Πραγματεία περί εικόνας … (γράφει ο Βασίλης Γεροντάκος)
Είναι αλήθεια ότι ζούμε την εποχή των εικόνων. Από τον θεολογικό στοχασμό του μεσαίωνα, περάσαμε στην μεταμορφωτική αλλά και ανθρωποκεντρική αναπαράσταση της Αναγέννησης, για να οδηγηθούμε στον ειδωλολατρικό ίλιγγο του εικοστού αιώνα και της επερχόμενης διαδικτυακής παγκοσμιοποίησης.
Σε κάθε μετάβαση, θα άξιζε κανείς να δει πώς αλλάζει η κοσμοθεωρία της εκάστοτε κοινωνίας. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται την εικόνα ο μέσος άνθρωπος, είναι το κλειδί που μας επιτρέπει να διαβλέψουμε τον τρόπο που ερμηνεύει την καθημερινότητά του. Εκτός από την οπτική της εποχής που έχει διαφοροποιηθεί από τις προηγούμενες όπως είναι φυσικό, σήμερα έχει αλλάξει ριζικά η διαδικασία του βλέμματος. Το βλέμμα δεν ριζώνει πουθενά. Ο όγκος των φωτογραφιών είναι υπέρπυκνος. Το μάτι έχει επιβληθεί, αποσπασμένο από αισθήσεις, στοχασμούς, πνευματικότητα, και είναι ο απόλυτος κυρίαρχος. Σκανάρει σχήματα, μορφές, χρώματα, έννοιες και συναισθήματα με την πρόθεση του εντοπισμού τους και μόνο, με άλλα λόγια της πιστοποίησης του γίγνεσθαι, και κάπου εκεί η διαδικασία ολοκληρώνεται.
Είναι όμως το μάτι ο απόλυτος δικαιούχος της ορατής πραγματικότητας, ο υποδοχέας εκείνος που είναι ικανός να μας “μιλήσει” για την πραγματικότητα με τον πιο γνήσιο τρόπο;
Η τέχνη με την είσοδο του μοντερνισμού αποδόμησε την εικόνα της άμεσης αναπαράστασης, χρησιμοποιώντας πιο αφηρημένα σχήματα, ενώ και η σύγχρονη τέχνη άρχισε να γίνεται πιο ανεικονική, με στόχο να ενεργοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερους αισθητήρες που ξεπερνούσαν την επικράτεια του ματιού, με στόχο το βίωμα μιας πιο σύνθετης πραγματικότητας, την γνήσια και καθολική εμπειρία. Άρχισε να γίνεται ακόμη πιο κατανοητό ότι η ζωγραφική, η φωτογραφία και οι άλλες τέχνες, είναι εργαλεία που μπορούν να υποκαταστήσουν την ασύλληπτη εντέλει πραγματικότητα και να μιλήσουν με έναν πιο ολοκληρωμένο τρόπο γι´ αυτήν. Έχουμε λοιπόν το οξύμωρο σχήμα, ο τεράστιος όγκος των εικόνων που αναμασά την πραγματικότητα και δρα οριζόντια σε μια ατέρμονη επιφάνεια, να είναι σε αντίστηξη με την κάθετη ενέργεια των έργων που επιθυμούν την ζώσα ύλη των πραγμάτων. Αυτή η καθετότητα των ενεργειών που έχουν διαφορετικό στόχο και είναι αντιστρόφως ανάλογες σε ποιότητα και ποσότητα, μοιάζει να είναι σχιζοφρενική.
Για πρώτη φορά στην ιστορία η εικόνα έχει πλήρως αποδομηθεί, έχει χάσει τις μαγικές της ιδιότητες, έχει χλευαστεί όσο ποτέ, έχει χρησιμοποιηθεί από όλους τους κήρυκες του νεωτερισμού, συγχρόνως έχει αποθεωθεί, έχει εξαργυρωθεί, έχει γίνει πανάκεια της επικοινωνίας.
Βασίλης Γεροντάκος
Από το πρωί είμαι μπροστά σε έναν υπολογιστή, προσπαθώντας να “μαζέψω” μια πλειάδα φωτογραφιών του παρελθόντος. Πέφτω σε μια φωτογραφία που είχα τραβήξει 10 χρόνια πριν σε ένα νησί. Θυμάμαι όταν έφτιαχνα το βιβλίο στο ατελιέ του γραφίστα, μπήκε μια παρέα φίλων του και χάζευε τις φωτογραφίες. Εκτός από τις γνωστές τυπικότητες τι ωραίες που είναι κλπ., θυμάμαι κάποιος “σκάλωσε” με μια φωτογραφία σε ένα χωράφι με στάχυα που απλώνονταν δύο σεντόνια. Ακούγεται ένα επιφώνημα : Ωωωωωωω! Περίμενα κάποιο σχόλιο σε σχέση με τον λυρισμό της εικόνας. Αντί γι᾽ αυτό ακούω να λέει έκπληκτος σε όλους : “Ρε σεις τέτοιο αγριοκρίθαρο δεν υπάρχει πουθενά πια!” Σέκος ο φωτογράφος.
Η πραγματικότητα τελικά έχει πάντα μια όψη που είναι πέρα από τον ορίζοντα της τρέχουσας αντίληψής σου. Και ευτυχώς!
Βασίλης Γεροντάκος
