Παγκόσμια ημέρα φωτογραφίας

Photologio 19 Αυγ 2021 Photologio Picks, Photoθέσεις

Φωτογραφία: λέξη σύνθετη από το ΦΩΣ και το ΓΡΑΦΩ.
Μια λέξη με ένα βαθύτερο νόημα, γιατί μέσα της κρύβει στιγμές ευτυχίας, πόνου ή δυστυχίας, συναισθήματα, ταξίδια, φαντασία, αγάπη και φυσικά Τέχνη.

Μια πολύ σημαντική ημέρα για όλον τον κόσμο η 19η Αυγούστου, η Παγκόσμια Ημέρα Φωτογραφίας!

Το 1826 (ή 1827) ο Γάλλος εφευρέτης Joseph -Nicéphore Niepce (Νικηφόρος Νιέπς) τράβηξε την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη φωτογραφία, γνωστή υπό τον τίτλο “Η θέα από το παράθυρο στο Le Gras”.

Joseph Nicéphore Niépce – Η θέα από το παράθυρο στο Le Gras

Απεικονίζει ένα αγροτικό σπίτι στην Γαλλία, τραβήχτηκε συμπτωματικά και απαιτήθηκαν 8 ώρες για να εμφανισθεί.
Πρόκειται για τη λήψη από το παράθυρο του εργαστηρίου του Nicéphore Niépce.
Ο Niépce χρησιμοποίησε μία camera obscura και η λήψη έγινε με την τεχνική της Ηλιοτυπίας/ Ηλιογρφραφίας, με περίοδο έκθεσης 8 ωρών.

Στις 19 Αυγούστου του 1839 ανακοινώθηκε η εφεύρεση της Φωτογραφίας από την Γαλλική Ακαδημία Επιστημών και χαρίστηκε ελεύθερη σε όλο τον κόσμο, αφού δημοσιεύθηκαν λεπτομερείς οδηγίες για την όλη διαδικασία της daguerreotype, όπως ονομάστηκε η νέα φωτογραφική μέθοδος από τον όνομα του εφευρέτη της Louis-Jacques-Mandé Daguerre.

Έχοντας ως αφορμή την ξεχωριστή αυτή ημέρα, επιλέξαμε ένα αφιέρωμα, όπου φωτογράφοι, δάσκαλοι φωτογραφίας, δημιουργοί εκθέτουν/ καταθέτουν τη δική τους άποψη για τη φωτογραφική τέχνη, τη σπουδή πάνω στη φωτογραφία, για το φωτογραφικό γίγνεσθαι σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

|Tους ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή και την αποδοχή της πρόσκλησης.

Η Συντακτική ομάδα του photologio

Εισαγωγικό σημείωμα

Είναι ίσως παράξενο αλλά τον 21^ο αιώνα τίθεται ακόμη το ερώτημα, πιο χαμηλόφωνα πλέον είναι αλήθεια, αν η φωτογραφία είναι τέχνη. Στα πρώτα βήματα του μέσου την αμφισβήτηση αυτή σχηματοποίησε η γελοιογραφία του περιβόητου Nadar, το 1857, στην οποία η ζωγραφική εκδίωκε αρκετά άκομψα τη φωτογραφία από το Σαλόνι των Τεχνών. Τα ερωτήματα που ανέκυψαν στο πέρασμα του χρόνου ήταν πολλά: υπάρχει μέσο, του οποίου όλα τα έργα αναγνωρίζονται ως τέχνη; Ο Henri Matisse ή ο Mark Rothko αρκούν για να νομιμοποιηθεί ως τέχνη κάθε ζωγραφική χειρονομία; Κρίνεται το έργο κάθε φορά ως τέτοιο ή το μέσο με το οποίο δημιουργείται; Ο Marcel Duchamp δεν έλυσε το ζήτημα με τον Ουρητήρα το 1917, εκθέτοντας ένα βιομηχανικό, ήδη έτοιμο, αντικείμενο; Και ποιο είναι εδώ το μέσο; Λειτουργούν στην τέχνη διπλά μέτρα και σταθμά;

Η φωτογραφία αμφισβητήθηκε γιατί, ως μηχανικό μέσο απάλειφε την ανθρώπινη (χειρωνακτική) δεξιότητα. Αμφισβητήθηκε ακόμη, παρά τα διδάγματα του Bauhaus, γιατί διακλαδίστηκε στις εφαρμοσμένες τέχνες. Επίσης, γιατί ήταν εύκολα και αέναα αναπαραγώγιμη, επιτρέποντας την ευρεία προσβασιμότητα του έργου (γιατί συνιστούσε αυτό μειονέκτημα;). Ομοίως επειδή, καθώς η τεχνική συχνά δεν ήταν εμπόδιο, μπορούσε να τη δημιουργήσει ο καθένας (γιατί συνιστούσε αυτό μειονέκτημα;). Οι αιτιάσεις αυτές περιείχαν λανθάνοντα συντεχνιασμό και μια προσπάθεια να αγνοηθεί η ριζοσπαστική φύση του μέσου, για να μη διαταραχθεί μια συγκεκριμένη ιεραρχία και τάξη πραγμάτων.

Όταν αμφισβητείσαι, χάνεις προνόμια. Όμως, στην τέχνη τα προνόμια δεν είναι πάντα καλός σύμβουλος. Η, άγονη συχνά, αμφισβήτηση της φωτογραφίας τής στέρησε πολλά. Ίσως όμως τη βοήθησε κιόλας να μην παγιώνεται σε ευκολίες· να αναζητά τα όριά της ως πλαστικό μέσο· να βαθαίνει τις ρίζες της στην κοινωνία περισσότερο, παρά στον αυτοαναφορικό αισθητισμό· να συστήσει δικά της μουσεία συλλογής και μελέτης του μέσου, όπως και μεγάλα φεστιβάλ· ακόμη, να εκπαιδεύσει ιστορικούς, θεωρητικούς, επιμελητές, μουσειοπαιδαγωγούς, οι οποίοι κλήθηκαν να πλοηγήσουν το κοινό στη χώρα των φωτογραφικών θαυμάτων. Λίγα μέσα μπόρεσαν να συνεγείρουν τόσο ζωτικά ειδικούς και μη, όσο η φωτογραφία με τη φαινομενική της απλότητα.

Πιο πρόσφατα, και αφού είχε κηδεμονευτεί αυστηρά επί μακρόν, της επετράπη να εισέλθει στους μεγάλους ναούς της τέχνης, από όπου είχε εκδιωχθεί άκομψα, με όρους κηδεμονίας και πάλι. Έτσι, με έργα κυρίως μιας μικρής ομάδας φωτογράφων, δημιουργήθηκε ο σύγχρονος κανόνας της φωτογραφικής τέχνης, τον οποίο επικύρωσε σαν έτοιμη από καιρό η αγορά. Σ’ αυτόν βέβαια δεν θα έβρισκε κανείς, για παράδειγμα, το συγκλονιστικό Tomoko Uemura in her bath (1971) του Eugene Smith, ούτε το A Homeless Irishman, Spital Fields, London (1970) του Don McCullin ή το Staircase at Auschwitz (1998) του Simon Norfolk, έργα που συνοψίζουν καίρια το δράμα του 20^ού αιώνα. Γιατί ένα θεμελιακό ζήτημα με τη φωτογραφία, κρυμμένο επιδέξια πίσω από επιφανειακές αμφισβητήσεις, ήταν ότι, εκτός από την αμεσότητα και την τεχνική ευκολία, υπήρξε πάντοτε σχεδόν βαθιά πολιτική και κοινωνική, περισσότερο μάλλον από ότι ήταν αποδεκτό σε κάποιους κύκλους, και πολύ επιδραστική. Ήταν λοιπόν μια επικίνδυνη τέχνη.

Από μια άλλη οπτική γωνία, η φωτογραφία διαχύθηκε παντού, κατέστησε τον κόσμο ορατό στο σύνολό του, ευνόησε την αναπαραγωγή έργων κάθε εποχής και τεχνοτροπίας, επιτρέποντας την ουσιαστική εδραίωση της ιστορίας της τέχνης. Ίσως κάποιοι έχουν ακόμη απορίες για τη σχέση της φωτογραφίας με την τέχνη. Ίσως θα έπρεπε να ανοίξει ευρύτερα το ζήτημα πόσο τέχνη είναι πλέον η τέχνη ούτως ή άλλως. Αυτό όμως που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι το πόσο βαθιά άλλαξε η φωτογραφία την τέχνη, και εξακολουθεί να το κάνει σ’ αυτή τη σύγχρονη συνθήκη της άυλης εικόνας, που ταξιδεύει παντού με την ταχύτητα του φωτός.

Ηρακλής Παπαϊωάννου
Επιμελητής ΜΟΜus – Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης

Γιώργος Ασημακόπουλος

Η φωτογραφία ως μέσο έκφρασης

Από την πρώτη κιόλας φάση της ενασχόλησης με τη φωτογραφία ως μέσο έκφρασης γεννιούνται σκέψεις, ζητούμενα και προβληματισμοί, τόσο ως προς τη συνολική εξέλιξη του φωτογράφου όσο και ως προς το κάθε μεμονωμένο και διαφορετικό φωτογραφικό του έργο. Θα πρέπει η φωτογραφία, ως μέσο έκφρασης, να περιορίζεται σε έννοιες αποκλειστικά γύρω από την αισθητική και την ωραιοποίηση, που καθρεπτίζονται κυρίως μέσω των πρακτικών λύσεων που δίνει ο φωτογράφος ή ξεπερνά το επίπεδο αυτό και ανάγεται και σε κάτι άλλο;

Όταν λέμε ότι μια φωτογραφία είναι ωραία αναφερόμαστε μόνο και αποκλειστικά στα ωραία χρώματα, σύνθεση και στο γοητευτικό φως ή ωραίο είναι κυρίως αυτό που μας λέει η φωτογραφία ή τα συναισθήματα, τα ερωτήματα και τους προβληματισμούς που θέτει στον θεατή;

Η αισθητική, η τεχνική είναι αυτοσκοπός ή απλά και μόνο το μέσο για να επικοινωνήσουμε μια ιδέα, μια αίσθηση, σκέψεις και προβληματισμούς στον θεατή;

Αυτό που ίσως τελικά να έχει και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη φωτογραφία είναι να δούμε τη μοναδικότητα του εσωτερικού κόσμου του φωτογράφου. Του τρόπου που ερμηνεύει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, επηρεάζεται και αλληλεπιδρά με αυτό. Μέσα ακόμη και από το στοιχείο της προσωπικής υπερβολής και της ερμηνείας μπορεί να αναπτυχθεί ένας ουσιαστικός διάλογος μεταξύ του φωτογράφου και του θεατή και να προσφέρει ουσιαστικά ερεθίσματα για σκέψη και εξέλιξη.

