Gösta Hellner | Αποχαιρετώντας έναν σπουδαίο φωτογράφο της Αρχαιολογίας

Guest Editor 5 Φεβ 2024 Photoθέσεις

Γράφει η Άννα Πετροπούλου,

Ποιήτρια

Στα τέλη του 19^ου αιώνα και μετά την δημιουργία του Ελληνικού Κράτους, πολλές ξένες Αρχαιολογικές Σχολές εγκαθιδρύονται στην Ελλάδα και ξεκινούν εκτεταμένες αρχαιολογικές έρευνες. Είναι η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων, όπως των Μυκηνών ή της Τροίας. Μια εκ των πρώτων σχολών είναι το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.
Tο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο συστάθηκε το 1888 στην οδό Φειδίου 1 στο κέντρο της Αθήνας και διαθέτει σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα φωτογραφικά αρχεία της χώρας, με γυάλινες φωτογραφικές πλάκες, πλαστικά αρνητικά και θετικές εκτυπώσεις.
Ο πρώτος διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας (ΓΑΙ) Wilhelm Dörpfeld (1853‒1940) αναγνωρίζοντας τις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις των αρχαιολογικών ανασκαφών και της τεκμηρίωσης τους, δημιουργεί ένα φωτογραφικό αρχείο, το οποίο ήδη το 1891 περιλαμβάνει 1200 πλάκες αρνητικών.
Ο W. Dörpfeld υπήρξε πρωτοπόρος στην επιστημονική αρχαιολογική ανασκαφή, χρησιμοποιεί τη μέθοδο της στρωματογραφίας, τη συστηματική περιγραφή, την καταγραφή των ευρημάτων και την ακριβή σχεδιαστική αλλά και φωτογραφική αποτύπωση των ανασκαφών του. Ασχολείται ο ίδιος με τη φωτογραφία, πιθανότατα ήδη από το 1886, εμπλουτίζοντας το αθηναϊκό φωτογραφικό αρχείο και φροντίζει για την προμήθεια του κατάλληλου εξοπλισμού και τη δημιουργία ενός σκοτεινού θαλάμου, καθώς και για την αρχειοθέτηση των φωτογραφιών και τη διάθεσή τους προς πώληση.
Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας αρχικά προσλαμβάνει περιοδικά φωτογράφους, οι οποίοι είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, όπως οι Αφοί Ρωμαΐδη. Μόνιμοι φωτογράφοι εργάζονται στο ινστιτούτο από την δεκαετία του 1950 και ύστερα. Την Eva-Maria Czakó-Stresow, διαδέχεται από το 1963 και έπειτα ο νεαρός φωτογράφος Gösta Hellner (1937‒2023).

Gösta Hellner

Ο Gösta Hellner γεννήθηκε το 1937 στην πόλη Μünster της Βεστφαλίαs, Γερμανία. Δέκα επτά χρονών μαθαίνει τη τεχνική της φωτογραφίας στο ατελιέ του φωτογράφου της αρχιτεκτονικής Heinrich Heidersberger (1906–2006) και διδάσκεται ζωγραφική στον Fritz Winter (1905–1976). Στη διάρκεια των σπουδών του στην Ακαδημία Φωτογραφίας του Μονάχου από το 1956 έως το 1960, εξασκείται στη φωτογράφιση τοπίων, πορτρέτων, αρχιτεκτονικής, μόδας, αλλά και στην επιστημονική φωτογραφία.
Παράλληλα εργάζεται ως φωτογράφος στον εκδοτικό οίκο “Bertelsmann Verlag” στον τομέα της αεροφωτογραφίας.
Όταν ξεκινά στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο αναλαμβάνει την φωτογράφιση των
αρχαιολογικών χώρων και των αρχαιολογικών ευρημάτων, όπως στην αρχαία Ολυμπία, στους Δελφούς, τη Σάμο, τη Δωδώνη, στη Μ. Ασία κ.ά., και αναλόγως τις ανάγκες φωτογράφισης των αρχαιολόγων φωτογραφίζει εκ νέου ευρήματα και μουσειακά εκθέματα.
Κατά το διάστημα αυτό o Hellner ειδικεύεται στη φωτογράφιση αρχαίων γλυπτών και εισάγει μια νέα μέθοδο φωτογράφισης τους, πρωτοποριακή για την εποχή του και ανοίγει τον δρόμο για τις επόμενες γενιές φωτογράφων.

Gösta Hellner – Φωτογράφιση του αλόγου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο την δεκαετία του 1980.

