Η φωτογραφία στην εγκληματολογία

Η φωτογραφία στην εγκληματολογία

Η φωτογραφία στην εγκληματολογία

Η φωτογραφία στην εγκληματολογία

(από τη Bertillonage στην υπέρβαση του CSI Effect)

Γράφει η Δρ. Ευδοξία Ζ. Φασούλα, δικαστική γραφολόγος, νομικός

Δύσκολο να φανταστεί κανείς το εμβληματικό μέλλον στην εγκληματολογία εκείνου του νεαρού, μαύρου πρόβατου καλής οικογενείας γιατρών και στατιστικολόγων, εκείνου του αδύναμου μαθητή, του σκασιάρχη Alphonse Bertillon, που φαίνεται να βρήκε κάποιο παράξενο καταφύγιο, εργαζόμενος στα υπόγεια της παρισινής αστυνομίας, χρεωμένος με την επίπονη διαδικασία χειρόγραφης αντιγραφής εντύπων εισδοχής συλληφθέντων. Είχε προηγηθεί και ένα πέρασμα του στο στρατό ως παίχτης σάλπιγγας.

Φαίνεται, ωστόσο, ότι το dna της επιστήμης, φυγείν αδύνατον, καθώς ο Bertillon, όσο περισσότερους υπόπτους κατέγραφε, τόσο περισσότερο βυθιζόταν στη γοητεία της ακριβούς οπτικής παρατήρησης των σωματικών χαρακτηριστικών τους, ως στοιχείων εξατομίκευσής τους. Πεπεισμένος πια ότι η αστυνομία του καιρού του ήταν οργανωτικά εξαιρετικά φτωχή, υποκείμενη στους κινδύνους αντιφατικών αναφορών αυτοπτών μαρτύρων, άρχισε να συστηματοποιεί τα στοιχεία που παρατηρούσε. Εισήγαγε τη μέτρησή τους για να παρακάμψει την υποκειμενικότητα της «εκτίμησης». Το κεφάλι, το σώμα, οι σχηματισμοί των αυτιών και των φρυδιών, το χρώμα των ματιών αλλά και η απόσταση μεταξύ τους, τατουάζ και ουλές μπορούσαν να καταγραφούν ή και να μετρηθούν.

Έχοντας ήδη δημιουργήσει ειδικές κάρτες καταγραφής των ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών, ο Bertillon σύντομα αντιλήφθηκε τις σπουδαίες δυνατότητες του  νεογνικού έως τότε φωτογραφικού μέσου. Άλλωστε δεν είχε περάσει και πολύς καιρός από την εφεύρεση της νταγκεροτυπίας. Εμπλούτισε τις κάρτες του με ένα φωτογραφικό μετωπικό πορτρέτο και με το φωτογραφικό προφίλ του υπόπτου (mugshot / portrait parlé). Το σύστημά του, το οποίο θα γίνει γνωστό ως Bertillonage, έφερε επανάσταση στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης και έθεσε τις βάσεις για αυτό που θα αναδεικνυόταν ως μια από τις πλέον επαναστατικές αλλά και αποτελεσματικές μεθόδους για τη διαχείριση του εγκλήματος. Το 1884, ο Bertillon χρησιμοποίησε τη φωτοκαταγραφική του μέθοδο για να εντοπίσει 241 πολλαπλά υπότροπους παραβάτες, και μετά από αυτή την επιτυχία, η Bertinollage υιοθετήθηκε από τις αστυνομικές δυνάμεις στη Μεγάλη Βρετανία, την Ευρώπη και την Αμερική όχι μόνο για τους υπόπτους αλλά σταδιακά και για όλους τους πολίτες. Ο Bertillon γίνεται ο μπαμπάς της αστυνομικής ταυτότητας (Chef de l’identité judiciaire).

Ούτε ο μικρός François γλίτωσε το φωτογραφικό φακέλωμα από τον πατέρα του …
[πηγή: https://www.mixanitouxronou.gr/gia-pio-adikima-sinelifthi-o-bompiras-pou-sti-fotografia-tis-simansis-ine-23-minon/].

