Θανάσης Σταυράκης: “Για να κτίσεις μια φωτογραφία, χρειάζεται οπτική εκπαίδευση”
Σε λίγες μέρες ξεκινά το Athens Photo World (APW), μια πολιτιστική διοργάνωση επικεντρωμένη στο φωτορεπορτάζ και τους πρωταγωνιστές του.
Πολλά έχουν γραφεί για το APW. Όλοι περιμένουμε με ανυπομονησία να δούμε και να γνωρίσουμε τις δουλειές Ελλήνων και ξένων φωτορεπόρτερ, που θα τιμήσουν με την παρουσία τους αυτή τη διοργάνωση, μια διοργάνωση που στοχεύει στην ανάδειξη της δουλειάς των φωτορεπόρτερ και της συνεισφοράς τους στη διαμόρφωση της εικόνας του κόσμου μας και της καταγραφής στιγμών της ιστορίας εν τη γενέσει της, σε καιρούς πολιτικών και κοινωνικών αναταραχών και ανακατατάξεων.
Προσεγγίσαμε τον εμπνευστή της ιδέας αυτής τον Θανάση Σταυράκη, φωτογράφο και προϊστάμενο του Associated Press για την Ελλάδα, Κύπρο, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία.
Τον προσεγγίσαμε με σκοπό να δούμε τον δικό του φωτογραφικό κόσμο και να μας μιλήσει σχετικά για το APW.
Να σημειώσουμε εδώ πως μπορεί ο Θανάσης Σταυράκης να είναι ο πρωτεργάτης αυτού του σπουδαίου εγχειρήματος, αλλά δίπλα του στέκεται μια αξιόλογη οργανωτική ομάδα (αποτελούμενη από τους: Χριστίνα Καλλιγιάννη, Γιάννη Κολεσίδη και Λευτέρη Πιταράκη, φωτογράφους), που συνέβαλε στα μέγιστα για την υλοποίηση αυτής της διοργάνωσης.
Θανάση, δηλώνεις φωτορεπόρτερ. Δώσε μου τον ορισμό και την ειδοποιό διαφορά μεταξύ Ρεπορτάζ και street photography.
Σε γενικές γραμμές: H street photography είναι μια διαχρονική φωτογραφία. Το ρεπορτάζ αγγίζει την επικαιρότητα. … Όταν δεν υπάρχει επικαιρότητα στο Πρακτορείο, street photography κάνουμε και τις περισσότερες φορές αυτό επιδιώκει και το Πρακτορείο.
Για μένα προσωπικά η street photography είναι photo therapy, από την εποχή ακόμη που ξεκινούσα φωτογραφία και μπλέχτηκα και με τις εμφανίσεις σε χαρτί.
Σε επικίνδυνες αποστολές μπορείς να σκεφτείς κάδρο, σύνθεση φωτογραφίας;
Σε άγριες καταστάσεις, που έχουμε βιώσει (ακόμη κι εδώ στην Ελλάδα) όλοι οι συνάδελφοι, σίγουρα βλέπεις αυτό που εξελίσσεται μπροστά σου και (μπορώ να πω χαριτολογώντας) μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτων πρέπει να είσαι και σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας. Μετά παίζει ρόλο το editing, που θα κάνεις. Πάντως όταν υπάρχει ένταση, βία, πόλεμος τα ξεχνάς όλα αυτά. Καταγράφεις όλα αυτά που συμβαίνουν και όταν έλθει η ώρα που πρέπει να στείλεις ανταπόκριση, εκεί ίσως χρειαστείς να κοιτάξεις τι φωτογραφίες και να τις επεξεργαστείς. Όμως η εμπειρία από τα πολλά χρόνια και τις καταστάσεις έχουν ήδη εξασκήσει το μάτι σου.
Όμως σημαντικό είναι κι αυτό που έλεγε ο Γιάννης Μπεχράκης: Όταν βγαίνεις έξω, έχεις από πριν καθορίσει στο μυαλό σου τι θες να κάνεις, ακόμη και στο φωτορεπορτάζ. Στην πορεία φυσικά μπορεί να προκύψει και κάτι άλλο, που δεν μπορείς να αποκλείσεις. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή.
Η φωτογραφία για σένα;
Η φωτογραφία δεν είναι ακριβό χόμπι, όπως παλιά. Δεν θες σκοτεινούς θαλάμους χημικά, φιλμάκια κλπ.
