Δάσκαλοι φωτογραφίας;
Επειδή σε κάθε γωνιά υπάρχει πια μια δασκάλα ή δάσκαλος φωτογραφίας και ακούμε καθημερινά απίθανες ιστορίες, είπαμε να μοιραστούμε κάποιες σκέψεις για το θέμα.
Ο δάσκαλος φωτογραφίας δεν είναι πάντα και φωτογράφος. Μπορεί να είναι, αλλά μπορεί και όχι, οπότε δεν αξιολογείται από τη φωτογραφική του δουλειά. Όπως ο προπονητής δεν είναι απαραίτητα ποδοσφαιριστής. Ως εκ τούτου, ο δάσκαλος φωτογραφίας δε συνεπάγεται ότι έχει υπάρξει κάποτε καλός φωτογράφος. Αντιστοίχως το να είσαι προπονητής για έναν παίκτη σαν το Μαραντόνα δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι ήσουν κάποτε το ίδιο καλός ποδοσφαιριστής.
Ανδρέας Κατσικούδης
Από τότε που διδάσκω προχωρημένους φωτογράφους κάθε χρόνο έχω στα μαθήματά μου φωτογράφους επιπέδου ανώτερου από του δικού μου. Ωστόσο έχω απόλυτη επίγνωση ότι εφόσον έχω εστιάσει στη διδασκαλία, τη μελέτη και τη συγγραφή, ενδέχεται να μην φτάσω ποτέ το υψηλό επίπεδο που έχουν κάποιοι μαθητές μου στη φωτογραφία.
Ανδρέας Κατσικούδης
Ένας καλός δάσκαλος φωτογραφίας, δεν επιβάλει ποτέ στους μαθητές του τα είδη φωτογραφίας της δικής του προτίμησης. Αντί για αυτό οφείλει να είναι ανοιχτός σε όλα τα είδη φωτογραφίας που ενδέχεται να του παρουσιάσει ο μαθητής, (δεν υπάρχει φυσικά μόνο ένα είδος «Καλλιτεχνικής Φωτογραφίας»), να σεβαστεί την προσωπικότητα και τις προτιμήσεις του κι εκεί να κτίσει. Πρέπει να προτείνει φωτογράφους και τρόπους βελτίωσης ανάλογα με το προσωπικό φωτογραφικό ύφος που ταιριάζει στον καθένα και όχι να επιβάλει από θέση ισχύος πρακτικές, αισθητικές και ιδέες.
Φυσικά ο δάσκαλος φωτογραφίας δεν μπορεί να είναι δογματικός, μιας και στην τέχνη δεν υφίσταται κανένα δόγμα και κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί και ακολουθεί τον δικό του προσωπικό δρόμο έκφρασης.
Ανδρέας Κατσικούδης
Όσον αφορά την τέχνη της φωτογραφίας εν προκειμένω, υπάρχουν άπειρα αντιφατικά παραδείγματα. Για παράδειγμα, ένας τηλεφακός πράγματι βοηθάει στο πορτρέτο, ωστόσο μερικά από τα καλύτερα πορτρέτα έχουν φωτογραφηθεί με ευρυγώνιο και με μεγάλο βάθος πεδίου. Το ίδιο ισχύει ακόμη και στην εμπορική φωτογραφία που είναι σύνηθες να “κλέβει” ιδέες από την καλλιτεχνική (δημιουργική) φωτογραφία.
Ο Άνσελ Άνταμς έλεγε δεν υπάρχουν κανόνες για καλή φωτογραφία, αλλά καλές φωτογραφίες!
Ένας δάσκαλος φωτογραφίας πρέπει να έχει γενικότερη παιδεία, καθώς και μια ευρεία επαφή με την Ιστορία της Τέχνης, για να είναι σε θέση να προσφέρει ερεθίσματα, ιδέες, έμπνευση και να προτείνει τεχνικές και πρακτικές. Για να είναι πρώτα από όλα ανοιχτός στο διαφορετικό, αλλά να έχει και μια στοιχειώδη αισθητική.
Πώς θα έχει την ευαισθησία να κατανοήσει το διαφορετικό και να το σεβαστεί, αν οι γνώσεις του περιορίζονται αποκλειστικά και μόνο σε κάποια λίγα στοιχεία που αφορούν την ιστορία της φωτογραφίας; Η ιστορία της φωτογραφίας αν ειδωθεί ξεκομμένη από την υπόλοιπη τέχνη λίγο μπορεί να βοηθήσει. Δεν αναφερόμαστε σε ιστορικά στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη του εξοπλισμού, αλλά κυρίως στις ιδέες, πρακτικές και αισθητικές που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν τη φωτογραφία ως τέχνη. Κι αυτή δεν είναι μία, αλλά πολλές φωτογραφίες, όπως υπάρχουν πολλές ζωγραφικές και μουσικές.