Φωτογραφική αποτύπωση του τόπου του ίδιου εγκλήματος υπό διαφορετική γωνία λήψης (δολοφονία στην οδό Turenne) …
[πηγή: https://www.mixanitouxronou.gr/anatrichiastikes-fotografies-apo-skines-egklimaton-sto-parisi-stis-arches-tou-20ou-eona-tote-i-astinomia-archise-na-chrisimopii-tis-fotografies-gia-ti-dialefkansi-ton-egklimaton/]

Η ευφορία αντικειμενικότητας που ενέπνευσε η ανθρωπομετρική φωτογραφία δεν άργησε να μεταφερθεί και στη σκηνή του εγκλήματος. Κι ενώ μέχρι τότε η χρήση της φωτογραφίας για την αποτύπωση του τόπου τέλεσης ενός εγκλήματος και των θυμάτων ήταν είτε σποραδική είτε ανοργάνωτη, με διάφορα φωτογραφικά κακέκτυπα να σωρεύονται στα αστυνομικά ντουλάπια, χάρη στη Bertillonage η οργανωμένη φωτογραφία γίνεται πυρηνικό συστατικό της εγκληματολογικής έρευνας. Από την αποτύπωση ενός βανδαλισμού ή των ζημιών στο χώρο μιας διάρρηξης μέχρι τον τρόπο πτώσης του θύματος ανθρωποκτονίας η φωτογραφία συνιστά πλέον το νέο ισχυρό διαγνωστικό όπλο της ανακριτικής διαδικασίας[1].Η γωνία λήψης αποδεικνύεται κομβικής σημασίας για τη λύση των εγκληματολογικών γρίφων και η τεχνολογία των σχετικών φωτογραφικών εξαρτημάτων θα βρίσκεται από τότε σε διαρκή εξέλιξη[2].

Την υπεραισιοδοξία στις δυνατότητες της δικανικής φωτογραφίας θα σιγοντάρει αργότερα και ο κινηματογράφος με θρυλικά αστυνομικά φιλμ και ακόμα περισσότερο η τηλεόραση. Μια σειρά από τηλεοπτικές αστυνομικές σειρές γίνονται κατ’ εξακολούθηση και κατά συρροή γενεσιουργοί της λαϊκής επιμάγευσης. Σε αυτές η εξιχνίαση του εγκλήματος ακολουθεί πάντοτε τον δρόμο εντυπωσιακών φωτοοπτικών μέσων σε εξίσου εντυπωσιακά εργαστηριακά περιβάλλοντα. Και κάπως έτσι δημιουργείται η μέχρι και σήμερα επίμονη «οφθαλμαπάτη» του “CSI Effect”. Στην πραγματικότητα βέβαια η εγκληματολογική φωτογραφία είναι αρκετά λιγότερα αλλά και πολλά περισσότερα από ένα υποφωτισμένο σε μπλε ή πράσινους ψυχρούς τόνους πλατό, όπου καλοντυμένοι ερευνητές, μελετούν εναέριους, ψηφιακούς φωτοτεχνικούς πίνακες ή από αστυνομικούς που φωτογραφίζουν με γοητευτική, ομολογουμένως, ευκολία ρανίδες αίματος, ενόσω μαλώνουν μεταξύ τους για την πολιτειακή ή την ομοσπονδιακή ανακριτική αρμοδιότητα.

Στον αληθινό κόσμο το έγκλημα θέτει διαρκώς και κατά περίπτωση συναρπαστικά τεχνικά στοιχήματα στη φωτογραφία. Ας δούμε μερικά από αυτά…..