Εχω περάσει και από την αναλογική εποχή της φωτογραφίας και πλέον χαίρομαι που η τεχνολογία έχει εξελιχθεί ακόμη και στον τομέα της φωτογραφίας. Αυτό που χρειάζεται είναι σωστή οπτική εκπαίδευση. Με χαροποιεί το γεγονός που υπάρχουν εργαστήρια, κοινότητες φωτογραφικές, για να μαθαίνουν όσοι ενδιαφέρονται να τραβούν σωστά π.χ.: όπου διδάσκω ,“απαγορεύω” στους μαθητές μου να τραβούν όρθιο κάδρο με τα κινητά :-). Χάνεται στην street photography όλη η θεματολογία, η ουσία.
Όμως λένε πως όσο πιο σφιχτό είναι το κάδρο, τόσο πιο σφιχτό είναι το θέμα σου.
Εξαρτάται. Τα πιο σφιχτά κάδρα που μπορείς να κάνεις φωτορεπορτάζ είναι στο αθλητικό. Χρειάζεται το κοντινό, η ένταση. Αμα βλέπεις όμως τον Ρονάλντο να πανηγυρίζει το κόρνερ, εκεί θα ανοίξεις αναγκαστικά το κάδρο σου να συμπεριλάβεις και τις αντιδράσεις του κόσμου.
Αυτή την τάση πια ο άλλος να χρησιμοποιεί κινητό και να φωτογραφίζει, πώς τη βλέπεις;
Μια χαρά. Αρκεί όπως σου είπα να έχει σωστή εκπαίδευση. Το μάτι σε παρασέρνει και πρέπει να το κοντρολάρεις αρκετά.
Ως δάσκαλος φωτογραφίας πώς αντιμετωπίζεις τη σχέση σου με τους μαθητές σου; και πώς σε αντιμετωπίζουν αυτοί; Δεν είναι και λίγο να έχεις ως δάσκαλο φωτογραφίας έναν προϊστάμενο ενός μεγάλου διεθνούς φωτοειδησεογραφικού πρακτορείου.
Κατ’ αρχήν για μένα είναι ψυχοθεραπεία να διδάσκω. Από την άλλη είμαι απλός σαν άνθρωπος και αλλά και στον τρόπο μετάδοσης των γνώσεων που μπορώ να παράσχω. Εφυγα μια μέρα από Εργαστήριο Φωτογραφίας τόσο ικανοποιημένος, που μπόρεσαν να καταλάβουν τις τεχνικές διαφορές μεταξύ full frame μηχανής και μιας απλής DSLR. Με ικανοποιεί το γεγονός ότι βλέπω εξελικτικά όμορφες φωτογραφίες συνεχώς από αυτούς. Έχουν υπάρξει και φωτογραφίες που έχω ζηλέψει από αυτούς. Και μαγεύομαι κι από τις φρέσκες ιδέες τους. Όμως αυτό που με στενοχωρεί, έχοντας ζήσει την αναλογική φωτογραφία και έχοντας βιώσει τον σκοτεινό θάλαμο και τη γέννηση της φωτογραφίας μέσα στο νερό στο φωτογραφικό χαρτί είναι ότι όλη αυτή την πλευρά της “ιστορίας” της φωτογραφίας θα τους είναι και ίσως θα παραμείνει άγνωστη.
Λένε πως ο φωτογράφος στα γεγονότα που εκτυλίσσονται μπροστά του και καταγράφει, πρέπει να παραμένει αμέτοχος παρατηρητής. Τι πιστεύεις;
Ο φωτορεπόρτερ πρέπει να είναι και να παραμένει ουδέτερος. Ούτε με τη μια πλευρά ούτε με την άλλη. Ο,τι και να συμβαίνει. Όλοι βέβαια έχουμε τις πολιτικές μας απόψεις. Αλλά δεν μπορεί να καταγράψει εικόνα σύμφωνα με τα πολιτικά του πιστεύω. Έχει τύχει την εποχή των επεισοδίων με τις κατασχέσεις σπιτιών, ένας διαδηλωτής χτύπησε έναν αστυνομικό και ο αστυνομικός ανταπέδωσε. Κατέγραψα και τις δύο σκηνές. Έστειλα και τις δυο εικόνες. Ο πελάτης – πρακτορείο θα επιλέξει τι θα βάλει. Στο Ισραήλ υπάρχει μια καθαρά ορθόδοξη εφημερίδα, όπου δεν επιτρέπει να δημοσιεύονται φωτογραφίες στις οποίες εμφανίζονται γυναίκες. Επεμβαίνει και τις σβήνει.
