Βασίλης Γεροντάκος: “Για μένα η φωτογραφία όπως και όλη η τέχνη, αποτελούν εργαλεία υποκατάστασης της πραγματικότητας. Ένας τρόπος να μιλήσω για όλα αυτά που με ξεπερνάνε”
Συνέντευξη, επιμέλεια συνέντευξης: Εύη Καφίρη, Θεόδωρος Στίγκας
Με αφορμή την επικείμενη έκθεσή του με τίτλο «Νocturno», ο Βασίλης Γεροντάκος μίλησε στο photologio καταθέτοντας τις σκέψεις του για την τέχνη της φωτογραφίας, τη σχέση της με άλλες τέχνες. Πάντα εποικοδομητικός ο διάλογος με έναν βαθιά σκεπτόμενο άνθρωπο και τον ευχαριστούμε για αυτό το δώρο, που μας χάρισε απλόχερα …
Η δουλειά σου «Nocturno» είναι ένας «αυτοβιογραφικός» καθρέφτης με τη δυνατότητα της αναφοράς στα όνειρά σου, μια καταγραφή της υποκειμενικότητας σου, όπως επιθυμώ να φαντάζομαι; Και ταυτόχρονα είναι μια θεραπευτική διαδικασία;
Η εμμονή που διακρίνει τους φωτογράφους με τα αλλεπάλληλα κλικ, είναι μια ακούσια και ασυνείδητη προσπάθεια συναρμογής, όλων αυτών των αντιθέσεων που συνθέτουν την φύση τους.
Πιστεύω ότι ένας βράχος, μια σκιά και μια μεταλλική καρδιά, κάτω από ορισμένες συνθήκες οργάνωσης και επίμονης προσπάθειας, μπορεί να είναι ένας τόπος που δεν είναι τίποτα άλλο από τον εαυτό σου. Αυτό δεν σημαίνει μια αυτιστική περιφορά γύρω από το εγώ. Απεναντίας είναι μια ανυψωτική κίνηση προς το όλον. Με αυτήν την έννοια το όλο εγχείρημα είναι ένας αυτοβιογραφικός καθρέφτης και συγχρόνως ένας αναστημένος κόσμος. Αυτή η συνειδητοποίηση εν τέλει είναι λυτρωτική. Τα όνειρα είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Θα λέγαμε ότι είναι η βασιλική οδός προς το ασυνείδητο. Το Nocturno όμως θίγει και κάποια ζητήματα υπαρξιακού χαρακτήρα που είναι ο κοινός τόπος με τους άλλους.
Βασίλης Γεροντάκος
Οι εικόνες ονείρων σε αυτή τη δουλειά, που παρουσιάζεις και θα δούμε … είναι σαν να παρακολουθούμε όλοι εμείς μια παράσταση την οποία εσύ ήδη έχεις δει μέσα σου. Αναρωτιέμαι δηλαδή αν οι εικόνες ήρθαν σε εσένα και σου μιλήσανε ή εσύ πήγες σε αυτές και τις «φωτογράφισες» και εννοώ το αιώνιο ταξίδι προς το «άλλο».
Ωραία ερώτηση. Θα θυμίσω τον Τζελαλεντίν Ρουμί «Χρόνια τώρα χτύπαγα την πόρτα αλλά δεν μου άνοιγε κανείς. Δεν ήξερα όμως ότι χτυπούσα από μέσα». Αυτός ο διαχωρισμός του έξω με το μέσα είναι μια ψευδαίσθηση. Όλοι βρισκόμαστε μέσα στο στολίδι που λέγεται κόσμος. Τα όνειρα είναι ο πιο σύντομος δρόμος σε αυτήν τη θαυματουργία.