Η πιο κοινή μορφή αποδεικτικών στοιχείων που συλλέγονται στους τόπους του εγκλήματος είναι τα δακτυλικά αποτυπώματα. Τα δακτυλικά αποτυπώματα θα πρέπει να φωτογραφίζονται πριν συλλεχθούν, ειδικά αν υπάρχει κίνδυνος να καταστραφούν κατά τη συλλογή. Περιστασιακά, ένα λανθάνον αποτύπωμα (μη διακριτό ευχερώς δια γυμνού οφθαλμού) μπορεί να είναι ορατό, αλλά να μην είναι δυνατή η συλλογή του. Σε μια τέτοια περίπτωση η φωτογράφιση είναι ο μόνος τρόπος τεκμηρίωσης αποδεικτικού στοιχείου. Η φωτογραφία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να αναδείξει κρίσιμες λεπτομέρειες σε ένα λανθάνον αποτύπωμα. Μέσω της χρήσης διαφόρων τύπων φωτισμού (πλάγιο ή διερχόμενο), φίλτρων και εργαλείων επεξεργασίας μπορεί να βελτιωθεί ένα αμυδρό λανθάνον δακτυλικό αποτύπωμα. Αυτό γίνεται κυρίως δημιουργώντας αντίθεση μεταξύ του λανθάνοντος αποτυπώματος και του φόντου του.

Φωτογραφική αποτύπωση δακτυλικού αποτυπώματος σε ποτήρι με χρήση διερχόμενου φωτισμού …
[πηγή: StevenStaggs, “EvidencePhotography – Atthecrimescene”, 2014, https://www.crime-scene-investigator.net/csp-evidence-photography-at-the-crime-scene.html]

Η φωτογραφική λήψη του αποτυπώματος ενός υποδήματος ή του λάστιχου ενός αυτοκινήτου πρέπει να προηγηθεί της λήψης του εκμαγείου του, για να διατηρηθούν ακέραια τα περιγράμματα και οι μορφολογικές του λεπτομέρειες. Δεν αρκεί δε η ακριβής φωτογραφική του αποτύπωση σε κοντινή εστιακή απόσταση. Θα χρειαστεί συχνά να συνοδευτεί από μία περισσότερο «ευρυγώνια» λήψη, που θα περιλαμβάνει αντικείμενα του χώρου – σημεία αναφοράς όμορα του ευρήματος, για την κατανόηση και για την ερμηνεία μιας διαδρομής εγκληματολογικά κρίσιμης. Αν μάλιστα είναι επί χιονισμένου εδάφους, ο δικανικός φωτογράφος θα παλέψει με τα «παιχνίδια του λευκού», προκειμένου να εξασφαλίσει την πραγματικότητα της τρισδιάστατης υπόστασης του πειστηρίου και ν’ απαλείψει τον κίνδυνο είτε μιας υποέκθεσης, καθώς θα υπερτερεί το αντανακλώμενο λευκό του χιονιού ή μιας υπερέκθεσης που θα ομογενοποιήσει το υπό έλεγχο φωτογραφικό προϊόν, καθιστώντας το ελάχιστα χρήσιμο.

Close – up φωτογραφία αποτυπώματος υποδήματος …
[πηγή: StevenStaggs, “EvidencePhotography – Atthecrimescene”, 2014, https://www.crime-scene-investigator.net/csp-evidence-photography-at-the-crime-scene.html]

Φωτογράφιση του ίδιου αποτυπώματος υποδήματος σε σχέση με τα όμορα περιβαλλοντικά στοιχεία …
[πηγή: StevenStaggs, “EvidencePhotography – Atthecrimescene”, 2014, https://www.crime-scene-investigator.net/csp-evidence-photography-at-the-crime-scene.html]