Γιώργος Ασημακόπουλος
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Αλέξης Βασιλικός

Η φωτογραφία έχει παίξει στη ζωή μου τον ρόλο μιας ιδιότυπης μορφής γιόγκα. Όταν φωτογραφίζω, αδειάζει τελείως ο νους μου από τις σκέψεις και απλά βλέπω τον κόσμο όπως είναι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αντιλαμβάνομαι τη φωτογραφία ως καλλιτεχνική πρακτική και την τέχνη γενικότερα, σαν μια πνευματική πρακτική που οδηγεί τον νου προς τη σιγή και την ακινησία. Μ΄ενδιαφέρει μια τέχνη η οποία βασίζεται στην άμεση, μη-εννοιολογική αντίληψη, και είναι αφιερωμένη στη θεμελιακή ένωση του ανθρώπου με το σύμπαν, μια τέχνη η οποία φέρνει στον κόσμο αυτό που είναι πέρα από τον χρόνο και τις μορφές του. Αυτό είναι για μένα η ομορφιά, το τέλος της σκέψης.

Αλέξης Βασιλικός
Εικαστικός Φωτογράφος

Λουκάς Βασιλικός

Γιατί φωτογραφίζουμε; Από τη μια πλευρά, πρόκειται για ένα ερώτημα που φαίνεται αρκετά εύκολο, ώστε να δοθεί σε αυτό κάποια απάντηση. Στην πραγματικότητα όμως είναι πολύ δύσκολο, γιατί πρέπει να το δει κανείς κάτω από αρκετές οπτικές γωνίες. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το συγκεκριμένο ερώτημα, ενδεχομένως να μην έχει νόημα, να θεωρηθεί δηλαδή αυτονόητη η απάντησή του, γιατί πώς θα μπορούσε να το διερευνήσει κάποιος που θεωρεί τη φωτογραφία και, γενικότερα, τη διαδικασία της φωτογράφησης ως δεύτερη φύση του και άλλες φορές ως αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητας και της βιοθεωρίας του; ^*

Είναι, με άλλα λόγια, ένα ερώτημα με πολλά επίπεδα αναφοράς και συνεπώς η απάντηση περιέχει ουσιαστικές και κρίσιμες αξιολογήσεις, ιδιαίτερα μάλιστα σε μια εποχή στην οποία σχεδόν όλοι φωτογραφίζουν, καθώς η φωτογραφική μηχανή είναι προσιτή σε όλους. Είναι βέβαια άλλο το ζήτημα αν ο άνθρωποι που φωτογραφίζουν αντιλαμβάνονται τη σπουδαιότητα αυτού που κάνουν και αν συνειδητοποιούν γιατί το κάνουν ή, αλλιώς, γιατί φωτογραφίζουν…….

……Όλοι όσοι έχουν περάσει το «κατώφλι» της τέχνης μέσα από τη φωτογραφία, θα πρέπει να αναρωτηθούν γιατί. Οι πιο δύσκολες ερωτήσεις ξεκινούν με αυτή τη λέξη, αλλά και οι πιο δύσκολες απαντήσεις είναι εκείνες που αιτιολογούν, με βάση την ίδια λέξη. Το ερώτημα, λοιπόν, πρέπει να διερευνηθεί και από εκείνους που θεωρούν ότι η φωτογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργήσει ως οπτικός λόγος. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα που χρησιμοποιείται πάρα πολύ συχνά στους φοιτητές κινηματογραφικού σεναρίου ή σε εκείνους που διδάσκονται φωτογραφία. Έχουμε μπροστά μας ως δημιουργοί ένα λευκό χαρτί και πρέπει να γράψουμε αυτό που μας ρωτούν κάποιοι δάσκαλοι ως βασική άσκηση: «what’s your story?», ρωτούν δηλαδή, «ποια είναι η δική σου ιστορία»; Όλες οι λέξεις έχουν ιδιαίτερη σημασία στην ερώτηση αυτή, αλλά εκείνη που κάνει τη διαφορά είναι η λέξη «your», δηλαδή η «δική σου» ιστορία. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η δυσκολία: πώς θα μετατρέψεις την πραγματικότητα που φωτογραφίζεις σε κάτι που να είναι δικό σου, σε κάτι που «λέγεται» για πρώτη φορά ή σε κάτι που οπτικοποιείται με διαφορετικό τρόπο από τους συνηθισμένους. Με άλλα λόγια, όταν μέσα από τον ορατό κόσμο επιλέγουμε να κόψουμε μικρά κομμάτια χωροχρόνου, τότε γράφουμε τη δική μας ιστορία. Τότε, με τον τρόπο αυτό αναδεικνύουμε και το πώς βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσα από τη φωτογραφία. Το να απαντήσει κάποιος γιατί φωτογραφίζουμε, λοιπόν, είναι το ίδιο ερώτημα με το να απαντήσει κάποιος γιατί δημιουργούμε μέσα από την τέχνη…..

….. Το μεγαλύτερο κομμάτι ευχαρίστησης στη φωτογραφία, θεωρώ ότι βρίσκεται στο κομμάτι της φωτογραφικής πράξης, που είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία, κατά την οποία ο φωτογράφος μπαίνει σε ένα μη πραγματικό κόσμο. Ο φωτογράφος εκείνη την ώρα, πολύ απλά, «περνάει καλά» δημιουργώντας. Αυτό το «περνάω καλά», είναι ουσιαστικά και μια απάντηση στο ερώτημα «γιατί φωτογραφίζουμε». Το αποτέλεσμα βέβαια καλό θα είναι να μη μας ενδιαφέρει τόσο πολύ, γιατί έτσι κι αλλιώς, στην καλλιτεχνική φωτογραφία τις περισσότερες φορές δεν είναι αυτό που περιμένουμε. Όλοι άλλωστε γνωρίζουμε ότι το να μεταμορφωθεί ο ορατός κόσμος σε κάτι μη πραγματικό, είναι εξαιρετικά δύσκολο. Εντούτοις, εμείς οφείλουμε να στοχεύουμε προς αυτή τη μεταμόρφωση, διότι είναι και η ουσία της τέχνης. Όλη η προσπάθεια, οι σκέψεις, ο τρόπος που θα αντιληφθείς το θέμα για να μεταμορφώσεις τον κόσμο με το «κλικ», είναι αναπόσπαστα τμήματα της φωτογραφικής πράξης και βοηθούν στην απάντηση «γιατί φωτογραφίζουμε»……

Λουκάς Βασιλικός
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

^*Σημ.: Το κείμενο του κ. Λουκά Βασιλικού έχει ήδη δημοσιευθεί στο περιοδικό Φωτογράφος

Βασίλης Γεροντάκος

Την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό της…

Αυτή η φράση του Γιώργου Σεφέρη, πιστεύω ότι εκφράζει απόλυτα το φωτογραφικό τοπίο του 21ου αιώνα. Η φωτογραφία είναι καβάλα στο άλογο, χλιμιντρίζοντας με έπαρση, διεκδικώντας τα πρωτεία σαν γνήσιο τέκνο του τεχνολογικού μας πολιτισμού. Καθημερινά έχεις την αίσθηση ότι παράγεται ένας ωκεανός εικόνων, ικανός να θρέψει έναν σύγχρονο μινώταυρο. Ένα θυσιαστήριο εικόνων στον βωμό της κατανάλωσης. Η αναγκαιότητα μιας παύσης που θα αποτρέψει την διαδικασία αυτή, οι εικόνες που λοξοδρομούν δίνοντας ένα άλλο νόημα , θεωρώ ότι είναι η μόνη λύση και διέξοδος.

Παρόλα αυτά που προείπα και κόντρα στις ενστάσεις που έχουν διατυπωθεί, η ψηφιακή εποχή μας έφερε πιο κοντά στην ουσία της φωτογραφίας. Μας δυσκόλεψε αρχικά, γιατί μας ανάγκασε να πάμε βαθύτερα στο νόημα που κουβαλά. Είναι άυλη από την φύση της, αφού όπως φαίνεται αναπαύεται με άνεση σαν να’ ναι η φυσική της θέση σε ένα “σύννεφο” από servers. Μοιάζει με τα ιδεογράμματα που μεταφέρουν ιδέες και αξίες της ζωής. Ακόμη και αν την καταδικάσεις σε θάνατο, αυτή βρίσκει τρόπο να επανέλθει.

Η φωτογραφία είναι ένα αποτύπωμα ενάντια στη λήθη …

Βασίλης Γεροντάκος
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Άκης Δέτσης

Από την στιγμή που ασχολήθηκα σοβαρά με την φωτογραφία κατάλαβα πως μου αποκαλύπτεται ένας νέος κόσμος. Διαισθάνθηκα αρχικά, και μετά κατανόησα το πώς η φωτογραφική μηχανή επιτρέπει και υποχρεώνει τον φωτογράφο να προβάλλει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του πάνω στο θέμα που φωτογραφίζει, μέσα από τις επιλογές του ως προς τη χρήση της, ώστε να μετατρέψει όσα βλέπει σε μία νέα πραγματικότητα, ταιριαστή με τα εσωτερικά του τοπία.

Φωτογραφίζω συνήθως και αρχικά χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο και πρόθεση, προσπαθώντας να καταλάβω ό,τι βλέπω, με όσο το δυνατόν άδειο μυαλό, ουσιαστικά ασυνείδητα. Αργότερα, κατά την επιλογή, μια απολύτως συνειδητή και επίπονη διαδικασία, χαίρομαι όταν ανακαλύπτω φωτογραφίες με συνάφειες και σχέσεις τέτοιες, που δείχνουν ότι δημιουργείται κάτι νέο και ενδιαφέρον. Η σκέψη πάνω σε αυτές μπορεί να οδηγήσει τότε σε μία πιο στοχευμένη φωτογράφιση, με την έννοια του πιο στενού θεματικού πλαισίου, για να ολοκληρωθεί μια εργασία σε πιο συγκεκριμένη περίμετρο.

Η φωτογραφία είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο. Δεν τον αναλύεις, δεν τον ερμηνεύεις, συλλέγεις κομάτια του, τον μεταμορφώνεις. Η φωτογραφική διαδικασία είναι εδώ και χρόνια μέρος της ζωής μου και συνεχίζει να μου προσφέρει συγκίνηση και γνώση.

Άκης Δέτσης
Φωτογράφος

Τάκης Ζερδεβάς – Η μάντρα (The wall)

Λίγα λόγια για τη φωτογραφία

H φωτογραφία είναι ένα κατεξοχήν παραστατικό μέσον που μπορεί να αφηγείται πράγματα και καταστάσεις, είτε περιγράφοντας (καταγράφοντας) τον κόσμο όπως είναι, χωρίς επεμβάσεις και διαφοροποιήσεις, πάντα μέσα πάντα από την υποκειμενικότητα του φωτογράφου, είτε επεμβαίνοντας και διαμορφώνοντας το περιβάλλον για ένα στοχευμένο τελικό αποτέλεσμα.