Βασίλης Γεροντάκος
Οι φωτογραφίες είναι ο κόσμος των εικόνων που μετατρέπονται σε έννοιες. Πώς μετατρέπεις τα όνειρα σε εικόνες με ποια διαδικασία συνεύρεσης (Baudrillard) μαζί τους το προκαλείς, χωρίς όμως ταυτόχρονα να δημιουργείς έντονο εικαστικό αποτέλεσμα;
Θα κρατήσω τη φράση «διαδικασία συνεύρεσης». Η εικόνα για μένα είναι κάτι αυτοτελές. Η φωτογραφία είναι η πιο αμφίσημη απ΄ όλες τις εικόνες για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Στην ουσία η εικόνα αν το καλοσκεφτούμε είναι κάτι που δεν υπάρχει. Τα ηλιοτρόπια του Van Gogh δεν μπορώ να τα μυρίσω, δεν τα έχω σπίτι μου και πολλοί άνθρωποι δεν τα έχουν δει ποτέ από κοντά, και αν τα έχουν δει, δεν τα έχουν αγγίξει γιατί δεν τους επιτρέπεται. Οι περισσότεροι έχουν μια ιδέα μέσα από το διαδίκτυο ή βιβλία. Όμως η σύνδεση μαζί τους είναι πολύ ισχυρή. Στην ουσία η εικόνα είναι ένας τόπος συνεύρεσης, κάτι σαν ένα αεροδρόμιο. Παίρνει κάποιος το αεροπλάνο και πηγαίνει όπου θέλει. Ο πιο ασφαλής τρόπος για να φτιάξεις μια εικόνα είναι να φτιάξεις έναν τόπο συνάντησης. Για να το φτιάξεις όμως αυτό πρέπει να έχεις όραμα. Αν το κάνεις με λιτό ή εντυπωσιακό τρόπο, με αυστηρότητα ή παιγνιώδη διάθεση δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να συνδεθείς με κάτι κοινό που αφορά όλους μας. Στην ουσία στεγάζεις μια ανάγκη. Η δική μου ανάγκη ήταν σε αυτά τα λευκά σκοτάδια να φωτίσω την άγνοια μου. Το πένθος, τα όνειρα, το σκοτεινό δάσος και το νησί είχαν το βάδισμα ενός ανθρώπου που χαίρεται και πενθεί την ομορφιά αυτού του κόσμου.
Πιστεύω ότι όλοι μας είμαστε καμωμένοι από τα ίδια υλικά και αναγνωρίζουμε άμεσα τις αξίες που μας συγκινούν και αφορούν όλους μας. Οι εποχές βαρβαρότητας συνυπολογίζονται χωρίς να αναιρούν τις αξίες. Τα μεγάλα έργα τέχνης ήταν υπηρέτες του αγαθού με ό,τι σημαίνει αυτό.
Βασίλης Γεροντάκος
«Nocturno» – Νυκτερινό, μπορεί να είναι κάτι που συμβαίνει μόνο την νύχτα ή και στην διάρκεια της ημέρας;
Θα μπορούσε να είναι και ημέρα έχεις δίκιο. Εξάλλου υπονοώ τα πράγματα δεν τα δείχνω. Παρόλα αυτά είναι τραβηγμένες τη νύχτα. Κράτησα με αυτόν τον τρόπο έναν στερεωτικό μηχανισμό που με βοήθησε.
Οι φωτογραφίες σε αυτή τη δουλειά σου μου φέρνουν την αίσθηση μιας «αδήλωτης» θρησκευτικότητας.
Θα αντικαθιστούσα την θρησκευτικότητα με τη λέξη ιερότητα. Ο Παζολίνι είχε πει, ότι αν ξυπνούσα ένα πρωί και δεν έβλεπα την φύση σαν κάτι ιερό δεν θα έβρισκα κανένα νόημα. Το ιερό είναι ο σπινθήρας που κρατάει το πνεύμα ζωντανό.
Βασίλης Γεροντάκος
Η φωτογραφία είναι μια διαδικασία εξαγνιστική, ίσως μια πράξη περίπου επαναστατική ή μήπως είναι όλα αυτά μαζί;
Μπορεί και τίποτα, δεν έχει αποστολικό χαρακτήρα. Για μένα η φωτογραφία όπως και όλη η τέχνη, αποτελούν εργαλεία υποκατάστασης της πραγματικότητας. Ένας τρόπος να μιλήσω για όλα αυτά που με ξεπερνάνε. Για όλα αυτά που δεν μπορώ να εκφράσω με άλλον τρόπο. Ένα αίτημα που παραμένει διαχρονικό.
Βασίλης Γεροντάκος
Ο κινηματογράφος γεννιέται από την διαίρεση εικόνων σε πλάνα (Malraux). Νιώθεις κοντά σε μια τέτοια δημιουργία, στην αφήγηση ενός ονείρου με αρχή, μέση και τέλος, ενός κινηματογραφικού έργου τελικά;
Όπως είπα προηγουμένως για εμένα η εικόνα είναι κάτι αυτοτελές. Ο κινηματογράφος είναι μια άλλη ιστορία. Υπάρχει όμως και μια κρυφή δύναμη των φωτογραφιών όταν συμπλέουν μαζί. Ένας ελλειπτικός λόγος που αποκτά δύναμη από τα κενά που αφήνει, δίνοντας την δυνατότητα στον θεατή να εισβάλει μέσα σε αυτά, και να συμμετέχει στην ερμηνεία των γεγονότων με έναν προσωπικό τρόπο. Το «Nocturno» στήθηκε με το ενδεχόμενο της συνδημιουργίας από τον θεατή και όχι της ταύτισης. Το αφήγημα δεν έχει την καθαρότητα της ρέουσας πραγματικότητας όπως συμβαίνει συνήθως στον κινηματογράφο, αλλά μιας εν δυνάμει υποσχόμενης πραγματικότητας. Είναι κάτι μεταξύ ποίησης και κινηματογράφου.
