Γ. Γιατρομανωλάκης – Αλ. Σαλίμπα: “Επιθυμούμε το Zoetrope να αποτελέσει έναν μη ιεραρχικό τόπο συλλογικών πειραματισμών και παραγωγής νοημάτων”
Με την ευκαιρία της διοργάνωσης του MedPhoto Festival 2019-2020 στο Ρέθυμνο συναντήσαμε τον Γιώργο Γιατρομανωλάκη και την Αλεξάνδρα Σαλίμπα, τους ανθρώπους, δηλαδή, πίσω από το Zoetrope, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των διοργανωτών να επιλέξουν και να συλλέξουν βιβλία που θα πλαισιώσουν την κεντρική έκθεση του Φεστιβάλ, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης.
Το φετινό φεστιβάλ έχει ως θέμα “CRITICAL ARCHIVES IV: Documents” και στην παρουσίασή του αναφέρεται ότι αποτυπώνει τους τρόπους με τους οποίους οπτικά αρχεία διαφόρων ειδών παράγονται, κυκλοφορούν, ταξινομούνται και αποθηκεύονται, ή επανερμηνεύονται και αναπλαισιώνονται, από άτομα, κοινότητες ή θεσμούς σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες. Στην έκθεση αυτή, καλλιτεχνικά έργα «διαβάζονται» ως οπτικά τεκμήρια, συσχετίζονται και «αρχειοθετούνται» εκ νέου, δοκιμάζοντας έτσι τα ερμηνευτικά τους όρια μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας και αναδεικνύοντας τη σημασία ή τη βαρύτητα που μπορεί να τους αποδοθεί κάθε φορά ως καλλιτεχνική παραγωγή, προσωπική ιστορία ή κοινωνική μαρτυρία.
Δεν πρόκειται απλά για μια συλλογή φωτογραφικών βιβλίων, αλλά για μια επιλογή που ανταποκρίνεται στο θέμα «Αρχείο». Με τι κριτήρια επιλέξατε τα βιβλία της έκθεσης και τι θα έχουν την ευκαιρία να δουν οι επισκέπτες του φεστιβάλ;
Μέσα απ’ αυτή την επιλογή αποπειραθήκαμε να συγκεντρώσουμε αντιπροσωπευτικά δείγματα των βασικών κατευθύνσεων της αρχειακής τέχνης, όπως αποτυπώνεται στα σύγχρονα φωτογραφικά βιβλία. Μας ενδιέφεραν βιβλία που έχουν αποκαθηλώσει την αρχειακή εικόνα από την αυστηρά τεκμηριωτική – γραφειοκρατική της λειτουργία και με κάποιο τρόπο την επανασυστήνουν και την ενεργοποιούν, για να αρθρώσουν εναλλακτικές αφηγήσεις έναντι των κυρίαρχων, για να διαπραγματευτούν με προσωπικά και συλλογικά τραύματα ή ακόμα και για να θεσμίσουν από τα κάτω νέα κοινωνικά, πολιτικά και συναισθηματικά αρχεία. Ονομάσαμε την έκθεση “Νέα Αρχεία” συνομιλώντας κατά κάποιο τρόπο με την έκθεση ορόσημο “Νew Documents” – που επιμελήθηκε το 1967 στο MOMA, o John Szarkowski – για να υπογραμμίσουμε την μετατόπιση μιας νέας γενιάς δημιουργών φωτογραφικών βιβλίων, που μεταχειρίζεται την αρχειακή εικόνα όχι ως ένα μονοσήμαντο δημόσιο τεκμήριο, αλλά ως ένα πεδίο αμφισβήτησης, επανερμηνείας και καλλιτεχνικής έκφρασης, ορμώμενο από το προσωπικό και το πολιτικό. Η συλλογή αποτελείται από 13 βιβλία και συμπεριλαμβάνει έργα από την διεθνή σκηνή καλλιτεχνικών βιβλίων, αλλά και αξιόλογες προσπάθειες που έχουν γίνει από Έλληνες δημιουργούς.