Ομοίως η μακροφωτογραφία στην περίπτωση εξέτασης του ποσού ή της υπογραφής σε μία επιταγή, που πιθανολογείται πλαστή, θα χρειαστεί να αναμετρηθεί με τις δυσκολίες του έντονου υποφωτισμού που μοιραία επιφέρει η εξαιρετικά μικρή απόσταση εστίασης μεταξύ της υπό έλεγχο χάραξης και του σώματος του macro φακού ή των close – up φίλτρων. Ο κατακόρυφος φωτισμός των φωτιστικών στα ταβάνια τραπεζών και λοιπών γραφείων, όπου ο δικαστικός γραφολόγος καλείται να φωτογραφίσει, αποδεικνύεται βασικός εχθρός, καθώς γεννά σκιάσεις που αλλοιώνουν σημαντικά το φωτογραφικό αποτέλεσμα. Μπορεί ν’ ακουστεί κάπως παράξενο αλλά ο φυσικός φωτισμός κοντά σε παράθυρο είναι ο καλύτερος για μία macro φωτογράφιση εγγράφων. Συχνά όμως δεν αρκεί. Αποξέσεις, αποσβέσεις, διορθωτικές επιχαράξεις με χρήση blanco, αυλακώσεις – ίχνη προηγούμενων χαράξεων, υδατογραφήματα και ενσωματωμένα στο χαρτί στοιχεία ασφαλείας απαιτούν ειδικούς φωτιστικούς τρόπους (πλάγιο ή διερχόμενο φωτισμό) ή ειδικές φωτιστικές – φωτογραφικές συνθήκες σε διαφορετικά μήκη κύματος του φωτός (IR / UV macro φωτογραφία). Έτερος εχθρός το φλας. Η πρόσκρουσή του στο λευκό του χαρτιού είναι φωτογραφικά καταστροφική, οπότε επιλέγεται συνήθως η απομόνωσή του.

Macroφωτογραφία μου (1:2) ψηφίου της ημερομηνίας επίδικης ιδιόγραφης διαθήκης με χρήση διερχόμενου φωτισμού (επίθεση σε lightpanel/ coldcathodelamp). Αναδεικνύεται η απόσβεση με χρήση γομολάστιχας που έχει απομακρύνει την εξωτερική στιβάδα του χαρτιού, μειώνοντας το πάχος του κι αυξάνοντας έτσι την είσοδο του φωτός.

Για άλλα αντικείμενα όμως η χρήση του φλας θα μπορούσε, ποιητική αδεία, να περιγραφεί αμφιθυμική. Το κομβικό ζήτημα της κατεύθυνσης / πορείας των σταγόνων αίματος, που συνιστά βασική διαγνωστική πυξίδα για τις συνθήκες τέλεσης ενός φόνου ή μιας βαριάς σωματικής βλάβης σε χώρο υποφωτισμένο, καθιστά τη χρήση του μονόδρομο. Προκρίνεται όμως η χρήση εξωτερικού φλας και εκ πλαγίου που μειώνει την αλλοιωτική σκληρότητά του και δοκιμάζοντας διάφορες γωνίες προς ανάδειξη της κρίσιμης λεπτομέρειας της πορείας, συνηθέστερα με επισταμένη προεπισκόπηση.

Φωτοκαταγραφή της κατεύθυνσης πτώσης και εναπόθεσης αιμάτινων ρανίδων (εν προκειμένω από τα δεξιά προς τα αριστερά) από κινούμενο αντικείμενο. Στην περίπτωση αυτή ο ερευνητής διακρίνει γραμμικότητα της πορείας (Cast –offpattern). …
[πηγή: Bureau of Criminal Apprehension / A Division of the Minnesota Department of Public Safety, Bloodstain Pattern Analysis, https://dps.mn.gov/divisions/bca/bca-divisions/forensic-science/Pages/forensic-programs-crime-scene-bpa.aspx]

Εξαιρετικά ιντριγκαδόρικη αλλά και δημιουργική προκύπτει η φωτογραφική αναπαράσταση της πορείας μίας σφαίρας. Βασικό συστατικό της συνταγής μία πηγή φωτισμού λέιζερ και χρήση ειδικών σπρέι για την ανάδειξη της ακτίνας της (laser path). Τα πράγματα περιπλέκονται, καθώς η ακτίνα καθίσταται ορατή μόνο σε υποφωτισμένο χώρο, σχεδόν σκοτεινό αλλά η φωτογραφική απεικόνιση θα πρέπει να διατηρήσει σημαντική αποδεικτική φωτεινότητα, οπότε εφαρμόζονται οι εμπλουτιστικές fill flash τεχνικές.  Τρίποδο, ιδιαίτερα χαμηλή ταχύτητα, διάφραγμα ανοιχτό αλλά (π.χ. f/4) και ένα εξισορροπητικό iso 400, τα λοιπά συστατικά.

