χωριό στην Αμοργό που να μην διατηρεί ένα τουλάχιστον παραδοσιακό καφενείο, που να αξίζει κανείς να επισκεφτεί να απολαύσει την αισθητική του, τον ελληνικό καφέ και τους μεζέδες που συνοδεύουν το ούζο ή την ψημένη ρακή.
- ΛΙΜΑΝΙ
Στέφανος Χρόνης – (1) καφεζυθεστιατόριο «Ναυτιλία» του Πρέκα
Εκκίνηση βέβαια το λιμάνι, τα Κατάπολα. Βρισκόμαστε στο κέντρο του νησιού και σημείο αναφοράς για την Αμοργό είναι η (1) Ναυτιλία ή το καφεζυθεστιατόριο του Πρέκα. Παλαιότερα σκέτο καφενές, πλέον όμως εδώ και πολλά χρόνια η Ναυτιλία είναι και ναυτιλιακό πρακτορείο. Η ιστορία του νησιού συμπυκνωμένη σε αυτό το μέρος. Ότι μπορεί να φαντασθεί κανείς εδώ υπάρχει. Παράδοση νησιωτική και ιστορίες γεμάτες θάλασσα, αλλά και σουρεάλ διακόσμηση με παλιές τηλεοράσεις και ένα ραδιόφωνο Grundig. Αφίσσες, χάρτες, κάδρα με πορτρέτα, η Χοζοβιώτισσα σε ζωγραφιά και φωτογραφία, εικόνες, ενθύμια, μπουκάλια με αποστάγματα, βαρέλια με κρασί, καλάθια, ρολόγια, αναμνηστικά, η φωτογραφία του Jean-Marc Barr με τον Jean Reno… Ο παραπάνω μαγικός συνδυασμός και η κουζίνα να δουλεύει στο ρελαντί. Ντόπιοι, ναυτεργάτες, πολλά πιτσιρίκια, ψαράδες, τουρίστες, ταξιδευτές και ο Σκοπελίτης. Μπορεί να σκεφτεί κάποιος καλύτερο ανθρώπινο συνδυασμό;
- ΧΩΡΑ
Στέφανος Χρόνης – (2) καφενείο «Ο Πάρβας» – Σήμερα της Νικολέτα Κολυδά
Επόμενος σταθμός η Χώρα. «Αόρατή» από τη θάλασσα, για τη προστασία της από τις επιδρομές των πειρατών με χαρακτηριστικό σημείο το Ενετικό κάστρο πάνω στο βράχο. Βουκαμβίλιες, γεράνια, γιασεμί, πάμπολλα εκκλησάκια, ανεμόμυλοι, η κάτω και η απάνω Λόζα. Στην είσοδο του χωριού το (2) καφενείο του Πάρβα. Εκεί γυρίστηκε το ντοκυμαντέρ «Πάρβας, Αγονη Γραμμή» του Γεράσιμου Ρήγα το μακρινό 2008. Πλέον υπάρχει στο youtube. Aνθρώπινο, καθημερινό, ελεγειακό, απλό…..όμορφο. Μας θυμίζει όλα αυτά που η ζωή ξεχνάει, αλλά το σινεμά μπορεί να κρατήσει ζωντανά. Στιγμές καθημερινότητας της οικογένειας του καφετζή Δημήτρη Γιαννακού γνωστού με το παρατσούκλι Πάρβας. Για ένα ολόκληρο χρόνο, ο σκηνοθέτης κινηματογραφούσε την καθημερινότητα της οικογένειας αποτυπώνοντας τέσσερις εποχές από μια ζωή φτιαγμένη από υλικά μιας άλλης εποχής. Σιωπές και φτωχική πραγματικότητα, καρτερικότητα αλλά και μια αισιοδοξία. Η μαρτυρία μιας Ελλάδας που εξαφανίζεται. Το καφενείο λειτουργεί από το 1966. Εδώ πρωτομπήκε τηλέφωνο, εδώ στάθμευαν ο ψαράς και ο μανάβης, εδώ καλωσόριζε η Χώρα τους απανταχού επισκέπτες. Το ντοκυμαντέρ ήταν το τέλος εποχής και ο επικήδειος του λαουτιέρη Πάρβα.
