Στράτος Καλαφάτης: “Υπάρχει μια βιωματική μνήμη που καθορίζει τα πάντα”
Έχει γραφτεί, πως αυτό που χαρακτηρίζει τα δυνατά έργα δεν είναι κυρίως οι νέες ιδέες, αλλά η εμμονή στην μία ιδέα, πως αυτό που έχει ειπωθεί δεν είναι ακόμα αρκετό. Και έτσι, συμβαίνει να ψάχνει κάποιος την παρουσία μέσα στις απουσίες, κυρίως περιμένοντας την ευκαιρία για κάτι το μοναδικό. Ρωτάω για αυτή την προσμονή τον σημαντικό Έλληνα φωτογράφο και δάσκαλο Στράτο Καλαφάτη, με την ευκαιρία της έκθεσής του “ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ”* στον Τεχνοχώρο ΑΠΟΘΗΚΗ στην παραλία της Νικήτης του Δήμο Σιθωνίας…
Αναρωτιέμαι αν για να τραβήξει κάποιος μια καλή φωτογραφία πρέπει να την έχει ήδη «δει», δηλαδή να υπάρχει κάπως στο μυαλό του.
Εξαρτάται πάντα από τον φωτογράφο και τον τρόπο που εργάζεται. Στο μυαλό μας υπάρχει ένα σύνολο εικόνων και πληροφοριών από την μέρα που γεννιόμαστε. Υπάρχει μια βιωματική μνήμη που καθορίζει τα πάντα. Θα μπορούσα λίγο αυθαίρετα να μιλήσω για τρεις κατηγορίες φωτογράφων. Οι “φωτογράφοι κυνηγοί”, που βγαίνουν στον δρόμο και ψάχνουν εικόνες, που κύριο συστατικό τους είναι η έντονη φόρμα. Η δεύτερη κατηγορία αφορά στους φωτογράφους που κινούνται προς μια σκηνοθετημένη κατεύθυνση΄ συνήθως ξέρουν με ακρίβεια αυτό που θέλουν και οργανώνουν με τις καλύτερες συνθήκες την εκτέλεσή του. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία, με την οποία αισθάνομαι πιο οικεία, η οποία συνδυάζει τον υπαρκτό κόσμο με χειρονομίες σκηνοθεσίας. Συνήθως ξέρω τι δεν με ενδιαφέρει και τι δεν με αφορά. Τα άλλα πρέπει να τα βρω, όταν βρεθώ με την μηχανή μου και να αφήσω την περιέργεια, τις συμπτώσεις και τα πιθανά ατυχήματα να χαρίσουν στις εικόνες μου το αναγκαίο συστατικό της έκπληξης.
Stratos Kalafatis -Archipelago
Στις φωτογραφίες του Αρχιπελάγους η ομορφιά είναι νομίζω εκτυφλωτική. Όταν φωτογραφηθούν τα πράγματα σταματούν να είναι άσχημα ή όμορφα; Πρόκειται για μια υπερβατική διαδικασία;
Το κριτήριο στην τέχνη δεν είναι “το άσχημο ή το όμορφο”, αλλά το σημαντικό που καταφέρνει να δημιουργήσει συγκίνηση. Όταν κάτι φωτογραφηθεί μεταμορφώνεται σε εικόνα και αποτελεί πλέον μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Αυτή η υπέρβαση του πραγματικού κόσμου, μέσα από την προσωπική γλώσσα που αναπτύσσουμε, μας επιτρέπει να υπάρχουμε πίσω από το έργο μας.
Stratos Kalafatis -Archipelago
Διατυπώθηκε η άποψη πως η φωτογραφία με το κλικ, απλώς και μόνο επειδή σταματά τον χρόνο, συνιστά μια σουρεαλιστική κατάσταση a priori. Στις φωτογραφίες σου για παράδειγμα, τα πράγματα είναι όλα σωστά, αλλά πάλι κάτι συμβαίνει…
Θα έπρεπε πρώτα να ορίσουμε τον σουρεαλισμό στην φωτογραφία. Την ίδια στιγμή δεν υπάρχει τίποτε a priori και ιδιαίτερα στη δημιουργία. Σκεφτείτε ότι το 2019 υπολογίζεται ότι θα παραχθούν περισσότερες από δεκαπέντε τρισεκατομμύρια νέες εικόνες. Άρα, τι καλούμαστε να κάνουμε “εμείς οι φωτογράφοι”; Να βρούμε τον τρόπο να “συμβαίνει κάτι” εκεί, που όλα φαίνονται σωστά, ελπίζοντας να κρατήσουμε λίγο περισσότερο το ενδιαφέρον του θεατή, όπως θα διάβαζε για δεύτερη φορά έναν στίχο που τον συγκίνησε.