Ελέγχει τη σκίαση του φωτός, εξαλείφει την ατμοσφαιρική διάχυση και αποφεύγει τη δραματοποίηση με έντονη ασπρόμαυρη σκίαση, επιλέγοντας απαλές, ανοιχτές αποχρώσεις, συχνά γκρι.
Ο τότε υπεύθυνος του Κεραμεικού και υποδιευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, Franz Willemsen (1910‒1999) αναθέτει στον Hellner τη φωτογράφιση των οστράκων που είχαν βρεθεί σε αποθέτη. Ως ειδικός του οστρακισμού ο Willemsen, επιθυμεί να φαίνονται ξεκάθαρα τα ονόματα των διάσημων πολιτικών της αρχαιότητας στη φωτογραφία, όπως: Αριστείδης, Κίμων, Θεμιστοκλής, Νεοκλής, Μεγακλής κ.ά. Ο φωτογράφος, από την πλευρά του σκέφτεται πως μπορεί να συμπεριλάβει στο κάδρο τον μεγαλύτερο αριθμό οστράκων, που προσωπικά τον έχει εντυπωσιάσει. Αποφασίζεται η δημιουργία ενός μικρού λοφίσκου από όστρακα, δηλ. μίας σκηνοθεσίας. Σκοπός της φωτογράφισης ήταν η μετέπειτα επιστημονική μελέτη και δημοσίευση των αποτελεσμάτων από τον Willemsen.

Gösta Hellner – Σκηνοθετημένα όστρακα στον Κεραμεικό. Σκηνοθεσία Willemsen-Hellner.

Ο Hellner εργάζεται στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έως το 1984.
Ο Hellner από το 1985 και ύστερα, αποσύρθηκε από την αρχαιολογία και αφιερώθηκε στην άλλη του τέχνη, την ζωγραφική. Βαθιά Φιλέλληνας και οικολόγος, από τα τέλη του ’80 και έπειτα, έζησε απομονωμένος, ως πρώην χίπις, στο αγαπημένο του νησί, την Άνδρο, όπου καλλιεργούσε στον κήπο του. Η θάλασσα και ο ήλιος υπήρξαν οι δυο μεγάλες του αγάπες. Στα χρόνια αυτά ζωγράφιζε, εξέθετε, ταξίδευε και ίδρυσε στην Άνδρο το «μουσείο» του, έναν χώρο γεμάτο τέχνη, φως και χαρά.
O Hellner εκτός από τις επαγγελματικές του αρχαιολογικές φωτογραφίες διαθέτει και ένα προσωπικό φωτογραφικό αρχείο, που αποτελείται από τοπία, καλλιτεχνικές συνθέσεις σε μορφή κολλάζ, επιζωγραφισμένες φωτογραφίες και εμφανογράμματα. Επίσης, ο όγκος του ζωγραφικού του έργου είναι τεράστιος. Ασχολήθηκε κυρίως με τα ανακυκλώσιμα υλικά, δημιουργώντας πίνακες και τρισδιάστατες κατασκευές.

Gösta Hellner – To Eυπαλίνειο όρυγμα της Σάμου (1977).

«Έφυγε» από την ζωή τα Χριστούγεννα του 2023, και μαζί του χάθηκε μια παράδοση στην αρχαιολογική φωτογραφία που δεν μπορεί να καλυφθεί.
Δυστυχώς, σήμερα, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έχει ξεχάσει την ύπαρξή του. Οι φωτογραφίες του δημοσιεύονται ανώνυμα ή με άλλο όνομα φωτογράφου, λόγω ελλείψεων που υπάρχουν στην ψηφιοποίηση του Φωτογραφικού Αρχείου. Οι ελλείψεις αυτές ξεκίνησαν από την δεκαετία του ΄60 και ΄70 και την τότε υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου και συνεχίζονται έως σήμερα. Από τότε έως σήμερα δεν βρέθηκαν ενδιαφερόμενοι να ασχοληθούν με την αποκατάσταση του ονόματός του, και ενώ το έργο του Hellner, λόγω του όγκου του και της ποιότητάς του, ανήκει στην Ιστορία της Αρχαιολογικής Φωτογραφίας, σήμερα είναι άγνωστο τόσο στους Έλληνες όσο και στους ξένους μελετητές.

Gösta Hellner – Ψαράς στην Μύκονο την δεκαετία του 1960. Εκτός από τις αρχαιολογικές του φωτογραφίες ο Hellner απεικόνισε και μια «άλλη» Ελλάδα, πλέον χαμένη.