1 διά 2 – Φωτογραφική διαλεκτική: Ηώ Πάσχου – Πηνελόπη Πετσίνη
Επιμέλεια στήλης: Δήμητρα Κίτσιου
(σε μια ιδέα του Θεόδωρου Στίγκα)
Αυτός που γνωρίζει να γράφει, γνωρίζει προφανώς και να διαβάζει. Όποιος όμως τραβάει φωτογραφίες δεν γνωρίζει αναγκαστικά να τις ερμηνεύει
Vilem Flusser, Προς μια φιλοσοφία της φωτογραφίας
Στο photologio «μιλάμε για τη φωτογραφία» και ενδιαφερόμαστε για τον τρόπο ανάγνωσης των εικόνων καθώς και για τον παραγωγικό διάλογο.
Με το σκεπτικό αυτό έχουμε εγκαινιάσει τη νέα στήλη «1 διά 2 – Φωτογραφική διαλεκτική».
Σκοπός της στήλης είναι να δούμε μέσα από την ανάγνωση μας φωτογραφίας τις σκέψεις των προσκεκλημένων φωτογράφων, την άποψή τους για τη συγκεκριμένη φωτογραφία, τον τρόπο ανάγνωσής τους, τα συναισθήματα τους και γενικά ό,τι έχουν να πουν για τη συγκεκριμένη φωτογραφία, να διαπιστώσουμε τις τυχόν συγκλίσεις ή αποκλίσεις και να προάγουμε έτσι τον οπτικό εγγραμματισμό.
Μια φορά τον μήνα δύο φωτογράφοι, που συχνά έχουν και την ιδιότητα του δασκάλου φωτογραφίας, θα προχωρούν, παράλληλα και ανεξάρτητα, στην ανάγνωση μιας φωτογραφίας, που θα τους δίνεται.
Για σήμερα, φωτογραφία του André Kertész (Lovers in the Tuileries, 1963), που δόθηκε προς “ανάγνωση” στις Ηώ Πάσχου και Πηνελόπη Πετσίνη
André Kertész
| Ηώ Πάσχου | Πηνελόπη Πετσίνη |
| Flâneur (μτφ.πλάνητας, περιπλανώμενος) και Στιγμιότυπο.
Η προσέγγιση που επιλέξαμε για την συγκεκριμένη ανάγνωση της εικόνας του Andre Kertész βασίζεται σε δύο έννοιες συνυφασμένες με την ιστορία της φωτογραφίας ειδικά από το 1888 και μέχρι σήμερα: την περιπλάνηση και την καταγραφή μιας μοναδικής ανεπανάληπτης στιγμής. Κάθε φωτογραφία προϋποθέτει ένα συμβάν, μια δράση, ένα γεγονός, ένα θέμα, συγκεκριμένο ή αφηρημένο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Κάθε φωτογραφία κυμαίνεται ανάμεσα στις όχθες της αντίληψης, της κατανόησης ενός κωδικοποιημένου μηνύματος και της σχέσης της με την πραγματικότητα. Το φωτογραφικό κάδρο εδώ, φαίνεται να προτείνει δυο παράλληλους κόσμους. Διαχωρίζει μέσα από την επιλογή της σύνθεσης και την δυναμική οπτική γωνία, τον μοναχικό αμέριμνο αναγνώστη απο το ζευγάρι στις όχθες του Σηκουάνα. Ο Andre Kertész φαίνεται να επιβεβαιώνει τον Walter Benjamin. Για τον Γερμανό φιλόσοφο, ο Flâneur, μια από τις αρχετυπικές εικόνες του μοντερνισμού, βλέπει την πόλη ως ένα πανόραμα ή καλύτερα ως μια φαντασμαγορία, μετατρέπει τη λεωφόρο σε εσωτερικό, ιδιωτικό χώρο, συλλέγει αστικές φυσιογνωμίες (…)1. Ουσιαστικά λοιπόν, η σχέση μορφής, αναλογίας και τοπιογραφίας (η πόλη ως σκηνικό, το Παρίσι μέσα από το δικό του βλέμμα) θέτει κάποιες από τις βάσεις, της δεκαετίας του ‘60 για τη δημιουργική φωτογραφία, μέσα από τα καθημερινά στιγμιότυπα, όπου το αστικό τοπίο συνδιαλέγεται με το στιγμιότυπο των ανθρώπινων σχέσεων. Ωστόσο, η πρόσληψη της συγκεκριμένης ασπρόμαυρης φωτογραφίας στη σημερινή ψηφιακή εποχή, εγείρει εκ νέου ζητήματα σχετικά με την αληθοφάνεια της εικόνας, την σχέση μας με την πραγματικότητα, την πρόσληψη του παρελθόντος ή αν όλα αυτά τελικά υπήρξαν. Όμως για τα παραπάνω ερωτήματα θα χρειαζόμασταν πολλές σελίδες και δια ζώσης διάλογο εκτός οθόνης κάτι που ελπίζω στο μέλλον να πραγματοποιηθεί! ___ (1) Benjamin,W.,2002, The Arcades Project, μτφ.H.Eiland-K.McLaughlin, Λονδίνο, The Belknap Press of Harvard University, σελ.42. |
Δεκαετία του ’50, υπέθεσα, αλλά βλέπω πως όχι: «Lovers in the Tuileries, 1963» είναι η λεζάντα της στην ιστοσελίδα του ΜΟΜΑ. Χαρακτηριστικό δείγμα γαλλικής ουμανιστικής φωτογραφίας, στο ύφος και είδος των εικόνων που κατέκλυζαν περιοδικά και φωτογραφικές γκαλερί την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία προσπαθώντας να γιατρέψουν τις πληγές μιας κοινωνίας ρημαγμένης από τον πόλεμο, την ήττα, την κατοχή και τον δοσιλογισμό.
Συναισθηματικός ουμανισμός, θέματα με υποτίθεται «παγκόσμιο» χαρακτήρα (όπως τα ανθρώπινα συναισθήματα), από-ιδεολογικοποιημένα και από-πολιτικοποιημένα, εικόνες χαράς, ευτυχίας, ρομαντισμού που προωθούν την ιδέα μιας αισιόδοξης και θετικής προοπτικής της ανθρώπινης φύσης. Έρωτας και εραστές, το Παρίσι και τα αξιοθέατά του, φωτογραφία δρόμου, κλισέ ρομαντισμός και καλοφτιαγμένες ασπρόμαυρες εικόνες, καθημερινότητα, συναισθηματική ταύτιση. Εικόνες που φέρνουν στο νου εκείνο το εμβληματικό αφιέρωμα του περιοδικού Life (12 Ιούνη 1950), «Speaking of Pictures… In Paris young lovers kiss wherever they want and nobody seems to care», εκείνες τις φωτογραφίες του Robert Doisneau με τους δεκάδες εραστές που φιλιούνται παθιασμένα στους δρόμους και στα πάρκα του Παρισιού -εκείνο που αργότερα η κριτική θα αποκαλέσει «ένα κλασικό αφήγημα μεταπολεμικής ανασυγκρότησης». Θα είχε μεγάλη επιτυχία αυτή η εικόνα -ένα εξαιρετικό δείγμα φωτογραφικού μοντερνισμού- αν ο ουμανισμός δεν είχε ήδη αρχίσει να υποχωρεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όχι πολύ μετά την παρουσίαση της εξίσου εμβληματικής όσο και προβληματικής έκθεσης του ΜΟΜΑ «Η Οικογένεια του Ανθρώπου». Καθώς μια νεότερη γενιά φωτογράφων με σαφώς πιο επιθετική ματιά αρχίζει σταδιακά να κυριαρχεί (όπως ο William Klein, για παράδειγμα), ο τρυφερός συναισθηματισμός των ουμανιστών υποχωρεί και περιθωριοποιείται. Το 1963, οι εραστές στο Tuileries, μαζί και άλλες αντίστοιχες εικόνες, μοιάζουν πλέον παρωχημένες κι ο Kertesz που επιμένει να φωτογραφίζει έτσι δεν θα δει ποτέ τη σειρά Paris, Autumn 1963 (όπου πιθανόν συμπεριλαμβάνεται η εν λόγω εικόνα) να εκδίδεται -αυτό θα γίνει χρόνια μετά τον θάνατό του, όταν ο ρομαντικός ουμανισμός θα επανέλθει στο προσκήνιο, αν και μόνο με όρους νοσταλγίας. |
Ηώ Πάσχου