Βασίλης Γεροντάκος
«… Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας…» (Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ)
Ένα μικρό σχόλιο, Βασίλη …
Αυτή η σύγκρουση αθανασίας και αφανισμού είναι η γενεσιουργός αιτία της τέχνης. Χωρίς αυτήν πιστεύω ότι δεν θα υπήρχε χώρος για τέχνη. Το υλικό για δημιουργία δεν στερεύει ποτέ ακριβώς γι΄ αυτόν τον λόγο. Η μητέρα αβεβαιότητα είναι αυτή που θέτει τα ερωτήματα. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε. Το υλικό το έχουμε από γεννησιμιού δοσμένο.
Βασίλης Γεροντάκος
Πάντα όταν βλέπω φωτογραφίες σου, μου έρχονται στο νου οι στίχοι της Κ. Αγγελάκη-Ρουκ από το ποίημά της «Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα». Και πάντα θαυμάζω κι αναρωτιέμαι πώς καταφέρνεις με το τίποτα ή και τα ελάχιστα να φτιάχνεις τον δικό σου ποιητικό οπτικό κόσμο.
Πλανιέται ένα τέτοιο ερώτημα στις φωτογραφίες μου, το ακούω συχνά και χαίρομαι που σε βάζει σε μια διαδικασία συσχέτισης μαζί τους. Είναι τα χαρακτηριστικά του ελαχίστου αυτά που με γοητεύουν χωρίς να βέβαια να μιλάμε για μινιμαλισμό. Δεν έχω καμία σχέση με αυτό. Περισσότερο είναι η λιτότητα αυτή που με συγκινεί. Είναι μια αρετή που σε προστατεύει, σου μαθαίνει τι ακριβώς έχεις ανάγκη. Aπό το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε έλεγε ο Ελύτης. Κάτι ήξερε.
Βασίλης Γεροντάκος
Θα μείνω λίγο στο «θαύμα της καθημερινής αθανασίας»… Κάθε τι που φωτογραφίζεται είναι προς συντήρηση μνήμης; Και αν ναι, αξίζει να συντηρείται μιας και η «μνήμη κύριο όνομα των θλίψεων» (κατά την Κική Δημουλά);
Μεγάλη κουβέντα έπιασες. Η Δημουλά έχει έντονα στην ποίηση της το στοιχείο της μνήμης. Είναι κάτι που με απασχολεί και εμένα πολύ. Της είχα στείλει κάποια στιγμή ένα γράμμα σε σχέση με τη μνήμη. Ήταν μεγάλη και η υγεία της είχε κλονιστεί. Μου απάντησε όμως και ήταν πολύ ευγενική.
Δεν μπορεί να αποφύγει ένας φωτογράφος την μνήμη. Αυτό είναι το υλικό του. Από την στιγμή που κάνεις ένα κλικ έχεις και μια ανάμνηση. Άσε που μια άδεια καρέκλα σε έναν κήπο μπορεί να αναστήσει ένα κάρο προγόνους. Κύριο όνομα των θλίψεων, ναι, συμφωνώ , αλλά και παρηγοριά. Συσκευασίες οξυγόνου για το μέλλον. Σκεφτείτε τους ανθρώπους που χάνουν την μνήμη τους. Ένα άδειο σακί. Η μνήμη είναι η μόνη μας προίκα.
Βασίλης Γεροντάκος
Μια φωτογραφία μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη στο τέλος ή θεωρείς πως είναι πάντα ημιτελής;
Είναι αυτό που είναι. Δεν έχει τέλος γιατί συνεχώς αυτοτροφοδοτείται από τον χρόνο. Συνεχώς αλλάζει.
Η φωτογραφία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την έννοια του χρόνου αλλά το ίδιο συμβαίνει σε αντίστοιχο βαθμό και με την μουσική, όπου κυρίως τα κρουστά δημιουργούν από την αρχή, χρόνο. Γνωρίζοντας την σχέση σου με την μουσική, θέλω να ρωτήσω σχετικά με αυτήν την ομοιότητα. Πώς την βιώνεις στην πράξη;
Η έννοια του χρόνου στην μουσική είναι μια σωματική εμπειρία και συνδέεται με τα κέντρα του σώματος. Ο χρόνος γίνεται ένας συντονιστής που προετοιμάζει το σώμα, να γίνει υποδοχέας συναισθημάτων και άλλων επιδράσεων. Στην φωτογραφία είναι μια υπαρξιακή σχέση. Σε βάζει σε μια διαδικασία του υπήρξε με αυτό που υπάρχει. Και βέβαια όλα αυτά πρέπει να τα δει κανείς στο πλαίσιο μιας καλλιτεχνικής προσέγγισης.