New Archives Medphoto Festival
Στον ίδιο χώρο οι φωτογραφίες παρουσιάζονται αναρτημένες σε τοίχους, αλλά και σε βιβλία. Πιστεύετε ότι, ακόμη και σε μια εποχή που η ψηφιακή τεχνολογία βοηθά την παρουσίαση σε οθόνες, μια φωτογραφία τυπωμένη έχει άλλη “δύναμη”; Είναι τελικά μια φωτογραφική έκδοση ο καλύτερος τρόπος παρουσίασης ενός φωτογραφικού έργου;
Κάθε διαφορετικός τρόπος παρουσίασης ενός έργου προσδίδει μια διαφορετική ανάγνωση και εμπειρία. Μια φωτογραφική έκθεση στο τοίχο, μια καλλιτεχνική εγκατάσταση, μια φωτογραφική έκδοση μπορούν να έχουν άπειρες εκδοχές. Το αν μια εκδοχή παρουσίασης ενός έργου στέφεται με επιτυχία ή αποτυχία έχει να κάνει με το τι ο ίδιος ο δημιουργός ή ο επιμελητής επιχειρεί να προσδώσει μέσα από αυτό. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ένα ιδανικό μέσο για όλες τις φωτογραφικές εργασίες. Ο ίδιος ο δημιουργός οφείλει να εργαστεί, να πειραματιστεί και να επιλέξει με ποιον τρόπο θα εξυπηρετηθεί καλύτερα η ιδέα του.
 MedPhoto Festival 2019-2020|Archive: Between the Public and the Private |
Ας μιλήσουμε και για το ίδιο το Zoetrope, το δικό σας εγχείρημα.
Δεν ξέρω αν υπάρχει ακριβής μετάφραση στα ελληνικά για το artist-run, ίσως θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένας καλλιτεχνικός χώρος δράσεων και εκδηλώσεων. Σκοπός του, σύμφωνα με το πώς τον περιγράφουν ο Γιώργος και η Αλεξάνδρα, είναι να διερευνήσει, να γαλουχήσει και να υποστηρίξει συμμετοχικές και συνεργατικές καλλιτεχνικές πρακτικές, με ιδιαίτερη έμφαση στη φωτογραφία, το φιλμ και το βιβλίο. Καταρχάς, πώς επιλέξατε το όνομα Zoetrope;
Ο χώρος ξεπήδησε από μια δική μας ανάγκη να διευρύνουμε το πεδίο των γνώσεων και πρακτικών μας. Μας ενδιέφερε να δημιουργήσουμε ένα σημείο συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων και κοινοτήτων, εκτός των στενών ορίων της καλλιτεχνικής κοινότητας. Επιθυμία μας είναι το Zoetrope να συνιστά έναν τόπο διαρκώς υπό διαμόρφωση, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στον καθέναν, να τον οικειοποιηθεί και να τον ενεργοποιήσει, ανάλογα με τις δικές του ανάγκες. Η αλήθεια είναι ότι δυσκολευόμαστε και ίσως δε θέλουμε να ορίσουμε το Ζoetrope με συγκεκριμένους όρους και λέξεις. Σίγουρα, βρισκόμαστε κοντά στην φιλοσοφία ενός artist – run space ή ενός project – based space και όχι σ’ αυτή μιας γκαλερί ή ενός πολυχώρου εκδηλώσεων. To ζωοτρόπιο είναι μια προ-κινηματογραφική οπτική συσκευή και ανήκει σε μια σειρά πειραματισμών του περασμένου αιώνα, με αντικείμενο την απόδοση κίνησης μέσα από στατικές εικόνες. Ευελπιστούμε ότι το Zoetrope, θα αποτελέσει ένα σημείο φυγής, ένα μη ιεραρχικό τόπο συλλογικών πειραματισμών και παραγωγής νοημάτων από ποικίλες κοινότητες, που θα μας οδηγήσει σε νέες μορφές καλλιτεχνικών πρακτικών με συμμετοχικό και συνεργατικό πρόσημο.