Πέραν της καταγραφής ενός γεγονότος (ιστορικά – χρονικής στιγμής κλπ) και αυτή ακόμα η περιγραφή στην ουσία δεν ενδιαφέρει και τόσο. Η «σχέση» μεταξύ των στοιχείων που συνθέτουν την εικόνα, γίνεται πιο σημαντική και όχι η περιγραφή τους.

Οι τρόποι χρήσης της φωτογραφίας είναι πολλοί. Διαφορετικοί στόχοι, με διαφορετικές χρήσεις, με άλλες τεχνικές και με διαφορετική αισθητική κάθε φορά, έχουν σαν αποτέλεσμα μια σημαντική φωτογραφία για ένα είδος να είναι ασήμαντη για κάποιο άλλο και αντίστροφα.

Στον καλλιτεχνικό χώρο το κάθε μέσον έχει μια απόλυτη ουδετερότητα. Ο τρόπος χρήσης καθορίζει την μορφή του τελικού αποτελέσματος. Και αυτός εξαρτάται κατά περίπτωση από τους στόχους, τις επιθυμίες, την δεινότητα, τη σύλληψη και τη δημιουργικότητα του κάθε δημιουργού. Δεν υπάρχουν κανόνες που καθορίζουν ένα μέσο, ούτε το πώς θα πρέπει να εμφανίζεται ή όχι και τι να παρουσιάζει για να είναι σημαντικό.

Σημαντική είναι η δημιουργική δραστηριότητα και όχι το μέσον. Και αυτή εμφανίζεται, ενίοτε και υπό προϋποθέσεις.

Τάκης Ζερδεβάς
Εικαστικός φωτογράφος, Ιδρυτής και Διευθυντής της Σχολής Φωτογραφίας FOCUS

^*“Επέλεξα ένα από τα πρώτα μου έργα από τη σειρά «Ο ΘΕΑΤΗΣ» που αγαπώ. Το έργο αποτελείται από τρεις διαφορετικές εικόνες τυπωμένες σε διαφάνειες και τοποθετημένες η μια πίσω από την άλλη σε απόσταση ώστε να δημιουργείται ένα τρισδιάστατο αποτέλεσμα. Διαστάσεις 70 x 100 cm”. – Τάκης Ζερδεβάς

Τι είναι εν τέλει αυτό που λέμε Φωτογραφία;

“Αυτό που ορίζει την τέχνη και της δίνει την δύναμη που διαθέτει, είναι η συγκίνηση που προξενεί”.
Arthur C. Danto

Χάρης Κακαρούχας

Χάρης Κακαρούχας

Θα μπορούσα να πω με δυο λέξεις ότι το μυστικό βρίσκεται απλά στη δύναμη που έχουν κάποιες εικόνες να μου κόβουν την ανάσα. Για λίγα δευτερόλεπτα ή για πολύ περισσότερο όταν η εικόνα εισέρχεται στο είναι μου, μένω σύξυλος. Είναι σαν κάτι να με καταλαμβάνει με έναν κεραυνοβόλο η με έναν γλυκό και ήσυχο τρόπο και να με αλλάζει. Το νιώθω, το αισθάνεται το σώμα μου, και ταυτόχρονα το μυαλό μου μένει σιωπηλό. Δεν έχω την ανάγκη να καταλάβω, να εξηγήσω, να αναλύσω, να σχολιάσω. Δεν θέλω να πω, ή να κάνω απολύτως τίποτα, μένω ακίνητος καθώς ατενίζω, αφουγκράζομαι την εικόνα και δεν θέλω να τελειώσει ποτέ. Όπως όταν στέκομαι εμπρός σε αγαπημένο πρόσωπο. Ο γραμμικός χρόνος σταματάει και εισέρχομαι σε ένα άλλο είδος χρόνου, θα το έλεγα κάθετο. Είναι ο κάθετος χρόνος του απόλυτου παρόντος. Δεν χρειάζομαι κανενός είδους ιστορία, από το παρελθόν ή το μέλλον. Είμαι απόλυτα απορροφημένος, ταπεινός στην ομορφιά που κατακλύζει τα μάτια μου. Το καθημερινό μου “εγώ” έχει αποσυρθεί, και βρίσκομαι κάπου, που θα το έλεγα χώρο της εσωτερικής μου αλήθειας.

Γιατί αυτό το είδος της συγκίνησης δεν είναι συναισθηματισμός, είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει όταν η ψυχή μας αναγνωρίζει σε μια εικόνα μια ή περισσότερες ποιότητές της. Ομορφιά, ευγένεια, ευαλωτότητα, συμπόνια, δύναμη, ευφυΐα, αγάπη, θάρρος, άδολη χαρά, ελευθερία, ησυχία, μυστήριο είναι μερικές από αυτές τις ποιότητες, και είναι κοινές σε όλους μας. Και δεν είναι ιδέες ή νοητικά σχήματα, είναι καταστάσεις ύπαρξης και μόνο όταν γίνουμε αγάπη, μυστήριο ή δύναμη οι ίδιοι μπορούμε να αντιληφθούμε περί τίνος πρόκειται.

Χάρης Κακαρούχας

Χάρης Κακαρούχας

Η εικόνα μου δίνει την ευκαιρία, με βάζει στη διαδικασία να αναγνωρίσω το ποιος πραγματικά είμαι. Γι’ αυτό στην ανατολή “βλέπω” είναι συνώνυμο του “γνωρίζω”. Η φωτογραφία είναι μια ενεργειακή κυψέλη ουσίας και νοήματος. Δεν την κατανοώ με την λογική συνεπαγωγή, αλλά την συναντώ, όταν της επιτρέπω να με κατακλύσει. Αυτή είναι η μεταμορφωτική της δύναμη.

Είμαι στον κόσμο των εικόνων σχεδόν από τότε που γεννήθηκα. Παλιότερα δεν είχα λόγια να το εξηγήσω αλλά και τώρα τα λόγια είναι φτωχά, περιγράφουν εν μέρει την εμπειρία, αλλά δεν ακουμπάνε την ουσία. Γιατί η ουσία δεν περιγράφεται με λόγια. Τα γράφω για να μοιραστώ το βίωμά μου και να θέσω το ερώτημα, παρά για να δώσω απάντηση. Ο καθένας οφείλει να απαντήσει για τον εαυτό του.

Και οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο είναι από αυτές που αναφέρομαι. Και δεν τις κάνω εγώ, απλά συμβαίνουν μέσα από μένα.

Για την “διδασκαλία” της φωτογραφίας

Χάρης Κακαρούχας

Για μένα φωτογραφία είναι η οπτική υλοποίηση (με τη χρήση του φωτογραφικού μέσου) μιας συνάντησης με ένα στοιχείο της πραγματικότητας που μας περιβάλλει και που μας προκαλεί συγκίνηση. Και επειδή η συγκίνηση είναι υπόθεση ενεργειακού συντονισμού (κοινού μήκους κύματος δηλαδή) η συνάντηση είναι στην ουσία μια αναγνώριση. Αναγνωρίζουμε εκεί έξω κάτι που βρίσκεται εντός μας, – αν δεν ήταν εντός μας πολύ απλά δεν θα το βλέπαμε. Με άλλα λόγια το καλλιτεχνικό φωτογραφικό έργο δεν είναι παρά ο καθρέφτης του εσωτερικού μας κόσμου.

Οι εικόνες, συνεπώς, δεν είναι καλές ή κακές, αλλά αληθινές ή ψεύτικες σε σχέση με την αλήθεια μας. Και όταν λέω αλήθεια δεν αναφέρομαι σε νοητικό σχήμα η ιδέα, αλλά σε κατάσταση ύπαρξης. Έτσι στη θέασή της, η φωτογραφία παύει να είναι αντικείμενο κριτικής και γίνεται σημείο συνάντησης. Τη νιώθουμε ολόκληροι, δεν προσπαθούμε να την καταλάβουμε. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει ή μας αφήνει αδιάφορους. Αλλά αυτό συνοδεύεται από αισθήσεις, σκέψεις και συναισθήματα. Εάν τα εξερευνήσουμε μπαίνουμε σε διάλογο και πραγματική σχέση με τον εαυτό μας.

Έτσι, το πρωταρχικό μου μέλημα στα εργαστήρια φωτογραφίας που οδηγώ είναι να αποκαταστήσουν οι συμμετέχοντες αυτή την εσωτερική σύνδεση με την εικόνα. Καλλιεργούμε τη συναισθηματική νοημοσύνη, την ενσυναίσθηση και τη διαίσθηση, πράξεις απόλυτα αναγκαίες αν θέλουμε να έχουμε πρώτα από όλα μια υγιή σχέση με την πραγματικότητα. Και βέβαια όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα υποστηρικτικό και αγαπητικό περιβάλλον, που δημιουργείται από το αληθινό μοίρασμα, την αποδοχή και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ όλων που συμμετέχουν στο εργαστήριο.

Η έκφραση του τρόπου που ζούμε και αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη υλοποιείται οπτικά σε αυτό που ονομάζουμε φωτογραφικό βλέμμα. Που με την σειρά του είναι η επιτομή, ο ορισμός του φωτογραφικού καλλιτεχνικού έργου. Και όσο βαθύτερα βρισκόμαστε εντός μας, τόσο το έργο μας αποκτά ουσιαστική υπόσταση και μπορεί να συγκινήσει τον άλλον, γιατί απλά η εσωτερική μας αλήθεια δεν είναι ατομική, αλλά κοινωνητικά καθολική.

Αυτός λοιπόν ο σύγχρονος τρόπος προσέγγισης της εικόνας δίνει ουσιαστικό νόημα στην καλλιτεχνική δημιουργία, μετατρέποντάς τη σε πράξη συνειδητότητας.

Χάρης Κακαρούχας
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας, Επιμελητής

Γιώργος Καραηλίας – GlassPortrait

Οι ακόλουθες λέξεις και μία εικόνα συντίθενται σε εικονοκείμενο μπροστά σε μία οθόνη, με τη σωματική ενέργεια να απολήγει σε επαναλαμβανόμενες κινήσεις των ακροδάχτυλων. Ανάλογες πράξεις άλλων υποκειμένων θα συνενώσουν έναν ιστό εικονοκειμένων σε έναν άυλο κόμβο, μέρος ενός ευρύτερου δικτύου παρόμοιων κόμβων. Όλο αυτό το περιεχόμενο θα ανασυρθεί ως πληροφορία από το κενό και θα καταναλωθεί οπτικά στα τερματικά μιας ιδιότυπης κοινότητας, που εναλλάσσει ρόλους μέσα στο σύμπαν των τεχνικών εικόνων ως δημιουργοί, θεατές και απεικονιζόμενοι/ες. Μοιάζει να βρισκόμαστε όλο και πιο κοντά στην ουτοπική προφητεία του Vilem Flusser: μία τηλεματική, διαλογική κοινωνία της πληροφορίας, ένα ιδιότυπο παιχνίδι ανακαλύψεων και διαμοιρασμένης δημιουργικότητας.