Βασίλης Γεροντάκος
Και μιλώντας για την σχέση φωτογραφίας και μουσικής, συχνότατα οι εικόνες χρειάζονται την παρουσία λεζάντας αλλά και η μουσική επίσης ντύνει εικόνες στο σινεμά. Ποια είναι άραγε η κοινή ύλη εδώ και ανάμεσα στις τέχνες γενικά;
Θεωρώ ότι όταν δυο ή περισσότερες τέχνες συναντώνται, γεννιέται κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό από αυτές. Δεν έχει σχέση με αυτές. Είναι σαν ένας γάμος, γεννιέται ένα παιδί. Δεν έχει σχέση με τους γονείς του, μόνο επιδράσεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε. Το κοινό σε όλες τις τέχνες είναι η γενεσιουργός αιτία, η ανάγκη του ανθρώπου για μια κοινωνία αξιών, να συμφιλιωθεί με τα μεγάλα ερωτήματα, έρωτας θάνατος κλπ, αιτήματα διαχρονικά. Οι κώδικες αλλάζουν, τα ερωτήματα και οι προθέσεις παραμένουν. Δεν σου κρύβω ότι σκέφτηκα στο βιβλίο για το «Nocturno» να βάλω και ένα cd. Ο λόγος ήταν ότι στην διάρκεια των λήψεων άκουγα πολύ μουσική. Υπάρχει ένα υλικό που δεν το έχω δημοσιεύσει. Τελικά αποφάσισα να μην το κάνω τώρα, γιατί δεν είχα βρει έναν τρόπο διάδρασης που θα μπορούσε να γεννήσει κάτι νέο.
Βασίλης Γεροντάκος
Αγαπάς να τοποθετείς ανθρώπους στις φωτογραφίες σου; Αναρωτιέμαι ποιοι να είναι όλοι αυτοί, σύντροφοι, άγνωστοι, απλές αντανακλάσεις σου; Το μόνο σίγουρο είναι πως υπάρχουν σαν ξωτικά μακριά από χαρά ή θλίψη όπως αρμόζει στα όνειρα. Συνεπώς βρίσκονται εκεί για να κάνουν αυτό που πρέπει, να φέρουν εις πέρας την μαγική μετάβαση;
Δεν είσαι μακριά από αυτό που αισθάνομαι. Υπάρχουν άνθρωποι μέσα στις εικόνες μου που είναι πολύ κοντά μου, και στις φωτογραφίες μοιάζουν απόμακροι, απόκοσμοι. Άλλες φορές άγνωστοι άνθρωποι μοιάζουν πολύ οικείοι. Κάποια στιγμή έδειξα στη κόρη μου μια φωτογραφία με ένα κοριτσάκι και με ρώτησε…μπαμπά που είμαστε εδώ; Της εξήγησα ότι ακόμη δεν είχε γεννηθεί, ίσως να την ονειρεύτηκα. Αυτά όμως είναι τερτίπια της φωτογραφίας.
Βασίλης Γεροντάκος
Μήπως και μόνο η παρουσία ενός αντικειμένου σε μια φωτογραφία του δίνει ήδη μια πραγματική υπόσταση;
Από την στιγμή που αποτυπώνεται στον χρόνο, βρίσκεται εκτεθειμένο και επαναπροσδιορίζεται συνεχώς. Ένα αντικείμενο όμως θεωρώ ότι αποκτά υπόσταση, όταν ενισχύεις την οντολογική του διάσταση
«Αλίμονο σ’ εμάς με τη σκανδάλη στα μάτια» … ένας στίχος του Γιάννη Βαρβέρη. Τελικά το κλικ είναι στα μάτια, στην κάμερα; Ισχύει αυτό που λένε ότι οι καλύτερες φωτογραφίες είναι αυτές που έχουμε τραβήξει με τα μάτια;
Απολύτως.. μόνο που δεν είναι φωτογραφίες. Δεν αιωρούνται μέσα στο συλλογικό πεπρωμένο, δεν είναι σώματα, δεν μπορούμε να επανέλθουμε σε αυτές. Είναι θραύσματα και ίσως γι΄ αυτόν τον λόγο πιο κοντά στο νόημα της φωτογραφίας.
Βασίλης Γεροντάκος
Σημ. Όλες οι φωτογραφίες που συνοδεύουν τη συνέντευξη αποτελούν μέρος της έκθεσης Nocturno. Eυχαριστούμε τον Βασίλη Γεροντάκο τόσο για τη συνέντευξη, όσο και για τις φωτογραφίες, όσο και την άδεια χρήσης τους, που μας παραχώρησε.