Το περασμένο καλοκαίρι με το “Plateau 034” δώσατε την ευκαιρία σε Έλληνες φωτογράφους, που έχουν κάνει αυτοεκδόσεις, να συστηθούν και να συνομιλήσουν με το κοινό, το οποίο είχε την ευκαιρία να ξεφυλλίσει και τα ίδια τα βιβλία. Πρόσφατα συμμετείχατε στο “Athens Art Book Fair” και ήδη ξεκινήσατε να φιλοξενείτε παρουσιάσεις βιβλίων. Τι διαφορετικό σκέφτεστε ότι θέλετε να προσθέσει το Zoetrope σε μια περίοδο ήδη έντονης φωτογραφικής δραστηριότητας στην Ελλάδα;
H αυτο-έκδοση φωτογραφικών και καλλιτεχνικών βιβλίων στην Ελλάδα, είναι πλέον μια πραγματικότητα που ολοένα και διευρύνεται. Όλο και περισσότεροι είναι οι δημιουργοί, που εμπλέκονται στην αναζήτηση νέων εργαλείων και συλλογικών πρακτικών, για να πειραματιστούν με τις διαδικασίες παραγωγής βιβλίων. Παρότι πολλές νέες αυτο-εκδόσεις διακρίνονται για τον εξαιρετικό τους σχεδιασμό και τη χρήση λιγότερο γνωστών ή νέων υλικών και τεχνικών, η προβολή και διανομή τους είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Η έκθεση ‘Plateau 034’, που συνεπιμεληθήκαμε με μια ομάδα δημιουργών και τεχνιτών του βιβλίου (Alexander Strecker, Γιώργο Salameh, Γιάννη Χατζηασλάνη, Eυαγγελία Μπίζα & Κώστα Κωστόπουλο) και εν συνεχεία η συμμετοχή του Zoetrope στο Athens Art Book Fair, συνιστούν μέρος μιας ευρύτερης απόπειρας, που επιχειρούμε για τη χαρτογράφηση και τη διεύρυνση των καναλιών πρόσβασης, έκθεσης και δίκαιης διάθεσης των ελληνικών φωτογραφικών αυτο-εκδόσεων.
ZOETROPE – PLATEAU 034
Παρακολουθείτε παράλληλα και το αντίστοιχο γίγνεσθαι των φωτογραφικών εκδόσεων στο εξωτερικό. Πώς βλέπετε την έκδοση φωτογραφικών βιβλίων στην Ελλάδα σε σχέση με αυτά καλλιτεχνών εκτός συνόρων; Γίνονται βήματα προόδου; Είμαστε ακόμη μακριά από όσα γίνονται στο εξωτερικό;
Κάθε χώρα έχει τις δικές τις ιδιαιτερότητες, την δική της οπτική και τυπογραφική παράδοση, έτσι ίσως δεν έχει νόημα μια διαδικασία σύγκρισης. Σίγουρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως, παρότι στην Ελλάδα αναπτύχθηκε κάπως καθυστερημένα η κουλτούρα των εκδόσεων και ιδιαίτερα των αυτο-εκδόσεων στα φωτογραφικά βιβλία, αν αναστοχαστούμε γύρω από την παραγωγή της τελευταίας πενταετίας θα διαπιστώσουμε ότι οι Έλληνες δημιουργοί έχουν μπει πολύ δυναμικά στη διεθνή σκηνή και με ιδιαίτερα αξιόλογα έργα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των βιβλίων που συμμετείχαν στην έκθεση ‘Plateau 034’ ήταν παραγωγή των τελευταίων τριών ετών, γεγονός που καταδεικνύει την άνθιση των φωτογραφικών αυτο-εκδόσεων.
Το φθινόπωρο κάνατε ένα πολύ ενδιαφέρον workshop με τον φωτογράφο Γιάννη Στούρνα. Ο καλλιτέχνης δούλεψε στον χώρο σας ένα εν εξελίξει έργο του και μάλιστα υπήρξε και διάδραση με κοινό. Μιλήστε μας για αυτή τη ξεχωριστή εμπειρία.
Προσκαλέσαμε τον Γιάννη Στούρνα να εργαστεί στο Zoetrope, στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής πρωτοβουλίας ‘Time Takes Time’, που οργανώθηκε από το Α-Dash. Ο Γιάννης μετέφερε οδικώς από την Οξφόρδη στην Αθήνα το φωτογραφικό του εργαστήρι, ένα εργαστήριο αρκετά περίπλοκο, μιας και ο ίδιος ασχολείται με την αμβροτυπία, μια φωτογραφική τεχνική του 19ου αιώνα. Ξεπακετάραμε παρέα και εγκαταστήσαμε στον χώρο μηχανές μεγάλου φορμά, χημικά, πλάκες γυαλιού, έναν φορητό σκοτεινό θάλαμο και μια σειρά άλλων αξιοπερίεργων εργαλείων και αντικειμένων, που είχαν ως διά μαγείας χωρέσει σ΄ένα αυτοκίνητο. Εξαρχής, με τον Γιάννη μοιραστήκαμε κοινές ανησυχίες για την μελλοντική ανθρωπογεωγραφία της Αθήνας και τον εξευγενισμό στην γειτονιά της Κυψέλης. Ανατρέχοντας στο παρελθόν της γειτονιάς, ο Γιάννης θέλησε να διερευνήσει τα ρέματα και τους ποταμούς, που έχουν εγκιβωτιστεί και καλυφθεί άτακτα στη διάρκεια της πρώιμης αστικοποίησης της πόλης, κυρίως από το 1930 και μετά. Συλλέγοντας ύλη από το έδαφος και το υπέδαφος, επιχείρησε φωτογραφίζοντάς την, να επαναφέρει και να στερεοποιήσει μέρη της απωθημένης υδάτινης γεωγραφίας της πόλης. Αυτή η εν εξελίξει εργασία του παρουσιάστηκε στο Zoetrope, με τη μορφή μιας εικαστικής εγκατάστασης.
Matter of time. An aquatic cartography by Yannis Stournas
Έχετε ήδη ανακοινώσιμα σχέδια για το μέλλον;
Μέσα στο 2020 θέλουμε να εγκαινιάσουμε στο χώρο και μια βιβλιοθήκη ελληνικών καλλιτεχνικών αυτο-εκδόσεων, η οποία θα είναι ανοιχτή και προσβάσιμη στο κοινό. Επιπλέον, σχεδιάζουμε την οργάνωση προβολών ‘τσέπης’ με πειραματικές ταινίες και ταινίες μικρού μήκους. Θα συνεχίσουμε να οργανώνουμε ομιλίες και να φιλοξενούμε εκπαιδευτικές δράσεις και παρουσιάσεις. Ενώ έχουμε θέσει ως προτεραιότητά μας, ν’ αποτελέσουμε και ένα σημείο αναφοράς για την τοπική κοινότητα της Κυψέλης, που αντιμετωπίζει τις προκλήσεις του εξευγενισμού. Ήδη σ’ αυτό το πλαίσιο φιλοξενήσαμε το εργαστήρι μαύρου φεμινισμού, που οργανώθηκε από την Ένωση Αφρικανών Γυναικών, ενώ χαρτογραφούμε και αναζητούμε τρόπους διασύνδεσης και συνεργασίας με άτομα, ομάδες και καλλιτέχνες που δρουν στην περιοχή.
Στοιχεία για το Zoetrore
Κιμώλου 17, 11362, Αθήνα
www.zoetropeathens.net
zoetropeathens@gmail.com
Βιογραφικά
H Αλεξάνδρα Σαλίμπα είναι δημιουργός ντοκιμαντέρ και εργάζεται συστηματικά σε καλλιτεχνικά κοινοτικά project. Είναι ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής κολεκτίβας Caravan Project και συν-ιδρύτρια του καλλιτεχνικού χώρου Zoetrope. Ταινίες της έχουν προβληθεί και διακριθεί σε φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 2018, εξέδωσε το φωτογραφικό βιβλίο ‘everflow’, με θέμα τη διαπραγμάτευση του πένθους μέσα από το προσωπικό οικογενειακό αρχείο. Το βιβλίο ήταν finalist για το βραβείο ‘Best Self – Published PhotoBook 2018’ στο φεστιβάλ Encontros da Imagem, ενώ έχει παρουσιαστεί σε εκθέσεις και διεθνή φωτογραφικά φεστιβάλ.
Ο Γιώργος Γιατρομανωλάκης ζει και εργάζεται ανάμεσα σε Αθήνα και Κρήτη. Έχει εκδώσει τρία φωτογραφικά βιβλία: ‘Roadblock to Normality’, ‘Not provided’ και ‘The Splitting of the Chrysalis & the Slow Unfolding of the Wings’. Το έργο του έχει παρουσιαστεί και διακριθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων στο PhotoEspaña, Festival Circulation(s), Aperture Gallery, Mattatoio – Roma, Belfast Photo Festival, Voies Off – Arles, Athens Photo Festival, Month of Photography Los Angeles κ.α. Έχει λάβει το βραβείο Foam Talents 2020 και είναι υπότροφος του προγράμματος υποστήριξης καλλιτεχνών Artworks. Είναι συνιδρυτής του καλλιτεχνικού χώρου ‘Zoetrope’ και μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Phases.