Ίσως αυτό να μας λυτρώνει από την αδυσώπητη οικονομία της υλικής ζωής και τις κοινωνικές της ανισοκατανομές. Να ξεχνάμε, επίσης, ότι τα ίδια τα προγράμματα που χρησιμοποιούμε για να παίζουμε με πληροφορίες είναι κατά βάση μονοπωλιακά, εμπορευματικά και ιδεολογικοποιημένα. Ότι το τεχνο-εικονικό σύμπαν έχει γίνει υπαρξιακός τρόπος δια του οποίου η ζωή ελέγχεται και συνάμα θεαματικοποιείται, ως “καθαρή” αισθητική.

Μέσα στις επάλληλες κόπιες της εικονοποιημένης ζωής και μέσα στις πολλαπλές ταυτότητες που κατασκευάζουμε και τροποποιούμε διαρκώς, το είδωλό μας στο συνθετικό γυαλί των οθονών γίνεται ρευστή τεχνο-εικόνα από επεξεργασμένα φωτόνια. Κι όσο η εμπειρία αποσυνδέεται από την αντιληπτή της υλικότητα, αυτό που ίσως αντικρύσουμε αν αποφασίσουμε να σπάσουμε τον μαύρο καθρέφτη μοιάζει να έχει το ειδικό βάρος του απόλυτου κενού.

Γιώργος Καραηλίας
Εικαστικός φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας και εικαστικών τεχνών

Μανώλης Καραταράκης

Η φωτογραφία μετά την ανακάλυψή της έδωσε μια τεράστια ώθηση στον πολιτισμό μας. Βοήθησε, τόσο με την εφαρμοσμένη όσο και με την καλλιτεχνική της μορφή, να δοθούν απαντήσεις και να ανοίξουν νέοι δρόμοι στην ανθρώπινη διανόηση.Από την εμφάνιση του μέσου διαφάνηκε ότι ένας από τους ρόλους του είναι να εκφράσει κάποιος τις σκέψεις του, προσφέροντας ένα νέο τρόπο γραφής και αφήγησης.

Έτσι, με την φωτογραφία πλέον γράφονται “ιστορίες”, οι οποίες μπορούν να εκτείνονται είτε μόνο σε μία εικόνα είτε σε μια σειρά από αυτές.
Το συγκεκριμένο πλεονέκτημά της με εξίταρε από την πρώτη στιγμή που το ανακάλυψα και μου έδωσε ένα αφηγηματικό εργαλείο, το οποίο είχα την αίσθηση ότι μπορούσα να χειριστώ καλύτερα από άλλα αφηγηματικά μέσα για να περιγράψω τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου.
Έχω ασχοληθεί τα τελευταία χρόνια με την μεταφορά της όποιας γνώσης διαθέτω σε άλλα άτομα, που αρχίζουν τώρα την ενασχόληση με την φωτογραφία.
Οι αρχές που διέπουν αυτήν τη διδαχή είναι ότι δεν επιβάλλω απόψεις, αλλά προβάλλω το μέσον με την ιστορική του διαδρομή, αφήνοντας τους νεότερους να δεχτούν τις επιδράσεις από το παρελθόν και να σχεδιάσουν το μέλλον όπως εκείνοι το οραματιστούν.
Η μόνη επιβολή που προσπαθώ να περάσω στους ακροατές μου είναι η καθημερινή ενασχόληση με την φωτογραφία, ώστε να γίνει έξη και αναγκαιότητα.
Θεωρώ ότι μόνο με την καθημερινή ασχολία σε όλα τα επίπεδα (δημιουργία, μελέτη κ.λπ.) μπορεί να δημιουργηθεί ένα νοητικό υπόβαθρο, τέτοιο που θα επιτρέψει σε κάποιον να αποδώσει τις δικές του “ιστορίες”.

Μανώλης Καραταράκης
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Walker Evans – από το American Photographs

Σήμερα μιλάμε για τέχνη της Φωτογραφίας χωρίς αστερίσκους. Επίσης, είναι γεγονός ότι πολλοί νέοι φωτογράφοι, εδώ και διεθνώς, είναι ισάξιοι με τους παλιούς και συχνά πολύ καλύτεροι. Ωστόσο, μεταξύ μας, το φωτογραφικό έργο τέχνης παραμένει ακόμα απροσδιόριστη έννοια. Εξακολουθούμε να κατανοούμε τη φωτογραφική τεχνική περισσότερο σαν μια διαδικασία τεχνικής εκπαίδευσης και δεξιότητας στην αποτύπωση του κόσμου, παρά ως διαδικασία αισθητοποίησης.

Μαθαίνουμε να φτιάχνουμε πορτφόλιο με ωραίες εικόνες. Όχι όμως και πώς να δημιουργούμε ένα φωτογραφικό έργο τέχνης. Κατανοούμε (πλέον) την αξία του editing, αλλά δεν το θεωρούμε δουλειά του φωτογράφου. Ομνύουμε στον αυθορμητισμό μιας λήψης και αφήνουμε να μας πείσουν ότι η αισθητική θεωρία, ο σχεδιασμός και η δημιουργική σκέψη δεν αφορούν τους φωτογράφους. Αρκεί η πραγματικότητα, η ματιά και το ύφος. Έτσι, η έννοια του φωτογραφικού έργου τέχνης εμφανίζεται ως οξύμωρο σχήμα.

Στην αγορά παραμένει κυρίαρχη η αντίληψη που αντιμετωπίζει τη Φωτογραφία ως ζωγραφική με μηχανικά μέσα. Το ότι έτσι αυτοαναιρείται η Φωτογραφία ως τέχνη, μάλλον διαφεύγει ή δεν απασχολεί ιδιαίτερα πολλούς. Εν τω μεταξύ, δισεκατομμύρια φωτογραφικών εικόνων κατακλύζουν καθημερινά το οπτικό μας πεδίο. Όλο και περισσότεροι αναρωτιούνται αν αυτό το πλήθος “προσωπικής ματιάς” είναι τελικά η τέχνη της Φωτογραφίας. Αν δεν είναι, τότε τι είναι και πώς αναγνωρίζουμε το φωτογραφικό έργο τέχνης;

Ερμής Κασάπης
Φωτογράφος, Συντάκτης στα “Φωτογραφικά τετράδια”

^*“Ο λόγος που επιλέγω την εικόνα αυτή συνδέεται άμεσα με το γεγονός ότι είναι η εισαγωγική εικόνα ενός μνημειώδους φωτογραφικού έργου τέχνης, του οποίου το editing έγινε αποκλειστικά από τον Walker Evans. Το βιβλίο αυτό θεωρήθηκε ως ευαγγέλιο της Φωτογραφίας-ντοκουμέντο. Προσωπικά εκτιμώ ότι αποτελεί την επιτομή αυτού που αποκαλώ αισθητοποίηση μέσω της φωτογραφικής τεχνικής: Καθιστά αισθητή την αφηρημένη οντότητα της φυσιογνωμίας ενός έθνους και, στο δεύτερο μέρος του, αυτό που κατά τον Evans συνιστά τον “αυθεντικό τρόπο έκφρασης της Αμερικής “από τα βουνά του Κεντάκι και τις μπαλάντες των γελαδάρηδων μέχρι και τη σύγχρονη μουσική του swing”. -Ερμής Κασάπης

Μπάμπης Κουγεμήτρος

«Φωτογραφικό είναι μόνο το παραβιασμένο, το αιφνιδιασμένο, το ξεσκεπασμένο, το φανερωμένο παρά τη θέλησή του. Αυτό που δεν θα παριστάνονταν ποτέ, επειδή δεν έχει εικόνα ούτε συνείδηση του εαυτού του…
Η φωτογραφία είναι αυτό που μας φέρνει πιο κοντά στη μύγα, στα πολυεδρικά μάτια της και στο πέταγμά της σε τεθλασμένη γραμμή. Ο πόθος να φωτογραφίζεις προέρχεται ίσως από αυτή τη διαπίστωση: ιδωμένος με μια προοπτική συνόλου, από την πλευρά του νοήματος, ο κόσμος είναι απογοητευτικός. Ιδωμένος στη λεπτομέρεια και αιφνιδιαστικά, έχει τέλεια προδηλότητα.»

Jean Baudrillard, Η Διαφάνεια του Κακού

Στο ερώτημα τι είναι αυτό που με σαγηνεύει στη φωτογραφία, η απάντηση εμπεριέχεται εν μέρει στις παραπάνω σκέψεις του Γάλλου φιλοσόφου και φωτογράφου.

Η σαγήνη της φωτογραφικής εικόνας έγκειται στη φτώχεια της, στην αποσπασματικότητά της, στην ιδιότητά της να αναμειγνύει με τρόπο ταχυδακτυλουργικό αλήθεια και ψέμα στο ίδιο καρέ, στο punctum του Barthes που, αν του αφήσουμε χώρο, θα μας επισκεφθεί. Ως φωτογράφος απολαμβάνω κυρίως την περιπλάνηση και τη φωτογραφική διαδικασία και λιγότερο το αποτέλεσμα. Σπάνια θα με «στοιχειώσει» μια δική μου φωτογραφία. Κι αυτό γιατί, ως δημιουργός, έχω στη διάθεσή μου όλη την πληροφορία, ξέρω το πριν και το μετά του κλικ. Οι εικόνες είναι κατά κάποιον τρόπο διάφανες, δεν έχουν μυστικό.

Η φωτογραφία που διάλεξα είναι ωστόσο μία εξαίρεση. Μια νυχτερινή βόλτα στα Μεσόγεια, λίγες μέρες μετά τη γέννηση του γιου μου. Σε αυτή την εικόνα βλέπω την καρδιά του Νικόλα και ακούω τον χτύπο της.

Αυτές οι αυθαίρετες και τυχαίες συνδέσεις που δεν βγάζουν νόημα· αυτό είναι που με γοητεύει στη φωτογραφία.

Μπάμπης Κουγεμήτρος,
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Μάρω Κουρή

Οι όμορφες φωτογραφίες βγαίνουν από τα όμορφα κομμάτια μας.
Φωτίζοντας το Τώρα μας μέσα από τη φωτογραφική διεργασία, στην ουσία φωτίζουμε με αποδοχή την εσωτερική ομορφιά μας.
Στα φωτογραφικά, βιωματικά εργαστήρια, κάνουμε δράσεις για να αγγίξουμε αυτήν την ομορφιά του μέσα μας. Να χαϊδέψουμε τους φόβους, τις ντροπές και τις δειλίες μας, τις ανασφάλειες, τα κουσούρια και τα σκοτάδια μας, να τα φωτίσουμε για να τα απελευθερώσουμε μέσα από τα Κλικ!