Στέφανος Χρόνης – (3) καφενείο «Φωτοδότης» ή του Γαβρά
Στην πάνω γειτονιά, μόλις λίγα μέτρα από το πάρκινγκ, υπάρχει ο (3) Φωτοδότης ένα από τα ιστορικά καφενεία του νησιού. Πήρε το όνομα του από την διπλανή εκκλησία. Παλαιότερα είχε το όνομα καφενείο του Γαβρά. Το επώνυμο της οικογένειας που κρατάει το καφενείο από το 1900.
- ΚΑΤΩ ΜΕΡΙΑ
Στέφανος Χρόνης – (4) Μοναστήρι Άη Γιώργης ο Βαλσαμίτης
Πάμε μια βόλτα προς τη Κάτω μεριά στο Νοτιοδυτικό τμήμα της Αμοργού μετά τη Χώρα. Στη Κάτω Μεριά Αμοργού κυριαρχεί το αγροτικό στοιχείο του νησιού με τα διάσπαρτα χωριά και είναι λιγότερο τουριστική. Πρώτα όμως θα κάνουμε μια στάση στο μοναστηριακό συγκρότημα (4) του Άη Γιώργη του Βαλσαμίτη. Σύμφωνα με την παράδοση, στο σημείο λειτουργούσε κατά την αρχαιότητα υδρομαντείο που έδινε χρησμούς βασισμένους στο προφητικό νερό της πηγής. Μέχρι το 1970 λειτουργούσε η πηγή του αγιάσματος. Ο Πατήρ Φιλάρετος μας υποδέχτηκε με χαμόγελα και μας κέρασε ελληνικό μέτριο, λουκούμι, κουλούρια σπιτικά και Αμοργιανή ρακί. Θεώρησα την επίσκεψη και το κέρασμα μια από τις πλέον ποιοτικές στιγμές της περιήγησης στο νησί και επάξια βρήκε τη θέση του στο άρθρο για τα καφενεία.
Στέφανος Χρόνης – (5) καφενείο – μανάβικο – μπακάλικο – μαγειρείο, «η Κληματαριά»
Κατηφορίζοντας γρήγορα αντιλαμβανόμαστε μια αλλαγή σκηνικού τοπίου με κύριες ασχολίες των κατοίκων την αλιεία, την γεωργία και την κτηνοτροφία, και περιορισμένες επιλογές διασκέδασης. Στο χωριό Βρούτση πριν λίγα χρόνια άνοιξε πάλι ένα μικρό καφενείο – μπακάλικο – μαγειρείο, (5) η Κληματαριά. Ο κυρ Κώστας -πρώην μανάβης- αγαπά αυτό που κάνει και μέλημα του η φροντίδα των χωριανών αλλά και των επισκεπτών. Στάση για ελληνικό καφέ και κουλουράκια αλλά και για υποβρύχιο με παγωμένο νερό και για ιστορίες. Και φρέσκα αυγά τηγανητά με ντοματίνια από το κήπο. Το βράδυ επιστρέψαμε για μπύρες και κουβέντα με ντόπιους για το νησί τότε και τώρα.
Στέφανος Χρόνης – (6) καφεπαντοπωλείον «του Μάκη»
Στο χωριό Αρκεσίνη πάνω στο δρόμο συναντάμε το (6) καφεπαντοπωλείον του Μάκη. Βρίσκεται πάνω στη δημοσιά, αριστερά σ’ ένα μικρό πλάτωμα, σκεπασμένο από τη σκιά δυο δένδρων. Μόλις είκοσι τετραγωνικά χώρος, τέσσερα τραπεζάκια, η κουζίνα χωρίζεται με μια ξύλινη κατασκευή η οποία με τον μπλε χρωματισμό της θυμίζει σκηνικό τέμπλου αιγαιοπελαγίτικης εκκλησιάς!