Nα το θέσω κι αλλιώς Θανάση. Στη φωτογραφική λήψη, υπάρχει συναίσθημα; Επεμβαίνεις συναισθηματικά;
Έχουν υπάρξει σκηνές και γεγονότα στα οποία έχω εμπλακεί φωτογραφικά: Οι πυρκαγιές στο Μάτι, ο σεισμός της Αθήνας το 1999. Προσπαθώ να μη με παρασύρει το συναίσθημα. Πρέπει να καταγράφω αυτό που βλέπω.
Κι αναρωτιέμαι τώρα, πώς τελικά ο Μπεχράκης, που ενδεχομένως να ακολουθούσε αυτή την τακτική της μη συναισθηματικής εμπλοκής του στο καταγραφόμενο γεγονός, πώς κατάφερνε κι έβγαζε τόσο συγκλονιστικές φωτογραφίες, συναισθηματικά φορτισμένες;
Γι αυτό ήταν και κορυφαίος. Οι κορυφαίοι είναι ένα και δύο κλικ παραπάνω. Μην ξεχνάς ότι βρισκόμαστε εκεί μπροστά στο γεγονός και καλούμαστε να κάνουμε τη δουλειά μας. Υποχρέωσή μας ηθική να παραμένουμε όμως και άνθρωποι.
Η επικινδυνότητα στο επάγγελμά σου από τη μια, η ύπαρξη μιας οικογένειας με δυο παιδιά από την άλλη πώς επιδρούν και συνδυάζονται στο επάγγελμά σου;
Τώρα, που μεγαλώνουν τα παιδιά, ναι … Ο Μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για αποστολή… Τα έχω πάντα στο κινητό και σε δύσκολες στιγμές κοιτάζω τις φατσούλες τους. Αυτό μου δίνει δύναμη και σκέφτομαι, ναι! Θα γυρίσω πίσω μια χαρά.
Η πιο δύσκολη στιγμή που έχεις ζήσει;
Βομβαρδισμός στο Βελιγράδι. Με συνέλαβαν οι Σερβικές αρχές. Έζησα μια ιδιαίτερη κατάσταση κάτω από πίεση και ψυχολογική βία. Αίσιο τέλος ευτυχώς.
Κι άλλη μια φορά έχω αρπάξει φωτιά από μολότωφ στα Εξάρχεια … το μπουφάν μου καιγόταν … κι άρχισα να τρέχω προς Πατησίων σχεδόν γυμνός βγάζοντας ένα – ένα τα ρούχα μου.
Πάντως προσέχω λόγω πια εμπειρίας που θα πάω να χωθώ. Τα χρόνια που έχω περάσει στο επάγγελμά μου υποδεικνύουν πια πως πρέπει να προσέχω και πως δεν αξίζει να διακινδυνεύω πολύ.
Νομίζω πως όλη αυτή καταγραφή των σκηνών από πολέμους, προσφυγιά, υποκρύπτει και μια αγάπη για τον συνάνθρωπο, άρα υπάρχει και μια ένθετη αγωνία του ίδιου του φωτογράφου για το μέλλον της ανθρωπότητας, την οποία βιώνει και μας τη μεταφέρει είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πώς ξεκίνησες φωτογραφικά;
Τελείωσα το Λύκειο κι έπρεπε να κάνω κάτι στη ζωή μου. Μου άρεσε πάντα η δράση. Τότε υπήρχαν λίγες σχολές Φωτογραφίας. Ήμουν μεταξύ φωτογραφίας και γραφιστικής. Ακολούθησα φωτογραφία στο εργαστήρι Ε.Μ.Ε.Φ. με δάσκαλο τον Δημήτρη Χλιβερό (διευθυντής κάποτε του φωτογραφικού εργαστηρίου του Ε.Μ.Π). Ήμουν κυρίως της αρχαιολογικής φωτογραφίας. Το φωτορεπορτάζ σαν ενασχόληση μού ήλθε μετά, μέσα στη Σχολή. Όταν κάηκε το Πολυτεχνείο το 1991 από τις διαδηλώσεις, μπήκα, θυμάμαι, μέσα και φωτογράφιζα με μια Mamiya του πατέρα μου για πρακτική. Με συλλάβανε για αναγνώριση στοιχείων. Δεν ήθελε πολύ μετά να βρω το δρόμο μου.