Όπως μέσα έτσι κι έξω!
Όπως μέσα, έτσι και οι φωτογραφίες μας.
Η φωτογραφική κάμερα είναι το μέσο να εκφραστεί με τόλμη η ευαλωτότητά μας.
Αξίζει, κάθε μέρα να προβάλλουμε τους εαυτούς μας και να χoρεύουμε το φωτογραφικό μάμπο εστιάζοντάς μας. Για κάμερα, ό, τι και να πάρεις να την δοκιμάσεις πρώτα, να τραβήξεις, να τη νιώσεις ! Η κάμερα γίνεται κομμάτι μας, φίλη και φίλος μας.
Απολαμβάνοντας το αφούγκρασμα του Εδώ και Τώρα, που είναι το Κλικ της Καρδιάς, η ανάμνηση του μέλλοντος.
Συνεχίζουμε να φωτογταφίΖουμε ευγνωμονώντας για ό, τι έχουμε, ιδίως για τα όνειρα μας ερχόμενοι στην χαρά της Αγάπης.

Μάρω Κουρή
παγκοσμίως βραβευμένη Φωτορεπόρτερ, 4D Dream and Photo Coach

Διονύσης Κούτσης

Η φωτογραφική μηχανή είναι ένα μαγικό ραβδί
Εξαρτάται ποιος το κρατάει.
Πολλές σκέψεις έχω κάνει για το τι είναι η φωτογραφία και τι σημαίνει να είσαι φωτογράφος…
Του χρόνου θα σας πω άλλα, αν με ξαναρωτήσετε.

Διονύσης Κούτσης
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Gregory Crewdson

Η φωτογραφία αφηγείται, δεν αποτυπώνει
Δυστυχώς, για μεγάλο χρονικό διάστημα, και για κάποιους ακόμη και σήμερα, η φωτογραφία θεωρήθηκε και θεωρείται μια αποτύπωση του κόσμου που μας περιβάλλει: κυριολεκτική ή αλληγορική, συμβολική ή αφαιρετική, ωστόσο καταγραφή μιας πραγματικότητας.
Στην ουσία όμως, όπως όλα τα έργα τέχνης, η φωτογραφία είναι μια ερμηνεία του κόσμου μέσα από το βλέμμα της/του δημιουργού της. Αυτή ακριβώς η «ερμηνεία» είναι που κάνει κάποιες εικόνες εμβληματικές, ξεχωριστές και διαχρονικές. Ωστόσο, μερικές φορές μας προκαλεί δυσφορία η ανεπάρκειά μας να «ερμηνεύσουμε» αυτό που η φωτογραφία αφηγείται.

Η φωτογραφία που έχω διαλέξει ανήκει στη σειρά Twilight του Gregory Crewdson, από το 2001. Είναι η Οφηλία, αυτή η εμβληματική θηλυκή φιγούρα που πνίγεται εξαιτίας του πόνου της για τον έρωτα του Άμλετ, του Δανού Πρίγκιπα (Σαίξπηρ).

Η Οφηλία του Crewdson είναι τοποθετημένη σε ένα σύγχρονο, μεσοαστικό, προαστιακό σπίτι του «αμερικάνικου ονείρου». Είναι αινιγματικά ξαπλωμένη στο πλημμυρισμένο σαλόνι. Τα ανοικτά μάτια δεν ξέρουμε αν βλέπουν ή αν έχουν το γυάλινο βλέμμα της νεκρής. Ο φωτογράφος χρησιμοποιεί το νερό ως καθρέπτη, που αντικατοπτρίζει την καθημερινότητα του σπιτιού. Η «σκηνή» παραπέμπει σε ονειρική απεικόνιση όπου μπερδεύεται το συνειδητό με το ασυνείδητο. Η εικόνα της ξαπλωμένης στο νερό Οφηλίας θα μπορούσε να συμβολίζει την κάθαρση, τον εξαγνισμό, το πέρασμα σε κάτι νέο. Ο Crewdson ελέγχει και σκηνοθετεί άψογα το φωτογραφικό του κάδρο. Σκοπός του, πέρα από την τεχνική αρτιότητα, είναι να «ψυχογραφήσει» την ηρωίδα της εικόνας του.

Ιουλία Λαδογιάννη
Εικαστικός φωτογράφος, Καθηγήτρια φωτογραφίας (Σχολή ΑΚΤΟ)

Ralph Eugene Meatyard

Η φωτογραφία αποτελεί από τη φύση της μια κατασκευή, ένα αληθοφανές ψέμα. Μάλιστα, όσο πιο πειστικό είναι το ψέμα, τόσο πιο εκρηκτική γίνεται η εικονοποιία που προτείνει. Εντούτοις, η φωτογραφία οφείλει πάντα να κρατάει στέρεες τις ρίζες της στο πραγματικό. Δεν πρέπει να ξεχνάει ότι, από αυτό πηγάζει και αυτό επιχειρεί να καταστήσει εκ νέου ορατό. Η μαγική συνταγή γίνεται επιτυχής, όταν καταφέρνει να διαχειριστεί μαεστρικά τα δύο βασικά συστατικά στοιχεία του μέσου: την ποιότητα του χρόνου και το σώμα του φωτός.

Αν και η φωτογραφία επιτρέπει τη μεταμόρφωση του πραγματικού κόσμου με έναν εγγενώς σουρεαλιστικό τρόπο, το έργο που διεκδικεί αισθητική αξία, πρέπει συνειδητά να αποφεύγει τις φλυαρίες και να ισορροπεί στα όρια της αφαίρεσης. Κατά τον Ralph Eugene Meatyard «οι μέσοι όροι και οι γενικότητες είναι για τους αισθηματίες»! Παρά ταύτα, ο ώριμος φωτογράφος γνωρίζει πώς να αφήνει χώρο στο τυχαίο συμβάν να υπεισέρχεται στο κάδρο του. Δίνει έτσι τη δυνατότητα ανατροπής των βεβαιοτήτων μιας παγιωμένης φόρμας, ώστε το έργο του να ακροβατεί στο μεταίχμιο του αισθητού με το νοητό.

Βεβαίως, όλες οι ανωτέρω νοητικές προσεγγίσεις χάνουν οποιαδήποτε αξία, όταν ο ώριμος φωτογράφος έχει απολέσει την αθωότητα της πρώτης ματιάς. Η διατήρηση της πρωτόλειας περιέργειας, σε συνδυασμό με την προσωπική βιωματική προσέγγιση, αποτελούν συνισταμένες ικανές να τον καθοδηγούν στην αέναη αναζήτηση του πυρήνα των πραγμάτων.

Δημήτρης Μυτάς
Φωτογράφος

Άλεξ Παπαιωάννου – The paint

«Ανεύθυνη» φωτογραφία

Συχνά προσπαθώ να ξεκαθαρίσω, να δω φωτογραφίες και ίσως να διαβάσω κάτι σύντομο από τους δημιουργούς τους σε διάφορους ιστότοπους. Προσπαθώ να τοποθετηθώ κι εγώ μέσα στη σφαίρα ενός εικονικού περιπάτου και να καταλάβω πώς λειτουργεί όλο αυτό. Είναι το τώρα, το χθες, το αύριο;
Πολλές οι σκέψεις και ακόμα πιο πολλές οι εικόνες που ξετυλίγονται μπροστά μου. Σταματώ σε κάτι που φαίνεται ενδιαφέρον, όμορφο ή άσχημο. Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί οπουδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς και δημοσιεύονται την ίδια στιγμή σε διάφορα forum, instagram κλπ. Είναι μια απίστευτη γρήγορη ροή και μάζα εικόνων. Κατά τη γνώμη μου το μεγαλύτερο μέρος περιέχει «ανεύθυνη» φωτογραφία.

Η γνώμη μου όμως είναι βασισμένη σε αξιώματα και κανόνες που ίσχυαν 30-40 χρόνια πριν. Οπότε ανακαλώ τον όρο «ανεύθυνη» φωτογραφία και σκέπτομαι ότι ίσως είναι η αναγκαιότητα της φωτογραφίας τόσο δυνατή σήμερα ώστε να δείξει ότι υπάρχουμε. Τα κίνητρα, η ψυχολογία και οι συμπεριφορές έχουν αλλάξει και μαζί τους και οι εικόνες.

Πολλές από αυτές τις φωτογραφίες λαμβάνονται με ανώνυμο τρόπο. Ο φωτογράφος, ένας ξένος στο άγνωστο τοπίο του μοτίβου, μιλά διαφορετική γλώσσα, οπότε το ίδιο ανώνυμα οι φωτογραφίες ξεχνιούνται γρήγορα στον χρόνο.

Γι’ αυτό τον λόγο η πληθώρα των εικόνων σήμερα δεν έχει δύναμη ζωής και φωτογραφική βιωσιμότητα.

Άλεξ Παπαϊωάννου
Φωτογράφος, Ανθρωπολόγος, Καθηγητής Φωτογραφίας (Πανεπιστήμιο Ουψάλας, Στοκχόλμης)

Στυλιανός Παπαρδέλας

Συναντώντας τη στιγμή

Η φωτογραφία είναι το μέσο που σε αναγκάζει (αν θες να το κάνεις καλά) να συναντήσεις τη στιγμή.
Γιατί αυτό είναι που πρέπει να αποτυπώσεις.
Κανένας δεν είναι στα αλήθεια φωτογράφος επειδή έχει μια κάμερα και δύο φακούς.
Ό,τι έχεις, συντελεί για να φτάσεις στην εικόνα.
Όλη σου η ζωή και ο τρόπος που επιλέγεις να την διαχειρίζεσαι σε φέρνει στο σημείο να συναντήσεις Τη στιγμή.
Μην κάνεις ποτέ κλικ.
Μπορείς να πάρεις το θάρρος να αψηφήσεις τον φόβο για το άγνωστο και να αποδεχθείς πως όλες σου οι πράξεις έχουν συνέπειες;
Κάθε στιγμή, αληθινά, πράξεις και λόγια.

Στο παιχνίδι θάρρος ή αλήθεια, επιλέγω και τα δύο. Είναι ο πιο δύσκολος δρόμος, όμως όταν μάθω πια να λειτουργώ με γνώμονα την αγάπη και όχι τον φόβο, θα έχω διαλέξει τον πιο γρήγορο και ευχάριστο δρόμο.
Ξέχνα την κάμερα και ξεκίνα να παίζεις θάρρος και αλήθεια.
Μαζί.

Για να φτάσεις πιο μακριά από εκεί που μπορείς. Στα επέκεινα του εαυτού σου.
Δεν χρειάζεσαι τίποτα, μόνο να θυμάσαι πως, όσο ακούγονται παλμοί από την καρδιά σου, έχεις υποχρέωση στον εαυτό σου να συναντήσεις Τη στιγμή.
Απέτυχες αν δεν προσπαθήσεις
και θα είναι σκληρό όταν πια καταλάβεις την αποτυχία σου.
Συνάντησε Τη στιγμή, είναι το πιο θλιβερό και χαρούμενο γεγονός!

Όλοι μας καταγράφουμε τη ζωή, την πραγματικότητα, γεμάτοι ματαιότητα και φόβο να μην πεθάνει τίποτα, να μην αλλοιωθούμε.
Στην προσπάθεια αυτή χάνουμε τη ζωή, χάνουμε Τη στιγμή.