Στέφανος Χρόνης – (7) καφενείο – μεζεδοπωλείο, «Ο Πύργος»
Λίγο παρακάτω στην Αγία Τριάδα Αρκεσίνης, το 2015 το παραδοσιακό καφενείο – μεζεδοπωλείο (7) «Στον Πύργο» φτιάχτηκε από την οικογένεια Ρούσσου. Έγινε γρήγορα γνωστό ότι υπάρχει ένα ξεχωριστό καφενείο στην Κάτω Μεριά που προσφέρει παραδοσιακά φαγητά και έγινε δημοφιλές. Περίπου 5-6 τραπέζια, οικογενειακά με ψωμί από ξυλόφουρνο με τυρόπιτες και χορτόπιτες να φτιάχνονται παραδοσιακά στο τηγάνι με ντόπια τυριά και χόρτα, κατσικάκι και ντόπια φάβα.
Στέφανος Χρόνης – (8) καφενείο «του Νικήτα»
Με την έρευνα που είχα κάνει πριν το ταξίδι είχα βάλει στόχο για εξερεύνηση ένα καφενείο με μια αφίσσα του Big Blue στο τοίχο που είχα πετύχει στο διαδίκτυο. (8) Το καφενείο του Νικήτα στην Κολοφάνα. Πέρασα 2-3 φορές από το σημείο χωρίς να μπορέσω να εντοπίσω το καφενείο. Η μεσημεριανή ώρα δεν βοηθούσε, καμία ταμπέλα, κανένα αυτοκίνητο, κανένας χωριανός, κανένα άλλο μαγαζί σε απόσταση κοντινή. Είχα διαβάσει ότι ο κ. Νικήτας καφετζής στην Κολοφάνα, θυμόταν ότι το ναυάγιο του «Ολυμπία» λίγο παρακάτω στον όρμο Λίβερος είχε εντυπωσιάσει τόσο πολύ τον Luc Besson, ώστε να το επιλέξει για σκηνικό στη ταινία «Απέραντο Γαλάζιο». Σε μια στροφή είδα 2 παρατημένα σπιτάκια και διέκρινα μια μικρή ταμπέλα «ΚΑΦΕΝΕΙΟ». Ήταν κλειστά και κλειδωμένα και με εμφανή σημάδια εγκατάλειψης. Πήγα από το πίσω δρομάκι και φωνάζοντας μου απάντησε μια ηλικιωμένη κυρία. Μου είπε ότι ο άνδρας της ο Νικήτας πέθανε πριν 1 χρόνο. Προθυμοποιήθηκε να μου ανοίξει το καφενείο και την φωτογράφησα. Άρχισε να μας λέει ιστορίες για τον τόπο και το καφενείο. Το πορτρέτο της είναι από τα αγαπημένα μου. Ο παγκόσμιος χάρτης με την αφίσα του Big Blue δίπλα, ο μπλε νησιώτικος καναπές με τους κυματισμούς στην πλάτη και το ραδιόφωνο στο τραπεζάκι, έντυσαν την γλυκιά φιγούρα της γιαγιάς με εκπληκτικό τρόπο. Απίστευτος συνδυασμός. Μετά από δύο μέρες επέστρεψα και της έδωσα εκτυπωμένες τις φωτογραφίες που είχα βγάλει. Βοήθησε το αυτόματο μηχάνημα εκτύπωσης στο βιβλιοπωλείο στα Κατάπολα.
Στέφανος Χρόνης – (9) Η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής
Η περιήγηση στη Κάτω Μεριά θα κλείσει με μια αναφορά στο πανηγύρι της (9) Αγίας Παρασκευής το οποίο είναι ίσως το μεγαλύτερο πανηγύρι στις Κυκλάδες με πλήθος κόσμου 3-4.000 άτομα να δίνουν κάθε χρόνο το παρών στο νησί. Στις 25 Ιουλίου κάθε χρόνο 800 χειροποίητα ψωμιά ψήνονται σε παραδοσιακό ξυλόφουρνο, διατίθενται 3 τόνοι κρέατος που βράζουν σε μεγάλα καζάνια περίπου 13-15 τον αριθμό, με άφθονο κρασί. Βιολιά και λαούτα και κέφι και ο χορός να κρατά ως το ξημέρωμα την προπαραμονή και την παραμονή της εορτής. Φωτογράφησα το χώρο υποδοχής όπου κερνάνε καφέ τους επισκέπτες της εκκλησίας. Μου έκανε εντύπωση τα 2 μεγάλα παραδοσιακά εντοιχισμένα ξύλινα ντουλάπια που χρησιμεύουν για ποτήρια και φλυτζάνια.
- ΑΝΩ ΜΕΡΙΑ
Στέφανος Χρόνης – (10) καφέ- αναψυκτήριο «το στέκι της Σοφίας»
Κατεύθυνση βορειοανατολική. Πρώτος σταθμός ο Ασφοντυλίτης ένα εγκαταλελειμμένο χωριό, μνημείο της Αμοργιανής αγροτικής αρχιτεκτονικής και ζωής. Έχει μόνο ένα καφέ- αναψυκτήριο (10) «το στέκι της Σοφίας» ή «Στέκι του Μαχαίρα» που μαγειρεύει με γεννήτρια ρεβίθια, κατσικάκι κι άλλα ωραία παραδοσιακά. Βρίσκεται κυριολεκτικά στο πουθενά και αν είστε μεγάλη παρέα θα πρέπει πρώτα να πάρετε τηλέφωνο αν πάτε για φαγητό.
Στέφανος Χρόνης – (11) καφενείο – μαγειρείο, το Μοσχουδάκι
Ανηφορίζουμε προς το χωριό Λαγκάδα. Ξεκινώντας από το πάρκινγκ στο πάνω μέρος του χωριού συναντάμε το καφενείο (11) «Το Μοσχουδάκι». Θα αιχμαλωτίσει τη ματιά σας και θα σας εκπλήξει με την ομορφιά του και τα παστέλ χρώματα. Έργο τέχνης η κατασκευή και η διακόσμηση. Τα κόκκινα σιδερένια δοκάρια και οι γυμνοί πράσινοι κορμοί δέντρων στο ταβάνι είναι μια σύνθεση μοναδική. Τα αναμνηστικά μοτίβα και η μίνιμαλ αισθητική απογειώνουν το χώρο. Ογδόντα χρόνια τώρα το καφενείο σ’ αυτήν την έσχατη γωνιά του Αιγαίου και της Αμοργού, την όμορφη Λαγκάδα, και άλλα 200 και βάλε πιο πριν παραδοσιακό ελαιοτριβείο, το «Μοσχουδάκι», όπως λέγεται σήμερα, αποτελεί ζωντανό κύτταρο του νησιού. Πριν από λίγα χρόνια η τρισέγγονη των πρώτων ιδιοκτητών, με προσωπική εργασία και με τη βοήθεια μαστόρων του νησιού έπιασε να ανακαινίσει το καφενεδάκι, αναδεικνύοντας στοιχεία από το παλιό ελαιοτριβείο. Οι τοίχοι σοβατίστηκαν, οι λεπτομέρειες βάφτηκαν με ανοιχτό πράσινο. Το κουζινάκι συγυρίστηκε κι αυτό, στον τοίχο τοποθετήθηκαν κάδρα με εικόνες των προγόνων, οικογενειακά κειμήλια βρήκαν τη θέση τους.