Τον Αύγουστο του 1992 δούλεψα σε ένα μικρό πρακτορείο, μετά στο πρακτορείο ICON (1992-1996), που συνεργαζόταν με τα “ΝΕΑ” κι έτσι ακολουθούσα αποστολές των “ΝΕΩΝ” κυρίως αθλητικές εκδηλώσεις, μετά στο “ΕΘΝΟΣ”, στο “Ε” της Ελευθεροτυπίας. Πάντως πρέπει να σου πω πως η εφημερίδα είναι το σπουδαιότερο σχολείο για έναν φωτορεπόρτερ. Το 2000 προσλαμβάνομαι στο Associated Press. Το εκπληκτικό είναι ότι με το Associated Press ξεφεύγω από την ελληνική πραγματικότητα (από πλευράς συνθηκών εργασίας, αποστολών, αμοιβών). Από το 2014 είμαι πια προϊστάμενος για Ελλάδα, Κύπρο, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία επιφορτισμένος και με επιπλέον υποχρεώσεις: προϋπολογισμοί και διοργάνωση, επιλογή και edit φωτογραφιών.
Ποιος φωτογράφος σ’ έχει επηρεάσει;
Μπρεσόν … Στα ταξίδια μου στην αρχή έψαχνα να βρω λευκώματά του … Μπρεσόν…. Μπρεσόν …
Μετά από Ελλάδα: Μπαλάφας και Παπαϊωάννου.
Κι αν θες από pure ρεπορτάζ, ο Γιάννης Μπεχράκης. Είχε αυτή τη χάρη να εμψυχώνει τους πάντες.
Η ιδέα του Athens Photo World (APW) πώς προέκυψε;
Πολλά χρόνια πριν μου είχε έλθει σαν σπίθα. Πάγωσε κατά την εποχή της κρίσης, Κάποια εποχή έκανα μια σειρά εναέριων φωτογραφιών για ένα λεύκωμά μου “ΘΕΑΘΗΝΑΙ” τις οποίες εξέθεσα στον Εθνικό Κήπο σε μεγάλα τυπώματα. Η ιδέα για open air έκθεση και φεστιβάλ τέτοιας εμβέλειας έρχεται και εγκαθίσταται στις σκέψεις μου πιο έντονα. Το συζήτησα με τον Γιάννη Μπεχράκη. Του άρεσε η ιδέα και την υποστήριξε από το Νοέμβριο του 2017.
Συναντήσεις μαζί του μετά μέσα στο 2018 και παράλληλα με το Ίδρυμα “Σταύρος Νιάρχος”. Η γνώμη του και η συμβολή του ήταν βαρύνουσα. Του πρότεινα να είναι ο πρώτος τιμώμενος φωτορεπόρτερ σε ένα διεθνές φεστιβάλ που γινότανε στη χώρα μας. Με βοήθησε με τις επαφές του στο ΙΣΝ και θα οργάνωνε αποκλειστικά το διεθνές βραβείο των 15000 ευρώ που ήταν δική του ιδέα. Ακόμη είχε αποφασίσει για τη αίθουσα και το τι ήθελε για τη μεγάλη ατομική του έκθεση. Μεγάλη κληρονομιά το όραμα του για το ελληνικό και διεθνές φωτορεπορτάζ. Συγκινούμαι όταν θυμάμαι ότι ήρθε και διάλεξε στο ΚΠΙΣΝ την αίθουσα που ήθελε να γίνει η έκθεση του καθώς και το χώρο για την ομιλία του και την ανοιχτή συζήτηση που προγραμμάτιζε με τους καλεσμένους που είχε επιλέξει. Το φετινό APW και τα επόμενα θα είναι αφιερωμένα στη μνήμη του. Το βραβείο που είχε ξεκινήσει να επεξεργάζεται θα έχει πλέον το όνομα Διεθνές Βραβείο Γιάννης Μπεχράκης. Μεγάλες ευχαριστίες για την ολοκλήρωση των παραπάνω στη σύζυγο του Ελισάβετ και το συνεργάτη του και φίλο Άλκη Κωνσταντινίδη.
Mέσα στο 2018 άρχισα να συστήνω την Οργανωτική Επιτροπή με Χριστίνα Καλλιγιάννη, τότε curator του MED Photo Festival, τον Γιάννη Κολεσίδη (curator για την επιλογή των έργων των Ελλήνων Φωτορεπόρτερ και digital pojections) και τον Λευτέρη Πιταράκη (επιμελητή έκθεσης του Γ. Μπεχράκη). Θεωρώ ότι από τότε προσηλωθήκαμε στον στόχο και βαδίζουμε ολοταχώς προς τις 7.6.2019. Για φέτος επιλέχθηκε ο Ιούνιος λόγω εκλογών. Από του χρόνου το φεστιβάλ θα οργανώνεται πάντα στις τελευταίες δέκα μέρες του Μαϊου. Και να τονίσω πως καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, το APW δεν θα εξαφανίζεται. Φθινόπωρο, χειμώνα θα υπάρχει πάντα παράλληλη δράση με εκδηλώσεις, συζητήσεις.