Δεν χρειάζεται να τραβήξω χιλιάδες φωτογραφίες για να εκφραστώ μέσα απ’ αυτό,
μόνο μια είναι αρκετή.
Αρκεί να είμαι εκεί, να κοιτάξω τον φόβο στα μάτια και να γελάσω,
γιατί ξέρω πως όταν γελώ δεν μπορώ να φοβάμαι ταυτόχρονα.
Συνάντησε τη στιγμή, όπως είσαι, με ό,τι έχεις.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος
και δεν υπήρξε ποτέ.

Στυλιανός Παπαρδέλας
Φωτογράφος

Louis-Jacques-Mandé Daguerre

Hommage à Daguerre

H φωτογραφία προϋποθέτει ένα συμβάν, μια δράση, ένα γεγονός και μια διαδικασία θέασης (από_προς). Δίχως συμβάν δεν υπάρχει φωτογραφία.
Οι στατικές εικόνες από τον 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα προσφέρουν την μορφή μιας πρωτότυπης οπτικής, μιας συλλογής στοχασμών, στους οποίους πρυτανεύει το μικρογεγονός, η λεπτομέρεια. Το σημείο μετάβασης, δηλαδή, από το γενικό πλάνο στο ειδικό.

Ο αρχικός στόχος παραμένει η καταγραφή. Αλλά αυτό είναι και το σημείο που αρχίζουν οι ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις της φωτογραφίας. Κάθε δημιουργός (ερασιτέχνης ή επαγγελματίας) προτείνει σε κάθε λήψη, συγκεκριμένες λύσεις, οι οποίες προέρχονται από το ευρύτερο πολιτισμικό του υπόβαθρο, το σχετιζόμενο με τη γεωγραφική θέση, το κλίμα, την ιστορία και την παράδοση του τόπου την συγκεκριμένη περίοδο.

Πώς μπορεί μια εικόνα (σταθερή) να προσφέρει κάτι παραπάνω σε μία έρευνα του χώρου, εκτός από μία απλή οπτική περιγραφή/πληροφορία; Τι είδους γνώση μπορούν να μας προσφέρουν τα φωτογραφικά αρχεία; Μπορεί η γνώση αυτή σε κάποιες περιπτώσεις να εμπλουτίσει τη θεωρία; Διαχρονικά ερωτήματα με δυναμικές κριτικές απαντήσεις.

Χωρίς επίλογο.

Στη φωτογραφία, που παραμένει ένας λαβύρινθος του βιωμένου και του φαντασιακού.

Ηώ Πάσχου
Φωτογράφος, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης, Paris I Sorbonne
Ακαδημαϊκή Υπότροφος του Τμήματος Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

Παύλος Παυλίδης

Η εικόνα κυριαρχεί πια γύρω μας. Η κατανάλωση της είναι καθημερινή και χωρίς όρια. Είναι το νέο δεδομένο. Η νέα συνθήκη, όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία 10-15 χρόνια. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο θεατής καλείται να διαμορφώσει άποψη παρατηρώντας, διαλέγοντας, αξιολογώντας… Δύσκολο έργο, αλλά και αμφιλεγόμενο. Τι τελικά αξίζει να αναδειχθεί και τι όχι; Ο καθένας μπορεί να διαμορφώσει και να εκφέρει άποψη. Οτιδήποτε εκφράζει τον δημιουργό, βγαίνει από την ψυχή του, υποστηρίζεται από την αφοσίωση του, δεν μπορεί να απορριφθεί επειδή έρχεται σε αντίθεση με αυτά που εμείς θεωρούμε “σωστή φωτογραφία”.

Συνεπώς, ο σύγχρονος φωτογράφος καλείται μεν να παρακολουθεί τις τάσεις, αλλά κυρίως να αφοσιωθεί και να δουλέψει ώστε να διαμορφώσει το δικό του ύφος και να παρουσιάσει τον εαυτό του μέσα από την φωτογραφία του.

Παύλος Παυλίδης
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Georges Salameh

Η δουλειά μου είναι μια ιδιότυπη εμπειρία της καθίζησης, τόσο με τη φυσική όσο και με τη μεταφυσική έννοια. Με τον όρο καθίζηση αναφέρομαι στα στρώματα του χρόνου, στα οποία ζουν υλικά και ιδέες που καταβυθίζονται στο βυθό της Μεσογείου. Τα υλικά μου είναι τα αρχεία, η καταγραφή, οι ανακατασκευές, οι χειρονομίες, η περιπατητική εμπειρία και η αίσθηση της ακοής. Τα ιζήματα αυτά προσκαλούν τον θεατή σε ένα ποιητικό μαίανδρο, μέσα από τη δημιουργική σύγκριση της πραγματικότητας, των γλωσσών και των αφηγήσεων. Όλα τα έργα μου παράγονται σε μεγάλες χρονικές περιόδους, περιμένοντας να συμβεί αυτή η ελάχιστη καθίζηση. Ωστόσο, αυτό που είναι ορατό στο θεατή στο τέλος είναι μόνο η επιφάνεια – το τελευταίο στρώμα.

Όλες οι απόπειρές μου είναι διαισθητικές απαντήσεις σε διαυγή ερωτήματα. Μοιάζουν περισσότερο με μια γραπτή επιστολή προς ένα φίλο, λόγια ειπωμένα ή αποσιωπημένα τα οποία ρέουν προς τη λήθη. Ωστόσο, και η λήθη αφήνει ιζήματα στην επιφάνεια των πόλεων ή στο βάθος της θάλασσας. Μπορεί, με την πάροδο του χρόνου να γίνει και αυτή μνήμη.

Αυτή η προσέγγιση διαμορφώνεται μέσω μιας περιπατητικής πρακτικής, η οποία περιστρέφεται γύρω από μια βιωματική, άμεση, μη εννοιολογική μορφή δημιουργίας. Είναι η ήσυχη πλευρά της παρατήρησης του τοπίου, κατά την οποία δίνεται προσοχή στην κατάσταση του νου και όχι στο κυνήγι εξαιρετικών φαινομένων. Αυτή η εσωτερίκευση της προσοχής φέρνει μια πιο νηφάλια και ποιητική ανάγνωση της πραγματικότητας. Είναι ένας αποστασιοποιημένος τρόπος για τη δημιουργία οικείων εικόνων, ανοιχτών σε περισσότερες ερμηνείες.

Τα τελευταία δέκα χρόνια επιδιώκω να κατανοήσω τη λειτουργία της λήθης, η οποία για εμένα, δεν είναι το αντίθετο της μνήμης, αλλά το εσωτερικό της περίβλημα. Πιστεύω ότι δεν ξεχνάμε, αλλά ξαναγράφουμε τη λήθη με βαθιά ανάγκη για συγχώρηση.

Georges Salameh
Eικαστικός καλλιτέχνης, Σκηνοθέτης

Χαρά Σκλήκα

Η φωτογραφία αλλάζει. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει αξιοσημείωτες εξελίξεις στη δημιουργία εικόνας.
Κάθε γενιά έρχεται με νέες ιδέες, νέους τρόπους σκέψης σχετικά με την προσέγγιση των πραγμάτων, παίρνοντας μαζί τους ταυτόχρονα τη γνώση σαν κληρονομιά από προηγούμενες γενιές δημιουργών.

Θυμάμαι συχνά τη φράση της Julia Margaret Cameron “What is focus and who has the right to say what focus is the legitimate focus?”. Φαίνεται πως το αποτέλεσμα των εικόνων της την ικανοποιούσε και, παρά το γεγονός ότι αμφισβητήθηκε από πολλούς εξέχοντες φωτογράφους, εκείνη συνέχισε να υποστηρίζει αυτό που έκανε. Σήμερα βρίσκεται ανάμεσα στη λίστα με τους πρωτοπόρους της φωτογραφίας.

Η αλλαγή είναι υποκειμενικά αποδεκτή. Ας είμαστε ανοιχτοί στον ενθουσιασμό, στο νέο, το διαφορετικό. Κι αν τελικά αποφασίσουμε ότι δεν μας αρέσει αυτό που βλέπουμε (δεν είναι όλοι οι πειραματισμοί τόσο επιτυχημένοι όσο της Cameron), αυτό είναι καλό, αρκεί να παραμείνουμε ανοιχτοί σε αυτό. Το άγνωστο είναι και θα παραμείνει άγνωστο μόνο επειδή δεν έχουμε κοιτάξει ή ακούσει αρκετά προσεκτικά.

Χαρά Σκλήκα,
Φωτογράφος, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Antiparos International Photo Festival

A woman enjoys the sun at Plaka beach on the Aegean island of Naxos, Greece, Friday, May 14, 2021. Greece launched its tourism season Friday amid a competitive scramble across the Mediterranean to lure vacationers emerging from lockdowns. (AP Photo/Thanassis Stavrakis)

Συμπληρώνοντας αυτό τον μήνα 29 χρόνια ως φωτορεπόρτερ, νιώθω προνομιούχος για όλα αυτά που έχω ζήσει στον χώρο της φωτογραφίας. Με άλλαξε και με βελτίωσε ως άτομο και ως επαγγελματία. Έζησα την εξέλιξή της και αφομοίωσα τη νέα τεχνολογία. Τα ταξίδια και οι εμπειρίες τους είναι το καλύτερο κομμάτι σε αυτό το τόσο απαιτητικό και ψυχοφθόρο επάγγελμα.

Η κάθε εποχή είχε τα θετικά και τα αρνητικά της. Από την εμφάνιση των φιλμ και την εκτύπωση των φωτογραφιών – κάτι που θεωρώ ακόμη και σήμερα μαγικό!!! Από την αποστολή φωτογραφιών μέσω των πρώτων modems. Τις πρώτες ψηφιακές μηχανές, με την ποιότητα ανάλυσής τους να φαντάζει σαν ψέμα στους νεότερους. Τις mirrorless μηχανές, που σιγά σιγά θα επικρατήσουν έναντι των DSLR. Φτάνοντας στον Αύγουστο του 2021 τα θετικά υπερτερούν συντριπτικά. Σε όλη αυτή την τεχνολογική εξέλιξη αυτά που παραμένουν σταθερά στη φωτογραφία είναι η ικανότητα στην παρατηρητικότητα, την οπτική, την επιμονή, την υπομονή και την φαντασία του/της φωτογράφου.

Η δύναμη της φωτογραφίας παραμένει ισχυρή ακόμη και σήμερα μέσα στα δισεκατομμύρια εικόνων, όχι πάντα ποιοτικών, που παράγονται και προωθούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Θανάσης Σταυράκης
Associated Press Athens – Προϊστάμενος Φωτορεπόρτερ
Καλλιτεχνικός Διευθυντής AthensPhotoWorld

^*“Συνοδεύοντας αυτό το κείμενο, διάλεξα μία αγαπημένη φωτογραφία μου, όπως μου ζητήθηκε από το photologio.gr. Tην τράβηξα στη Νάξο με drone τον Μάιο του 2021”. – Θανάσης Σταυράκης

Τάσος Σχίζας

Το ανεξάντλητο πεδίο εξερεύνησης της φωτογραφίας

Κάθε φωτογραφία κρύβει μέσα της τη σειρά επιλογών του δημιουργού της. Συχνά εντυπωσιαζόμαστε από τις τόσο διαφορετικές εκδοχές του ίδιου θέματος. Πολλές φορές αρκούν οι επιλογές «χώρου και χρόνου» (που χαρακτηρίζουν την αυστηρή καθαρή φωτογραφία) για να μας δώσουν τη διαφορετικότητα, ενώ άλλες φορές αυτό δεν φτάνει και όλες οι λήψεις φαντάζουν πανομοιότυπες. Και τότε, έρχεται η στιγμή να επιλέξουμε από το ανεξάντλητο πεδίο εξερεύνησης της φωτογραφίας, την τεχνική λήψης ή επεξεργασίας που θα μας δώσει την ιδιαίτερη εκδοχή της φωτογραφίας μας! Συνήθως ξεκινάμε από τις βασικές τεχνικές επιλογής βάθους πεδίου και παγώματος της κίνησης, για να φτάσουμε σε πιο εξεζητημένες τεχνικές, όπως κίνηση της μηχανής, zoom in, flash και αργή ταχύτητα και άλλες πολλές, καθώς επίσης και τις τεχνικές επεξεργασίας. Συνδυάζοντας όλα αυτά μεταξύ τους πολλαπλασιάζουμε τις επιλογές μας και οδηγούμε την εικόνα σε αυτό που μας εκφράζει περισσότερο!`

Τάσος Σχίζας
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

^*“Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο συνδυάζει δυο τεράστια πεδία εξερεύνησης: την υπέρυθρη φωτογραφία και τη χρήση ενός fisheye φακού”. – Τάσος Σχίζας

Eugene W. Smith

Τι «κλείνεις» μέσα στο κάδρο και γιατί το «προσφέρεις» ;

Ο μεγάλος φωτογράφος και δάσκαλος Κώστα Μπαλάφας είχε πει ότι η τέχνη της φωτογραφίας έχει το δικό της συντακτικό. Πρέπει να γνωρίζουμε ανάγνωση και γραφή και πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ιδιαίτερη και διαφορετική αυτή γλώσσα για να αναπτύξουμε «προτάσεις και «κείμενα».
Ο πιο βατός και σίγουρος δρόμος για να κατανοήσουμε και να απολαύσουμε αυτή την τέχνη είναι να μελετήσουμε τα έργα μεγάλων φωτογράφων που, από την ανακάλυψή της έως σήμερα, πάσχισαν να αποδείξουν ότι η φωτογραφία μπορεί να υπάρξει αντάξια των άλλων τεχνών και ότι μπορεί να μας προσφέρει συγκίνηση με έναν μοναδικό τρόπο.
Πολλές φορές στα μαθήματά μου βρίσκω δυσκολίες να εξηγήσω και να αποδείξω αυτό το μεγαλείο. Αισθάνομαι ανίκανος να εξηγήσω την συγκίνηση και πώς να το κάνω, άλλωστε, όταν ερχόμαστε σε επαφή με ένα μεγαλειώδες έργο ζωής, χωρίς να το προσεγγίζουμε αθώα, με προκαταλήψεις, έχοντας στο μυαλό μας (και δη στην εποχή μας) πως δεν υπάρχουν συγκινήσεις αλλά μόνο έργα τα οποία μας «αρέσουν» -“like”- ή δεν μας «αρέσουν».

Είναι ένα μεγάλο σύγχρονο πρόβλημα το πώς προσεγγίζουμε τα έργα τέχνης, αλλά και τη ζωή την ίδια. Τον κινηματογράφο, την μουσική π.χ. Έχουμε μία αντιμετώπιση φευγαλέας, γρήγορης και επιφανειακής προσέγγισης η οποία, δυστυχώς, συνδυάζεται με μία διάθεση αυστηρής κριτικής. Όλο αυτό υποτίθεται ότι δικαιολογείται τελικά στο απίστευτα «αφοπλιστικό» πλαίσιο «όμως εμένα δεν μου αρέσει», χωρίς φυσικά να έχει γίνει καμία προσπάθεια να αφεθούμε στο έργο τέχνης απλά για να απολαύσουμε και να δούμε τι μας προσφέρει ο καλλιτέχνης απλόχερα και με κόπο ολόκληρης ζωής. Τις περισσότερες φορές έχουμε κρίνει τον καλλιτέχνη και τα έργα του έχοντας άποψη για ένα πολύ μικρό μέρος της δουλειάς του.
Σε δευτερόλεπτα το έχουμε απαξιώσει, δεν του έχουμε δώσει καμία ευκαιρία να μας «ακουμπήσει».
Θα πρέπει να κατανοήσουμε πως οι όροι καλή ή κακή φωτογραφία είναι παγίδες που κρύβει ένας λάθος δρόμος. Ο δρόμος αυτός έχει χαρακτηριστικά εύπεπτης κατανάλωσης, σε μία κοινωνία που απλά καταναλώνει για να καταναλώνει, πολύ γρήγορα, χωρίς να σκέφτεται και χωρίς να αφεθεί στις αισθήσεις.

Το κάδρο όπου ένας φωτογράφος αποφασίζει να περικλείει συγκεκριμένα πράγματα, αλλά και σε συγκεκριμένη διάταξη, με έναν συγκεκριμένο τρόπο είναι σημαντικό και έχει τόσο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όσο ιδιαίτερος και μοναδικός είναι ο ίδιος ο φωτογράφος – άνθρωπος. Εάν συγκεντρώσουμε αυτά τα ιδιαίτερα κάδρα και όλα αυτά που έχει κλείσει μέσα τους, τότε μπορούμε να δούμε ότι αυτό το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο ταξίδι σε μια χώρα όπου δεν έχουμε ξαναβρεθεί ποτέ έως τώρα. Είναι ένας τόπος οικείος αλλά ιδωμένος με έναν τρόπο ξεχωριστό και μοναδικό.
Αυτό το ταξίδι μας καλεί κάθε φωτογράφος να κάνουμε μαζί του.
Ο ίδιος μας εκπλήσσει χρησιμοποιώντας το φωτογραφικό λεξικό και συντακτικό σαν να βρισκόμαστε μέσα σε ένα τρένο και κοιτώντας από το παράθυρο να εναλλάσσονται διαφορετικές εικόνες. Φωτογραφίες εντέλει που αποτελούν την ζωή του, την ίδια του την ύπαρξη, τις ιδέες του, τους φόβους του, τις αγάπες του, τις εμμονές του και ό,τι άλλο έχει σχέση με τα βιώματά του.
Ο δρόμος λοιπόν για κάθε επίδοξο φωτογράφο κρύβεται μέσα του και όχι έξω. Άλλωστε στην φωτογραφία το πιο εύκολο πράγμα είναι να βρεις ένα θέμα για να φωτογραφίσεις. Και ένας τοίχος με ένα γκράφιτι και έναν περαστικό, είναι αυτομάτως «περιεχόμενο». Και ένα πλακόστρωτο είναι «περιεχόμενο». Τα σύννεφα από μόνα τους ή ένα ηλιοβασίλεμα είναι ένα «περιεχόμενο».
Η τέχνη της φωτογραφίας έχει και κάτι άλλο ιδιαίτερο. Μπορεί να μας παρουσιάσει με έναν μοναδικά περιγραφικό τρόπο τους τόπους και τους χρόνους όπου ο φωτογράφος πέρασε, μεταφέροντάς μας με αυτόν τον τρόπο σε διαφορετικές κοινωνίες ή συνθήκες.

Ο δάσκαλος Κώστας Μπαλάφας έλεγε ότι αποτελεί χρέος και καθήκον κάθε καλλιτέχνη να αφουγκράζεται την εποχή του.

Όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας θέλουν να μάθουν καλύτερα την τέχνη της φωτογραφίας και έρχονται για μαθήματα. Έτσι κι αλλιώς, οι περισσότεροι ήδη ασχολούνται με τη φωτογραφία και φωτογραφίζουν. Αλλά τα αποτελέσματα δεν τους ικανοποιούν ή θέλουν να μάθουν κάτι παραπάνω. Έρχονται λοιπόν με σκοπό να μάθουν πώς μπορούν να κάνουν μία δύσκολη νυχτερινή λήψη ή ένα ηλιοβασίλεμα.
Πολύ καλά λοιπόν, ας μάθουμε να χειριζόμαστε καλά το εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας. Βασικό, αλλά όχι ουσιαστικό. Εδώ ακριβώς αρχίζει και η ανατροπή. Γιατί κανένα έργο, ποτέ, δεν έχει βασιστεί μόνο στην άρτια χρήση της τεχνικής. Το καλλιτεχνικό έργο αποτελείται από ατέλειες και βασίζεται στην μοναδικότητα του ανθρώπου που βασανίζεται να ανακαλύψει την αλήθεια.
Γι’ αυτό και θα το προεκτείνω για να πω ότι είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ οι καλλιτέχνες να ενδιαφερόμαστε για την εποχή μας και όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, να καταθέτουμε με την γλώσσα της τέχνης μας την άποψή μας, τα ερωτηματικά που δεν έχουν απαντήσεις.
Δεν είναι δυνατόν να μας ενδιαφέρουν οι βαρκούλες και τα χρυσάνθεμα. Είμαστε μέρος μιας κοινωνίας, δεν είμαστε παρατηρητές. Ουσιαστικό λοιπόν είναι αυτό.
Αυτός είναι ένας τελείως διαφορετικός και πιο δύσκολος δρόμος. Είναι όμως ένας δρόμος που ξεκλειδώνει αλήθειες και έχει εκπλήξεις. Εκπλήξεις, που δεν είναι μόνο ευχάριστες, γιατί η ίδια η διαδικασία μας φέρνει αντιμέτωπους με την αυτογνωσία, σαν σε καθρέφτη. «Αυτός» είμαι «εγώ» και πρέπει να το αποδεχτώ ή θέλω να τον αλλάξω, πρέπει να παλέψω! Τι μου αποκαλύπτει το ίδιο μου το έργο; Γιατί φωτογραφίζω; Τι αναζητώ;

Η θέση του καλλιτέχνη είναι στην αγορά και όχι στο σχολείο, έλεγε ο μεγάλος δάσκαλος.

Σκεφτόμαστε με συμβάσεις αρχής και τέλους, οι οποίες περιορίζουν το έργο μας. Ένα καλλιτεχνικό έργο πρέπει να είναι σαν τα κύματα της θάλασσας. Να κυλάει! Το τέλος ενός κύματος να ακολουθεί το άλλο φυσιολογικά, να ρέει, να μην μένει στάσιμο στον θάνατο, αλλά ο θάνατος να είναι η γέννηση του νέου. Το ίδιο το έργο πρέπει να διαθέτει αυτό το στοιχείο για να είναι μια αποκάλυψη της αλήθειας.