Στέφανος Χρόνης – (12) ταβέρνα το καλοκαίρι- καφενές το χειμώνα, «ο Λουδάρος»
Κατηφορίζοντας προς τη θάλασσα συναντάμε τη ταβέρνα το καλοκαίρι που γίνεται καφενές το χειμώνα, (12) ο Λουδάρος. Σκεπασμένη με κληματαριά και βουκαμβίλια είναι ο παράδεισος που ψάχνει κάποιος μια καλοκαιρινή μέρα.
Στέφανος Χρόνης – (13) καφενείο και οπωροπαντοπωλείο – «Ο Χορευτής»
Κλείνουμε το οδοιπορικό με το χωριό Θολάρια. Καταμεσήμερο μας χαμογέλασε η τύχη και βρήκαμε ανοιχτά τα 2 ιστορικά καφενεία του χωριού. (13) «Ο Χορευτής» κάποτε λειτουργούσε κι ως υποδηματοποιείο, κουρείο και κρεοπωλείο ταυτόχρονα. Σήμερα οι ρόλοι είναι καφενείο και οπωροπαντοπωλείο. Η κα Μαρούσα μας έφτιαξε καφέδες και συνέχισε να κόβει το μαϊντανό. Μια εκπληκτική ηλικιωμένη φιγούρα δέχτηκε να φωτογραφηθεί. Περισσότερο από όλα μου έκανε εντύπωση το οργανωμένο «χάος» εσωτερικά του μαγαζιού. Φωτογράφισα και τις 4 γωνιές του για του λόγου το αληθές. Μου ξέφυγε ένα τιγκαρισμένο τεράστιο ψυγείο. Συγκινήθηκα που ξαναβρήκα την αγαπημένη μου ταμπέλα κρεμασμένη δίπλα στη ταμειακή στο τοίχο. Ήταν σήμα κατατεθέν του καφενείου «βάρδα στενοχώρια» στη Νίσυρο.
Στέφανος Χρόνης – (14) καφενείο «καλή καρδιά» ή «του μάγκα»
Η ώρα της αναχώρησης έφτασε και κατηφορίζοντας βλέπουμε το καφενείο (14) «Καλή Καρδιά» να έχει μόλις ανοίξει. Πελάτης κανένας, ο καφετζής να ετοιμάζει κάτι στο νεροχύτη. Έριξα μια ματιά στους τοίχους. Θα ήμουν ευτυχισμένος αν έβρισκα τοίχους καφενείων όπως αυτούς εδώ για να φωτογραφήσω. Αμέτρητες ιστορίες ξεπροβάλουν αλλά θα πρέπει να μη χάσουμε το καράβι. Δύο καρέ και η πλάτη του καφετζή είναι μια χαρά, ίσως να ξαναρθώ για περισσότερες εμπειρίες και φωτογραφίες.
Αποχαιρετισμός με μια μαντινάδα:
Αμοργιανό ’ναι το νερό, Αμοργιανή κι η βρύση,
Αμοργιανή κι η κοπελιά, που πάει να γεμίσει.
Αμοργιανό μου πέραμα, έχε καλό ξημέρωμα
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες …
Αμοργός – Αρμενίζοντας στα καφενεία του Απέραντα Γαλάζιου
*Ο Στέφανος Χρόνης είναι ερασιτέχνης φωτογράφος. Εργάζεται σαν μαθηματικός σε δημόσιο σχολείο. Του αρέσει να εκφράζεται μέσα από τη φωτογραφία. Πιστεύει ότι η φωτογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενημερώσει και να οδηγήσει σε κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει, μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στο ερώτημα τι, πώς, γιατί συμβαίνει γύρω μας, προκαλώντας το ενδιαφέρον για τόπους, ανθρώπους και κουλτούρες. Του αρέσει να φωτογραφίζει λαογραφία – εθνογραφία και κοινωνικό ντοκουμέντο στις περιηγήσεις του στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Οι φωτογραφίες του είναι ένας συνδυασμός φωτογραφίας δρόμου, ρεπορτάζ και ταξιδιωτικής φωτογραφίας.