Ανδρέας Κατσικούδης
Οι μαθητές στη φωτογραφία έχουν συχνά την λανθασμένη εντύπωση ότι αν ο δάσκαλος τους εξηγήσει τον τρόπο για να χειριστούν τη φωτογραφική μηχανή, θα καταφέρουν να έχουν καλές φωτογραφίες. Ένας όμως σοβαρός δάσκαλος φωτογραφίας οφείλει να είναι ειλικρινής: καμία φωτογραφική (όσο ακριβή και επαγγελματική κι αν είναι) και καμία τεχνική δεν μπορούν να εξασφαλίσουν μια καλή φωτογραφία. Η φωτογραφία αποτελεί δημιουργία του φωτογράφου κι απορρέει αποκλειστικά από τη δική του προσωπική ματιά.
Οφείλουμε, λοιπόν, να εκπαιδεύουμε βλέμματα κι όχι δάκτυλα που πατούν τα «σωστά» κουμπιά, με αποτέλεσμα να παράγονται τεχνικά «καλές φωτογραφίες» δίχως όμως την παραμικρή διαφοροποίηση μεταξύ τους.
Ανδρέας Κατσικούδης
Η αφορμή για αυτές τις λίγες σκέψεις είναι μερικά πράγματα που ειπώθηκαν τελευταία από δασκάλους φωτογραφίας και μας τα μετέφεραν μαθητές μας:
- Α, εγώ πιστεύω ότι μόνο η ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι τέχνη κι εσύ φέρνεις έγχρωμες!
- Δεν είσαι καθόλου καλή στα πορτρέτα! Να μην τραβήξεις ξανά πορτρέτα…
- Δεν θέλω ανθρώπους στο τοπίο!
- Να τραβάς μόνο στο manual για να θεωρείσαι φωτογράφος.
- Καλλιτεχνική φωτογραφία είναι μόνο η φωτογραφία δρόμου.
- Δεν είναι αυτό φωτογραφία! (Είπε γνωστός δάσκαλος αναφερόμενος σε είδη φωτογραφίας που εκτίθενται σε χώρους όπως το ΜΟΜΑ και το ΕΜΣΤ)
Ανδρέας Κατσικούδης
Η φωτογραφία είναι προσωπική έκφραση και είναι κρίμα όταν τόσοι δάσκαλοι φωτογραφίας προσπαθούν τη δική τους οπτική να την επιβάλουν σε νέους φωτογράφους. Αν σταματήσει να υφίσταται αυτή η προσωπική έκφραση τότε τι θα μείνει; Να εκτελούμε συνταγές για «καλές φωτογραφίες»; Την τέχνη να την κάνουμε τεχνική;
Το καλύτερο το ακούσαμε πρόσφατα από υποψήφιο μαθητή μας για το τμήμα προχωρημένων:
- Α, δεν είναι το μάθημά σου αυτό που θέλω. Εγώ επιθυμώ να τραβάω άψογες φωτογραφίες κι εσύ λες ότι θα μας μιλάς για τέχνη!
Ναι, αγαπητέ μου: Για να γίνεις καλύτερος φωτογράφος, αφού ξέρεις όλες τις τεχνικές (αλλά νομίζεις ότι υπάρχουν κι άλλες!) πρέπει να μιλήσουμε για τέχνη. Οφείλω να σου δείξω όλους τους σπουδαίους φωτογράφους, παλιότερους και σύγχρονους, να σου εξηγήσω πώς σκέφτηκαν, από ποιους άλλους φωτογράφους επηρεάστηκαν και ποια καλλιτεχνικά (που ενσωματώνουν τα φωτογραφικά) κινήματα έχουν διαμορφώσει άμεσα ή έμμεσα τη δουλειά τους!
Υ.Γ.: Τελευταία επίσης ακούμε για δασκάλους που συνδέουν την τέχνη της φωτογραφίας με την «πνευματικότητα». Πρότασή μου είναι να εξαντλήσουμε τα όπλα που μας προσφέρει η ίδια η τέχνη και να αποφύγουμε να μπλέξουμε με γκουρού και μεταφυσικές.
Ανδρέας Κατσικούδης,
Νοέμβριος 2020
Info:
Ο Ανδρέας Κατσικούδης είναι εκπαιδευτικός, φωτογράφος και σκηνοθέτης. Διδάσκει φωτογραφία, κινηματογράφο και ιστορία τέχνης στο Cinemarian. Αρθρογραφεί συστηματικά στα περιοδικά Φωτολόγιο και Photonet. Το ντοκιμαντέρ του ΓΙΑΤΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΟΥΜΕ προβάλλεται σε λίγες μέρες στο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ – doc festival.
Ανδρέας Κατσικούδης