Είναι σαν να φτιάχνεις φαντασία από την πραγματικότητα. Ευχαριστώ πολύ. Σε μένα, τον απλό θεατή, τελείως προσωπικά κοιτώντας τις φωτογραφίες του Αρχιπελάγους, έρχεται στο μυαλό μου το παλιό ιταλικό τραγούδι του Gino Paoli «ο Ουρανός σε ένα Δωμάτιο». Εκείνον τον ουρανό, που ανοίγει στο δωμάτιο του καθένα μας, αφού πρώτα εκεί μέσα καταφέρουμε και ζήσουμε ένα πάθος κρυφό, ίσως απλό, αλλά τελικά θεϊκό. Η φωτογραφία κάνει τη μνήμη να επεκταθεί, όπως το έκανε με το ερωτηματολόγιό του ο Προυστ ψάχνοντας τον Χαμένο Χρόνο σε έναν άλλο «σκοτεινό θάλαμο»: το δωμάτιό του.
Stratos Kalafatis -Archipelago
Πιό κάτω ο φωτογράφος Ηρακλής Παπαϊωάννου μιλά για το “Αρχιπέλαγος”, εξηγώντας πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για ένα θέμα γνωστό, με τρόπο άγνωστο.
“Το Αιγαίο είναι ένας τόπος οικείος όσο και ανοίκειος: πεδίο δράσης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, τόπος με δυνατά ριζώματα και ξεριζώματα, με κλειστές κοινότητες και ρητές γεωγραφικές ασυνέχειες, συνιστά, μαζί με το «τοπίο των ερειπίων», την πιο δημοφιλή σύγχρονη ελληνική εικόνα. Αντί περιήγησης στις αιγαιακές κοινωνίες, που διαστέλλονται θορυβωδώς το καλοκαίρι και συστέλλονται με μελαγχολική ηρεμία το χειμώνα, το Αρχιπέλαγος του Στράτου Καλαφάτη ερευνά μάλλον το βίωμα της νομαδικής μετακίνησης στους υδάτινους δρόμους, πέρα από τα αρχιτεκτονικά ή άλλα στερεότυπα. Αυτό φαίνεται να προτείνουν οι φωτογραφίες των πλοίων που χάνονται ως κουκίδες απειροελάχιστες, φέροντας την ευθύνη για αποχωρισμούς και σμιξίματα, σε μικρά και μεγάλα λιμάνια. Ή τα αφρισμένα τοπία που πτυχώνονται βίαια καθώς το κολοσσιαίο σκάφος οργώνει την ανοιχτή θάλασσα, τοπία τα οποία άλλοτε καίγονται στο φως κι άλλοτε σβήνουν σ’ ένα βαθύ, σκοτεινό μπλε. Είναι ακόμη τα παράθυρα και τα φινιστρίνια, ξαφνικά ανοίγματα σε μια απρόσμενη θέα. Δυο κόσμοι τέμνονται εδώ: ένας κοντινός, απτός, λειτουργικός και ένας απόμακρος, μεταφορικός, πνευματικός. Η μετάπτωση αυτή ανάμεσα στο μέσα και στο έξω, την καθημερινότητα και τη διαχρονία, το φωτεινό και το σκοτεινό δεν λανθάνει όμως επίσης πίσω από τον Άθω του Καλαφάτη; Το έργο του, ενσωματώνοντας αυτό που κάποιες φορές εκπλήσσει και τον ίδιο, μοιάζει με άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε ότι κανείς προεργάζεται και ότι δεν μπορεί να προβλέψει, ισορροπία δύσκολη όσο και γενναιόδωρη.
Ενίοτε διακρίνονται στις φωτογραφίες στοιχεία με στενότερη πολιτική ανάγνωση: μια σημαία στερεωμένη σ’ ένα βράχο, ένδειξη εδαφικής κυριότητας στην απόλυτη ερημία, ή μια λαστιχένια λέμβος στα βράχια κάποιας ακτής, σύμβολο επιβίωσης αλλά και απώλειας σε καιρούς ταραγμένους, όταν η θάλασσα βαφτίστηκε ποτάμι για να περάσουν άφοβα οι απελπισμένοι. Ποιος, όμως, από τα ομηρικά ακόμη έπη, γελάστηκε ποτέ να πιστέψει ότι το αρχιπέλαγος συνιστά ουδέτερη ζώνη; Είναι ακόμη τα καταστρώματα, παρατηρητήρια του ευμετάβλητου της θάλασσας, τα φωταγωγημένα φέρι που μοιάζουν αυτάρκεις μικρόκοσμοι. Και, βέβαια, οι αφαιρετικές εκείνες φωτογραφίες οι οποίες επιχειρούν να συμπυκνώσουν το ελάχιστο τοπίο.
Το Αιγαίο δεν είναι ένας κόσμος μονοσήμαντος. Είναι τόποι πολλοί που αλληλοδιεισδύουν χωρικά, χρονικά, εννοιακά. Είναι η περίεργη αίσθηση αιώρησης σ’ έναν αρχέτυπο κόσμο, όπου απέναντι στο πέλαγος, σε άμεση επαφή με τον αέρα, την αλμύρα, το φως, νιώθει κανείς να βρίσκει ανάλαφρα, σιωπηλά, πρόσκαιρα κάτι από τον μύχιο εαυτό του. Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για ένα θέμα γνωστό με τρόπο άγνωστο; Πώς μπορεί να συγκεράσει τη στέρεη ύλη με τη διαρκή ρευστότητα; Αυτό που διαχέεται ελεύθερα με αυτό που είναι βαθιά κρυμμένο; Με τέτοια ερωτηματικά στο νου μοιάζει να πλανήθηκε ο Στράτος Καλαφάτης στα μήκη και τα πλάτη του Αιγαίου. Και ίσως το Αρχιπέλαγος να αποτελεί τελικά ένα γόνιμο πρόσχημα, ένα επιλεγμένο πεδίο δοκιμής απαντήσεων, γιατί τα ερωτηματικά αυτά διατυπώνονται ακέραια πολύ πέρα από την επικράτειά του.”
Ηρακλής Παπαϊωάννου
Στράτος Καλαφάτης
Από το βιβλίο Αρχιπέλαγος, εκδόσεις Άγρα 2017″
“Η εργασία του Αρχιπελάγους ξεκίνησε από μία ανάθεση των επιμελητών της 10ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Η Κατερίνα Κοτζιά, ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος,ο Λόης Παπαδόπουλος και η Κορίνα Φιλοξενίδου, στηριγμένοι στην αιρετική πεποίθηση του ιστορικού Ruggiero Romano ότι το Αρχιπέλαγος είναι μια πόλη, έθεσαν την ιδέα αυτή ως άξονα της ελληνικής συμμετοχής.
Αυτήν τη θεματική της υδάτινης πόλης προσπαθήσαμε να οπτικοποιήσουμε, μαζί με τον φίλο και εκλεκτό φωτογράφο Σπύρο Στάβερη. Ανέλαβα να φωτογραφίσω τα πλοία και τις διαδρομές τους, ενώ ο Σπύρος θα κατέγραφε το ανθρώπινο στοιχείο, που κατακλύζει τα νησιά του Αιγαίου τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι εικόνες που προέκυψαν, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2006,στο ελληνικό περίπτερο, στα Giardini της Βενετίας.
Τη θάλασσα την γνώρισα μέσα από τον ήχο της. Έφτανε τα βράδια τραχύς, ρυθμικός στο παιδικό μου δωμάτιο. Η εικόνα της ήταν τόσο παρούσα που σχεδόν μου διέφευγε. Γινόταν ένα με τους λόφους της Καλαμίτσας, σ’ ένα τοπίο δεδομένο, όσο και η πράξη της αναπνοής.Ο παππούς μου, μια ζωή ναυτικός, δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει την αυστηρότητα και τα χούγια του καπετάνιου. Μου μιλούσε για ταξίδια και περιπέτειες, με εκπαίδευσε στα μυστικά και στους νόμους της. Έτσι περνούσαν τα καλοκαίρια, με τη θάλασσα να με υιοθετεί ξυπόλυτο, ηλιοκαμένο και ευτυχή.