Φωτογραφική αναπαράσταση της πορείας των σφαιρών με χρήση πηγών laser (laser visualization of bullet paths) και συνδυαστική χρήση περισσότερων φωτογραφικών μηχανών και συνακόλουθων διαφορετικών γωνιών λήψης για την ανάδειξη των βλητικών διαδρομών …
[πηγή: photo by King C. Brown, https://ladailymirror.com/2007/07/24/csi-2007/]

Καταλαβαίνει κανείς ότι ο δικανικός φωτογράφος ή ο δικανικός επιστήμονας που χρησιμοποιεί ως εργαλείο τη φωτογραφία, ανάλογα με το πεδίο του, έχει να αντιμετωπίσει έναν διαρκή τεχνικό πυρετό μακριά από τις απλουστεύσεις και τις εξιδανικεύσεις της CSI δράσης και χωρίς τις βιονικές δυνατότητες των ηρώων της.

Από την άλλη, και ενώ θα πίστευε κανείς ότι η σύγχρονη εγκληματολογική φωτογραφία συνοψίζεται σε μία σειρά τεχνικών πρωτοκόλλων με ελάχιστα περιθώρια αυτόνομης φωτογραφικής προσέγγισης, τούτο δεν είναι αλήθεια. Αν και η τήρηση της τεχνικής ράγας είναι όρος sine qua non, τα εγκλήματα και μάλιστα τα πιο σοβαρά εξιχνιάζονται χάρη στην οξεία παρατηρητικότητα και αντιληπτικότητα των ιχνών και του τόπου εγκλήματος αλλά και των χαρακτηριστικών του υπόπτου, τη συνθετική ερμηνευτική ικανότητα, τη δημιουργική φωτογραφική επινοητικότητα. Από την επιλογή γωνίας λήψης και κατάλληλων ρυθμίσεων μέχρι τη ζυγοσταθμισμένη και to the point μετανάγνωση της επεξεργασίας και το χτίσιμο του αποδεικτικού κάδρου.

Εν τέλει, συμπληρώνοντας τον Edmond Locard: “Εκείνος ή εκείνη που είσαι, όπου και να πατήσεις, ό,τι κι αν αγγίξεις, ακόμα και αυτό που θ’ αφήσεις πίσω σου, δίχως να το καταλάβεις, μια σιωπηλή θα είναι μαρτυρία εγκλήματος, που η φωτογραφία καλείται να της δώσει φωνή”.
_______
Υποσημειώσεις:
[1] Η διαδρομή θα μπορούσε να περιγραφεί συνοπτικά ως εξής: φωτοκαταγραφή ευρήματος, ψηφιακή επεξεργασία, οργάνωση και αρχειοθέτηση του φωτογραφικού πειστηρίου, διαγνωστική του αξιολόγηση, εισαγωγή της φωτογραφίας στις εκθέσεις της αστυνομίας και των δικανικών επιστημόνων (εμπειρογνωμοσύνες), παρουσίασή και εκτίμησή τους στο δικαστήριο για το σχηματισμό δικανικής πεποίθησης (απόφαση).

[2] Βλ. αρχική φωτογραφία, όπου απεικονίζεται το ειδικό τρίποδο που εισήγαγε ο Bertillon για τη φωτογράφιση των θυμάτων από πάνω προς τα κάτω και το οποίο επέτρεπε έτσι μετρήσεις του σώματος σε σχέση με το πεδίο ανεύρεσής του. Από Rodolphe A. Reiss. Demonstration of the Bertillon metric photography System, 1925 © R. A. REIS. Courtesy of Collection of the Institut de police scientifique de l’Université de Lausanne, https://www.lensculture.com/articles/the-photographers-gallery-burden-of-proof-the-construction-of-visual-evidence.

 

Σχετικά άρθρα:

Powered by Contextual Related Posts

Tags: