Γιάννης Αντωνόπουλος: “Στις φωτογραφίες μου, το γεγονός έχει συμβεί ή αναμένεται να συμβεί”
Αυτό που δεν μπορούμε να δούμε ίσως είναι πιο σημαντικό από αυτό που μπορούμε και βλέπουμε. Φωτογραφίζοντας ίσως προσπαθούμε να συναντηθούμε με το άγνωστο ή με κάτι που είναι κρυμμένο. Μιλάμε με τον Γιάννη Αντωνόπουλο για την μνήμη, τις παρουσίες, τις απουσίες, και το σκηνικό μέσα στο οποίο αποτυπώνεται η ομορφιά, αλλά και η βία.
Έχει γραφτεί ότι στην πραγματικότητα, το τοπίο δεν υπάρχει, μαθαίνεται απλώς, διαβάζοντας πάνω σε αυτό την ανθρώπινη επίδραση στην διάρκεια της ιστορίας. Κάτι σαν σπορά με μνήμες. Αυτό επιχειρείς να πραγματοποιήσεις ως φωτογράφος στα τοπία σου;
Αναμφίβολα η έννοια του τοπίου είναι μια ανθρώπινη επινόηση, η οποία στον δυτικό πολιτισμό εντοπίζεται στα μέσα του 16ου αιώνα. Το τοπίο, δηλαδή, πρώτα απεικονίστηκε και μετά εδραιώθηκε στην αντίληψη του κόσμου ως τέτοιο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς διαμορφώνεται ή μεταλλάσσεται, αν θες, η έννοια αυτή ανά τους αιώνες. Πως δηλαδή δημιουργούνται εικόνες που σε άλλες ιστορικές εποχές δεν θα θεωρούνταν τοπιογραφικές, και μάλιστα με κάποιο οπτικό ενδιαφέρον, και πως αυτές, μετά τη συνήθως αρνητική πρώτη αντιμετώπιση, ακόμα και από τον καλλιτεχνικό κόσμο, γίνονται εντέλει αποδεκτές. Η σημαντικότερη αλλαγή στο τοπίο είναι η ανθρώπινη επέμβαση σε αυτό, όπως αναφέρεις. Είναι φυσικά κάτι το οποίο συνέβαινε πάντα, αλλά οι φωτογράφοι, ειδικά μέχρι την εμφάνιση των νέων τοπογράφων το ‘75, έτειναν να αποσιωπούν. Το συγκεκριμένο ζήτημα θεωρώ ότι παραμένει ανοιχτό σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ και ως τέτοιο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εμένα. Επιπλέον, το τοπίο είναι ένα μέτρο της σχέσης του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Και κατ’ επέκταση ένα μέτρο της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτό είναι μια δεύτερη παράμετρος την οποία με ενδιαφέρει να εξετάζω στη φωτογράφηση τοπίου.
Σίγουρα υπάρχουν στην κοινή συνείδηση στερεότυπες αντιλήψεις και κλισέ στην αισθητική προσέγγιση για κάθε γεωγραφική και ιστορική περιοχή. Πώς αντιμετωπίζεις αυτό το ζήτημα στην απεικόνιση των τοπίων;
Ναι, δυστυχώς και για διάφορους λόγους η θεώρηση του τοπίου ως έκφραση κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων δεν μπόρεσε να εδραιωθεί στην κοινή συνείδηση και να ξεφύγει από τα πλαίσια του ευρύτερου έστω καλλιτεχνικού χώρου. Η γραφική απεικόνιση του τοπίου παραμένει, νομίζω, η κυρίαρχη άποψη παγκοσμίως για το ευρύ κοινό. Θεωρώ πως η αναγνώριση των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων του κάθε τόπου, η ανάδειξή τους μέσα στο φωτογραφικό κάδρο και η μη προσπάθεια ωραιοποίησης των καταστάσεων, μέσω της απόκρυψης αυτών των χαρακτηριστικών, συνδράμει ουσιαστικά στην αποφυγή των κλισέ, όσο δελεαστικά και αν είναι.
Έλαβες το βραβείο για το 2019 στο Athens Photo World Award για το project “Southeast of Eden” όπου αναδεικνύεις το σύγχρονο βαλκανικό τοπίο και «την αλληλεπίδραση του τόπου με τους κατοίκους του». Εγώ όμως θεωρώ εξ ίσου μαγική την δουλειά σου στο project West End, που είναι γεμάτο ηχηρές ανθρώπινες απουσίες. Σε ρωτάω ουσιαστικά αν στην φωτογραφική σου εικόνα υπάρχουν (σκόπιμα) ορατά και μη ορατά πράγματα.
Σαφώς αυτή είναι μια από τις βασικότερες επιλογές που έχει να κάνει ένας φωτογράφος. Τι θα είναι ορατό στο κάδρο του, τι αόρατο και τι θα είναι ορατό δια της απουσίας του. Όσο βασική και αν φαίνεται, συνάμα είναι και αρκετά δύσκολη, σε ποιο σημείο δηλαδή θα οδηγήσεις την αφαίρεση ώστε να μείνει το ουσιώδες κάθε φορά.
Σκέφτομαι τις φωτογραφίες του Atget, όπου μέσα σε αυτές δεν συμβαίνει τίποτα, σαν αυτό ήδη να έχει συμβεί πιο πριν. Είναι σκηνικό το κάθε κάδρο για σένα;
Κάθε φωτογραφία θεωρώ ότι είναι μια σκηνοθετική πράξη, καθώς ο φωτογράφος θέτει την σκηνή, αποφασίζει τι θα περιλάβει σε αυτή και τι θα αποκλείσει. Συνήθως στις φωτογραφίες μου απουσιάζει η δράση, το γεγονός έχει συμβεί ή αναμένεται να συμβεί. Ο Atget είναι σίγουρα μια επιρροή, όπως και το Empty New York του Duane Michaels.
Αποφεύγεις να πλησιάσεις τα θέματά σου ακόμα και όταν πρόκειται για πορτρέτα. Είναι το φωτογραφικό κάδρο, έτσι και αλλιώς μια τοποθέτηση μόνο και όχι μια διερεύνηση;
Νομίζω, κάθε τοποθέτηση έχει ενδιαφέρον να οδηγεί σε μια διερεύνηση. Δεν ξέρω κατά πόσο το πλησίασμα του θέματος με την κυριολεκτική έννοια, οδηγεί και σε ένα πραγματικό πλησίασμα του. Θεωρώ, ότι αλλάζει απλώς την κατεύθυνση της διερεύνησης, καθώς αποκλείεις στοιχεία και δίνεις βαρύτητα σε άλλα. Δημιουργείς διαφορετικές συμπαραδηλώσεις κάθε φορά. Σημαντικό για μένα είναι κάνοντας εσύ μια δήλωση σαν φωτογράφος, να αφήνεις ανοιχτό αυτό το πεδίο διερεύνησης και για τον θεατή και να μην καταθέτεις τη δική σου πρόταση ως τη μονή αποδεκτή, να μην κλείνεις δηλαδή την αφήγηση.
Ο ουρανός στις φωτογραφίες σου είναι ονειρικός. Το χρώμα είναι αυτό που τον αναδεικνύει νομίζω κάνοντας ταυτόχρονα και μια πρόταση. Το ασπρόμαυρο είναι επίσης μια πρόταση όχι όμως από σένα. Είναι διαφορετικά πράγματα αυτά τα δύο και “οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα” για να αναφερθώ στον E. Weston.
Ναι, οδηγεί σε διαφορετικά αποτελέσματα, όπως και κάθε τεχνική επιλογή οδηγεί σε μια διαφορετική αισθητική την εικόνα, γι’ αυτό μαθαίνουμε άλλωστε και την τεχνική της φωτογραφίας. Το ασπρόμαυρο είναι μια πρόταση που σκέφτομαι αρκετά πως μπορώ να χρησιμοποιήσω μιας και μου αρέσουν ιδιαίτερα πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφικές δουλειές, τόσο παλαιότερες όσο και σύγχρονες. Καθώς το ασπρόμαυρο είναι ένας πολύ δυνατός βαθμός αφαίρεσης της πραγματικότητας, θα ήθελα να το χρησιμοποιήσω γι’ αυτήν ακριβώς την ευκολία του να αναδείξει άλλα ζητούμενα στη φωτογραφική εικόνα που πιθανώς να περνούν απαρατήρητα στο έγχρωμο.
Με τόσες εικόνες που μας κατακλύζουν σήμερα πιστεύεις ότι ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να διακρίνει το πραγματικό από το φαινομενικό, να πάρει τελικά μια “σωστή”, μια χρήσιμη θέση;
Νομίζω ότι γίνεται συνεχώς πιο δύσκολο. Δεν θέλω να είμαι αρνητικός ως προς τις τεχνολογικές εξελίξεις, καθώς μπορούν να οδηγήσουν, όπως έχει φανεί από την ιστορία της φωτογραφίας, σε νέες πολύ ενδιαφέρουσες φωτογραφικές προτάσεις. Φέρουν όμως μαζί τους και αρνητικά επακόλουθα, όπως αυτό που αναφέρεις. Νομίζω ότι όλοι μας πρέπει να παίρνουμε κάποιο χρόνο και να θέτουμε αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό μας. Τι από αυτά που βλέπουμε είναι σημαντικό και τι από αυτά που τραβάμε αξίζει να δημοσιεύσουμε.
Αντικρίζουμε εδώ αγάλματα εναλλάξ με ανθρώπους. Αυτό είναι για μένα ένα οιονεί θρησκευτικό σχόλιο πάνω στον θάνατο την ζωή και την φωτογραφία. Μια υπενθύμιση για την μαγεία της τέχνης. Πώς προσδιορίζεις τον ρόλο σου σαν φωτογράφο;
Θρησκευτικό δεν ξέρω, σίγουρα είναι ένα σχόλιο για τη ζωή και τον θάνατο όπως και για την ιστορία και τη μνήμη. Η φωτογραφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτά. Ως φωτογράφος άλλωστε που η δουλειά μου βρίσκεται πάντα μέσα στα όρια του ντοκουμέντου, δεν θα μπορούσε να μην με απασχολούν αυτά τα ζητήματα. Ο ρόλος μου θεωρώ ότι σχετίζεται με την ανάδειξη και τη διερεύνησή ζητημάτων, τα οποία στην καθημερινότητά μας μπορεί να περνάνε απαρατήρητα.
Τι σκέφτεσαι προσωπικά για την φωτογραφία αυτόν τον καιρό;
Το προσεχές διάστημα σκοπεύω να ολοκληρώσω το πρότζεκτ για τα Βαλκάνια, το οποίο θα ήθελα στη συνέχεια να εκδώσω. Ακόμα συνεχίζω την καταγραφή των δυτικών προαστίων και των ανθρώπων τους, και σε εξέλιξη υπάρχει ένα πρότζεκτ για την ιστορία και τη μνήμη.
Τέλος, θέλω να σε ρωτήσω, πώς νομίζεις ότι μπορεί να περιγραφεί και να αποτυπωθεί μια κατάσταση σαν την βία μέσα σε μια φωτογραφία;
Νομίζω πως μια εικόνα που αποτυπώνει τη βία μετωνυμικά μέσα από τα αποτελέσματά της και όχι τη στιγμή που συμβαίνει κάποιο γεγονός, πιθανώς να έχει μεγαλύτερη δύναμη και διαχρονικά μεγαλύτερη σπουδαιότητα.
Ο Γιάννης Αντωνόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Έμαθε την τεχνική της φωτογραφίας δίπλα στον πατέρα του, φωτορεπόρτερ, Αντωνόπουλο Γιώργο. Παρακολούθησε σεμινάρια αισθητικής και ιστορίας της φωτογραφίας στον Φωτογραφικό Τομέα του Πολιτιστικού Ομίλου Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών (Π.Ο.Φ.Π.Α) όπου, από το 2015 ως σήμερα είναι Εισηγητής. Έχει συμμετάσχει σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το 2019, του απονεμήθηκε το βραβείο Athens Photo World με αποκλειστική χορηγία του ιδρύματος Σταυρός Νιάρχος, για τη σειρά South East of Eden.
www.yiannisantonopoulos.com
https://www.instagram.com/yiannis_antonopoulos/
https://www.facebook.com/john.antono.56