Δίνομαι πολύ σ’ αυτό που γίνεται και θέλω να στεριώσει σα θεσμός και να εξαπλωθεί παντού και κάθε χρόνο να προστίθενται νέα πράγματα… π.χ. περισσότερα digital projections.
Τι θα δούμε όλες αυτές τις μέρες;
Κεντρικό θέμα είναι η παγκόσμια καθημερινότητα: Daily Life. Στο ΚΠΙΣΝ θα έχουμε την 30ετή δουλειά του Γιάννη Μπεχράκη μέσα από 70 φωτογραφίες του και προβολές από ομιλίες του. Στο ισόγειο του ίδιου κτιρίου της ΕΒΕ θα φιλοξενήσουμε την παγκοσμίου κύρους έκθεση του World Press Photo. Θα υπάρξουν ομιλίες προβολές και ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στον Γιάννη Μπεχράκη σε παγκόσμια πρώτη προβολή. Το κέντρο της πόλης θα έχει τρεις εκθέσεις. Στα κάγκελα του Εθνικού Κήπου με φωτογραφίες του Associated Press. Στο Σύνταγμα την έκθεση του καταξιωμένου Έλληνα φωτορεπόρτερ Δημήτρη Μιχαλάκη με τον τίτλο Notes. Στον πεζόδρομο της Ερμού στο ύψος του Αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού μεγάλες φωτογραφίες με μνημεία ορόσημα της χώρας αλλά αποτυπωμένα κάτω από ιδιαίτερες καιρικές και φωτιστικές συνθήκες από Πέτρο Γιαννακούρη και Λουκά Χαψή.
Ψηφιακές προβολές 20 Ελλήνων φωτογράφων κάθε βράδυ στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων και στο κτίριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Ερμού 134 στο Θησείο. Το κυριότερο: υπάρχουν “υψηλοί” καλεσμένοι, διάσημοι φωτορεπόρτερ, που θα έλθουν για να τιμήσουν τη μνήμη του Γ. Μπεχράκη και να συζητήσουν γι αυτόν.
Να τονίσω εδώ και τη συμμετοχή των εθελοντών φοιτητών από το Τμήμα Φωτογραφίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
Θέμα του Athens Photo World 2019 είναι η «Καθημερινότητα στον Κόσμο». Τι σκέφτηκες εσύ και η ομάδα στην επιλογή αυτού του θέματος;
Θέλουμε να δείξουμε τι συμβαίνει σε άλλες χώρες του πλανήτη. Ο μόχθος για επιβίωση, όμορφες οικογενειακές στιγμές, έθιμα και παραδόσεις άλλων χωρών και άλλα πολλά. Σκοπός μας να τον ταξιδέψουμε κατά κάποιον τρόπο ενώ πηγαίνει στη δουλειά του, αλλά και να προβληματιστεί και να δει άρτιες φωτογραφίες στο χάος των κακών φωτογραφιών που υπάρχουν στα social media. Να γίνει μια οπτική εκπαίδευση.
Την προστασία των φωτογραφιών που θα εκτίθενται σε δημόσιους χώρους την έχετε προβλέψει; Πώς τη διασφαλίζετε;
Είμαι θετικός και αισιόδοξος άνθρωπος και πιστεύω όλοι θα τις σεβαστούν και πως δεν δεχθούν επιθέσεις βανδαλισμού. Αλλά έχει προβλεφθεί να είναι λίγο πιο ψηλά για να μπορεί κάποιος να τις αγγίξει … ακόμα και για βροχή έχει προβλεφθεί η εκτύπωσή τους σε μουσαμά.
To photologio.gr ευχαριστεί θερμά τον Θανάση Σταυράκη για την παραχώρηση της συνέντευξης. Στηρίζει την όλη προσπάθεια αυτής της φιλόδοξης διοργάνωσης, εύχεται σε όλους τους διοργανωτές καλή επιτυχία και με την προσδοκία αυτή η προσπάθεια να εδραιωθεί και να γίνει θεσμός σας καλεί όλους να συμμετάσχετε σ’ αυτη την γιορτή της καθημερινής ζωής της δικής μας και όλου του κόσμου …
Save the DATE: 7-16.6.2019