Η Ηώ Πάσχου γεννήθηκε στο Παρίσι το 1977. Aπό το 2009 εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών του ΠΑΔΑ, ενώ το διάστημα 2007-2010 δίδαξε φωτογραφία ως λέκτορας (Π.Δ. 407/80) στο Τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα στην Ιστορία της Τέχνης από το Πανεπιστημίου της Σορβόνης (Paris I-Sorbonne, Institut d’Art et d’Archéologie) υπό την επίβλεψη του καθ. Philippe Dagen, με τίτλο «Προς μία αρχαιολογία των εικόνων: Η σχέση του ανθρώπου με τα μνημεία μέσα από τη φωτογραφία στην Ελλάδα από το 19ο έως τον 20ό αιώνα». Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (DEA) από το ίδιο πανεπιστήμιο με αντικείμενο μελέτης την ιστορία και την αισθητική της φωτογραφίας, το οποίο παρακολούθησε με υποτροφία του ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».
Έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και στη Γαλλία: στο Maison de l’Orient et de la Méditerranée (Λιόν), στο Maison Méditerranéenne des Sciences de l’Homme (Université d’Aix-en-Provence), στο Institut National d’Histoire de l’Art (Παρίσι). Επίσης έχει συνεργαστεί σε ερευνητικά προγράμματα του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις φωτογραφίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Γαλλία, Λουξεμβούργο, Ιταλία, Βέλγιο), ενώ έργα της έχουν παρουσιαστεί και σε αρκετές ομαδικές (Centre Photographique d’Ile-de-France και Cité Internationale des Arts στο Παρίσι, Μουσείο Μπενάκη, Σπίτι της Κύπρου, κ.ά.).
Ερευνητικά ενδιαφέροντα: Ιστορία και αισθητική της φωτογραφίας, σχέση αρχαιολογίας και φωτογραφίας, αρχαίο τοπίο και αστικός τόπος ως θέμα αναπαράστασης, μνημεία-μνήμη, η ψευδής αλήθεια της φωτογραφίας.
https://www.instagram.com/iopaschou/
http://darkroomcreativeproject.blogspot.com/
Πηνελόπη Πετσίνη
Η Πηνελόπη Πετσίνη είναι διδάκτωρ Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών με ειδίκευση στη φωτογραφία. Έχει διδάξει θεωρία φωτογραφίας και σύγχρονης τέχνης από το 2004 σε διάφορες πανεπιστημιακές σχολές, έχει δημοσιεύσει θεωρητικά κείμενα, επιμεληθεί εκθέσεις και παρουσιάσει φωτογραφικό έργο εκτεταμένα. Στις πρόσφατες εκδόσεις της συγκαταλέγονται τα Τόποι Μνήμης: Φωτογραφία, Συλλογική Μνήμη και Ιστορία (Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας, 2016) και Capitalist Realism: Συντελεσμένο Μέλλον | Παρελθόν Διαρκείας (Εκδ. Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2018). Συνεπιμελήθηκε επίσης τον πρώτο τόμο της σειράς Ελληνικές Φωτογραφικές Μελέτες (Κουκκίδα, 2021) -με τον Γ.Σταθάτο, και τους συλλογικούς τόμους Η Λογοκρισία στην Ελλάδα (Ίδρ. Ρόζα Λούξεμπουργκ, 2016) και Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική Δημοκρατία, Δικτατορία, Μεταπολίτευση (Καστανιώτης, 2018) -με τον Δ. Χριστόπουλο. Διδάσκει στα Μεταπτυχιακά Πραγράμματα «Πολιτική Επιστήμη και Νεότερη Ιστορία» στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και «Τέχνη και Δημόσια Σφαίρα» του ΑΠΘ, και στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών του ΠΑΔΑ.
https://panteion.academia.edu/PenelopePetsini
https://logokrisies.wixsite.com/civil