Καιρό μετά, μαζί με τη Λία και τη μικρή Δάφνη, ζήσαμε για τέσσερα χρόνια στο νησί της Σκοπέλου. Εκεί, μέσα στον υδάτινο κύκλο, μου εντυπώθηκε ο απελευθερωτικός, αλλά και αβάσταχτος αποκλεισμός του νερού.
Ξεκίνησα το ταξίδι του Αρχιπελάγους, από τη γενέτειρά μου, ένα απόγευμα, αρχές του καλοκαιριού. Η Καβάλα, το βορειότερο λιμάνι του Αιγαίου, ήταν η ιδανική αφετηρία, μα πρωτίστως, η πόλη όπου μεγάλωσα και έμαθα τη θάλασσα. Το πλοίο ήταν οικείο από τα ταξίδια της νιότης, ανάγλυφο από τα στρώματα αλμύρας και λαδομπογιάς. Αφήσαμε τη στεριά. Μαύρος καπνός απλώθηκε στον ορίζοντα, μέχρι που χάθηκε στη νύχτα. Παρέμεινα στο κατάστρωμα, παρατηρώντας τις γραμμές, τους αφρούς της μηχανής και τα μακρινά φώτα, σε μια προσπάθεια ανασύνταξης της μνήμης. Φτάσαμε στη Λήμνο. Τα κόκκινα φώτα της προβλήτας και ο θόρυβος του καταπέλτη, ήταν οι πρώτες φωτογραφίες του Αρχιπελάγους. Ακολούθησαν πολλές ακόμη, στις είκοσι μέρες αυτής της μικρής Οδύσσειας.
Σήμερα δέκα χρόνια μετά, με την ευκαιρία αυτής της έκδοσης, επέστρεψα στο Αιγαίο για να φωτογραφήσω ξανά. Ένα νέο ταξίδι, απαράλλαχτο κι όμως τόσο διαφορετικό, ολοκλήρωσε την ιστορία του. Η καμένη λέμβος και η μοναχική σημαία, αποτελούν τις τελευταίες χειρονομίες μιας επικαιρότητας, που θα χαθεί κι αυτή στα βάθη του χρόνου”.
Έκθεση φωτογραφίας
«ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ»
του Στράτου Καλαφάτη
Stratos Kalafatis -Archipelago
Ο Δήμος Σιθωνίας, με ιδιαίτερη χαρά και τιμή παρουσιάζει την έκθεση φωτογραφίας «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ» του Στράτου Καλαφάτη, ένα μοναδικό εικαστικό ταξίδι στις υδάτινες πολιτείες του Αιγαίου .
Η έκθεση είναι συμπαραγωγή του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.
Η έκθεση θα παραμείνει από τις 29 Ιουνίου μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου στον Τεχνοχώρο ΑΠΟΘΗΚΗ στην παραλία της Νικήτης και κατόπιν θα ξεκινήσει την εγχώρια και ευρωπαϊκή της περιοδεία.
Επιμέλεια Στράτος Καλαφάτης και Μιχάλης Μουστάκας
Χώρος Τεχνοχώρος ΑΠΟΘΗΚΗ, παραλία Νικήτης
Διάρκεια 29 Ιουνίου – 30 Σεπτεμβρίου
Εγκαίνια Σάββατο 29 Ιουνίου 21:00 2019
Ωράριο Καθημερινά 20:00 – 24:00
Πληροφορίες:
Stratos_kalafatis@yahoo.com και sithoniact@gmail.com
Βιογραφικό
Ο Στράτος Καλαφάτης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1966.
Μέλος της εθνικής ομάδας στίβου, αποφοίτησε από το τμήμα φυσικής αγωγής και αθλητισμού του Α.Π.Θ. το 1987. Παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας στο Ινστιτούτο Τέχνης της Φιλαδέλφειας στις ΗΠΑ, τα έτη 1990 – 1992. Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη, φωτογραφίζει, διδάσκει και οργανώνει δράσεις που αφορούν τη δημιουργική φωτογραφία. Έχει ολοκληρώσει μακροχρόνιες φωτογραφικές εργασίες όπως, οι Αρχέτυπες Εικόνες, το Ημερολόγιο 1998-2002, η Saga , το Αρχιπέλαγος, ο Άθως – Τα χρώματα της πίστης. Έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία με τις εκδόσεις Άγρα και εκπροσωπείται από την αίθουσα τέχνης Bernier / Eliades.
http://www.stratoskalafatis.com/
https://www.facebook.com/stratoskalafatisphotography/
https://www.facebook.com/