Τι «κλείνεις» μέσα στο κάδρο σου και γιατί το «προσφέρεις»;

Ό,τι κι αν αποφασίσεις, η «ταυτότητά» σου θα εμπεριέχεται μέσα σε αυτή σου την απόφαση. Γιατί αυτό που αντανακλά όποια απόφασή σου καλλιτεχνική, είναι αποτέλεσμα της ταυτότητάς σου.
Έτσι, λοιπόν, δεν έχω παρά ελάχιστα εργαλεία για να ανταποκριθώ σε μια διδασκαλία αυτού που αγαπώ πολύ και με γεμίζει απόλαυση και συγκίνηση. Να μάθω σε τυφλούς να βλέπουν και να βοηθώ πάντα με εύστοχες επισημάνσεις να μην παρεκκλίνουν από τον δρόμο. Μόνο αυτό εάν καταφέρνω είναι μεγάλη η χαρά.

Όπως τα δέντρα που αφήνουν την μορφή τους εκεί,
καθώς ο αγέρας έχει φύγει.
Έτσι τα λόγια που άφησαν την μορφή τους εκεί,
καθώς ο άνθρωπος έχει φύγει!

(Γιώργος Σεφέρης)

Έτσι λοιπόν και η φωτογραφία που πάντα στέκει εκεί μόνη, καθώς αφήνει την μορφή της στην αθανασία.

Βαγγέλης Ταμβάκος
Φωτογράφος, Δάσκαλος φωτογραφίας

Αντί επιλόγου

Ένα αλληγορικό κείμενο.

Γιάννης Καρπούζης – Μέρες του Ελληνικού Δεκέμβρη. Το υπό αναπαλαίωση Αίθριο του Πολυτεχνείου επί της Στουρνάρη, 2008.

Το χρυσό δαχτυλίδι

Ένα μεσημέρι στα τέλη του περσινού Ιουνίου, παρκάραμε το αμάξι με τη γυναίκα μου στην οδό Στουρνάρη. Πρόσφατα είχε τελειώσει η επώδυνη καραντίνα και είχαμε όρεξη για μία μικρή βόλτα. Φύσαγε λίβας. Αφού είχαμε βρει ανέλπιστα θέση για το αμάξι, μπήκαμε να περπατήσουμε στο παλιό Πολυτεχνείο. Η ζέστη ήταν αφόρητη αλλά εμείς μπήκαμε. Κάναμε μία γύρα και καταλήξαμε στον όμορφο χώρο του νέου Αίθριου, στον οποίο είχε πλέον μεταφερθεί μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων της Αρχιτεκτονικής σχολής (στα φοιτητικά μου χρόνια το Αίθριο ήταν κλειστό λόγω εργασιών αλλά στα γεγονότα του Δεκέμβρη σπάσαμε την περίφραξη και ο χώρος είχε μεταβληθεί από εργοτάξιο σε κέντρο αγώνα). Πολλοί τελειόφοιτοι φοιτητές και φοιτήτριες της σχολής ήταν μαζεμένοι στον χώρο του Αίθριου, γιατί επρόκειτο για ημέρα παρουσίασης διπλωματικών εργασιών. Πληροφορήθηκα από κάποιον ότι σε λίγο θα ξεκινούσε μία υπεράσπιση μίας Διπλωματικής εργασίας και στην επιτροπή θα βρισκόταν ίσως για τελευταία φορά ο παλιός και αγαπημένος καθηγητής Τ. Π.. Παρότρυνα την γυναίκα μου να μπούμε και να ακούσουμε την υπεράσπιση και τον επερχόμενο διάλογο, κυρίως για να δούμε τον Τ. να μιλάει. Να σημειωθεί εδώ ότι η ημέρα της παρουσίασης της Διπλωματικής εργασίας είναι μία έντονη, απαιτητική και εξαντλητική διαδικασία για τον τελειόφοιτο φοιτητή. Ειδικά στην σχολή της Αρχιτεκτονικής, οι φοιτητές προετοιμάζονται πάνω από ένα χρόνο για αυτήν την ημέρα και η παρουσίαση περιλαμβάνει πλήθος μακετών, τεχνικών σχεδίων, πινακίδων ακόμα και μικρών καλλιτεχνικών έργων. Κάναμε τον γύρο της αίθουσας για να δούμε τα πανέλα: το θέμα ήταν «ανάπλαση τοπίου» στην περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς. Η πρόταση περιλάμβανε την κατασκευή ενός τεράστιου υπερυψωμένου δαχτυλιδιού μέσα στον βιότοπο όπου θα χρησίμευε για πεζοπορίες και ποδηλασία πάνω από το νερό της λίμνης. Η φοιτήτρια που παρουσίαζε ήταν γύρω στα 25. Δεν θα την έλεγες πολύ όμορφη, αλλά σίγουρα δεν πέρναγε αδιάφορη: είχε μαύρα ίσια μαλλιά πιασμένα σε κότσο, μεγάλο στήθος που το τόνιζε ένα υπέροχο φόρεμα, αρχαιοελληνικά καφέ σανδάλια και χρυσά κοσμήματα. Σήμερα είναι η μέρα της, σκέφτηκα. Κάτσαμε όλοι στα σκαμπό γύρω από τους πάγκους εργασίας και η διαδικασία ξεκίνησε. Παρά το μεγάλο άγχος της και την ασφυκτική ζέστη, η κοπέλα παρουσίασε άριστα το θέμα. Ο λόγος τότε πέρασε στο κοινό, κανένας δεν μίλησε, οπότε ξεκίνησε να τοποθετείται η πενταμελής επιτροπή. Ο επιβλέπων της κοπέλας, ένας δανδής λίγο μεγαλύτερός μου με εκκεντρικό στυλ, βρισκόταν σε ετοιμότητα να αποκρούσει τα οποιαδήποτε βέλη της επιτροπής. Η κοπέλα κάθισε σε ένα σκαμπό φανερά αγχωμένη για την συνέχεια και άρχισε να παίζει με ένα όμορφο χρυσό δαχτυλίδι στον αριστερό παράμεσο. Η κριτική ξεκίνησε. Υπήρξαν πολλές διαφωνίες αλλά αναγνωρίστηκε ότι η κοπέλα είχε κάνει δουλειά, όχι για έναν αλλά για δύο άτομα, και αυτό ήταν πραγματικά αξιέπαινο. Κανένας ενθουσιασμός αλλά το πράγμα προχωρούσε. Η κοπέλα συνέχισε νευρικά να βάζει και να βγάζει το χρυσό δαχτυλίδι από τον παράμεσο. Τότε τον λόγο πήρε ένας γέρος από την επιτροπή (δεν τον είχα ξαναδεί) και άρχισε να αποδομεί την όλη προσπάθεια. Στεκόταν με πείσμα στις διαφωνίες που είχαν διατυπωθεί μέχρι τότε και τις μεγέθυνε και έτσι όλοι άρχισαν να αμφιβάλουν για την εργασία. Όσο προχωρούσε η ώρα, ο γέρος ξεσπάθωνε έντονα ενάντια στην προτεινόμενη παρέμβαση, φτάνοντας να πει πως ο δαχτύλιος πεζοπορίας που σχεδίασε η φοιτήτρια ήταν τόσο χοντροκομμένος, που μπορεί να φαίνεται και από το διάστημα. Όλοι προβληματίστηκαν διπλά με αυτό το σχόλιο και η κοπέλα δεν μπορούσε να απαντήσει ικανοποιητικά. Το σφυροκόπημα συνεχίστηκε και η φοιτήτρια είχε κοκκινίσει από τη ζέστη και την αγωνία – χωρίς ωστόσο να φαίνεται ούτε στάλα ιδρώτα πάνω της. Τα δεξί της χέρι νευρικά έβαζε και έβγαζε το δαχτυλίδι από τον παράμεσο. Όλα κρέμονταν σε μια κλωστή. Η αμηχανία ήταν διάχυτη. Ο γέρος συνέχισε να φωνάζει ενάντια στην επέμβαση στον βιότοπο. Και τότε, σε μια στιγμή, το δαχτυλίδι έφυγε από το χέρι της κοπέλας. Πετάχτηκε στον αέρα, προσγειώθηκε μακριά της και άρχισε να κυλάει στο πάτωμα. Όλοι πάγωσαν. Ακόμα και ο γέρος. Ο χρόνος ο ίδιος πάγωσε. Εγώ που την κοίταζα προσεχτικά είδα όλη την κίνηση του δαχτυλιδιού, πώς έφυγε στον αέρα και τι πορεία ακολούθησε έπειτα. Είχα παγώσει κι εγώ. Έβλεπα τον χρυσό δαχτύλιο να κυλάει, τόσο μικρό κι όμως τόσο διακριτό ανάμεσα σε όλα τα άλλα πράγματα της αίθουσας. Μέσα μου τότε σκέφτηκα, λες; λες να είναι το Ένα; Σαν να με άκουσε, το δαχτυλίδι σταμάτησε να κυλάει δίπλα μου. Οι καθηγητές τότε άρχισαν να μιλάνε όλοι μαζί: τι έγινε και πού είναι το δαχτυλίδι, ότι η φοιτήτρια έπρεπε να το πιάσει ή ότι δεν πρέπει να χαθεί. Αλλά η κοπέλα είχε παγώσει. Δεν μπορούσε να σηκωθεί εκείνη την στιγμή να περπατήσει και να σκύψει να πιάσει το δαχτυλίδι που, άγαρμπα, στιγμές πριν, της έφυγε από τα χέρια. Η όμορφη, η ατόφια εικόνα της θα έσπαγε και αυτό θα ήταν σαν να επιβεβαιώνει τον γέρο που κατηγορούσε την αρχιτεκτονική της σκέψη, ως χοντροκομμένη και αφελή, μία εντυπωσιακή πρόσοψη που είναι από πίσω άδεια. Καθισμένος στο σκαμπό χαμήλωσα λίγο, άπλωσα το χέρι και με φόβο έπιασα το δαχτυλίδι. Όλη η αίθουσα γύρισε και με κοίταξε. Ξανά σιωπή. Η σύζυγος, μού έριξε ένα σκληρό βλέμμα που με εκβίαζε να επανέλθω στην τάξη. Σήκωσα το δαχτυλίδι και το έσφιξα μέσα στη γροθιά μου. Ήμουν σίγουρος ότι θα νιώσω την ενέργειά του να διαπερνά το σώμα μου ή ότι σκοτεινά οράματα από τα πέρατα της ύπαρξης θα πλημμυρίσουν τον νου μου. Όμως δεν ένιωσα τίποτα. Σηκώθηκα, πλησίασα την κοπέλα και της έδωσα πίσω το δαχτυλίδι. Εκείνη δεν με κοίταξε καν. Η κουβέντα γύρω από την εργασία της σαν να ξεκίνησε από την αρχή. Ο γέρος είχε σταματήσει τις φωνές.

Γιάννης Καρπούζης
Φωτογράφος, Σκηνοθέτης, Ποιητής