Σταύρος Σταματίου: “Οι καλλιτέχνες είναι οι αρχαιολόγοι της καθημερινότητας”
Έχει γραφτεί ότι στις αληθινές ερωτήσεις δεν υπάρχει απάντηση. Αλλά πάλι, αναρωτιέμαι, γιατί να περιμένουμε κάτι τέτοιο. Ίσως είναι προτιμότερη μια συζήτηση που δεν κλείνει ποτέ. Αυτό θέλησα να κάνω παρακάτω, με τον φωτογράφο Σταύρο Σταματίου.
Τι βλέπεις όταν φωτογραφίζεις;
Δεν ξέρω αν μπορώ να το αποκωδικοποιήσω με σαφήνεια. Ίσως και να μη θέλω να το κάνω. Είναι μια διαδικασία κατά την οποία έχω ασκηθεί να μη σκέφτομαι, αλλά να εμπιστεύομαι το ένστικτό μου και την οπτική μου αντίληψη. Κάτι σαν την αυτόματη γραφή των σουρεαλιστών.
Ο Βίμ Βέντερς στα «Φτερά του Έρωτα» αφήνει να περιφέρονται τριγύρω οι Άγγελοί του. Παρακολουθούν τους ανθρώπους και τα πάντα γύρω τους. Θέλουν, αλλά δεν μπορούν να επέμβουν. Πιστεύεις ότι οι φωτογράφοι είμαστε έτσι λιγάκι; Παρατηρούμε, αλλά είμαστε αδύναμοι να πλησιάσουμε πραγματικά;
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου παρατηρητή, αλλά κοινωνό. Δε με ενδιαφέρει να «μιλήσω» για πράγματα που δεν ξέρω, αλλά γι’ αυτά που με περιβάλλουν και με συγκινούν. Στη φωτογραφία ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της καταγραφής του ιδιαίτερου, του εντυπωσιακού. Αν υποκύψει ο φωτογράφος, είναι καταδικασμένος να μείνει στην επιφάνεια των πραγμάτων. Προσωπικά προτιμώ να φωτογραφίζω τα ίδια και τα ίδια, να κατατρύχομαι με τις εμμονές μου και να παράγω εικόνες – σπαράγματα του είναι μου.
Μόνο ένα αμάρτημα που θα οδηγούσε στην έκπτωση, ίσως μας έφερνε πιο κοντά στον στόχο μας. Και ναι, εννοώ προσεγγίζεις με την απαραίτητη θρησκευτικότητα την εικόνα, αναζητώντας κάτι ιερό;
Οτιδήποτε αγαπάμε βαθειά έχει ιερότητα. Για να γίνει εικόνα απαιτεί σεβασμό στην προσέγγιση και ειλικρίνεια στην απόδοση.
Και βέβαια υπήρχε παλιά η άποψη ότι είναι αμαρτία να φωτογραφίζει κανείς, αφού μιμείται τον Θεό.
Η φωτογραφία ως τεχνική, εννοείς… Μα γι’ αυτήν μπορούν ξεκάθαρα να μας μιλήσουν οι θετικές επιστήμες. Η φωτογραφία ως τέχνη, όμως, όπως και όλες οι μορφές της τέχνης, είναι κάτι που «πατά με το ένα πόδι έξω από τη γη», είναι, ανάμεσα στα άλλα, κι ένα εργαλείο μεταφυσικής.
Κοιτάζοντας την φωτογραφική σου ενότητα “in between worlds”, με τις αντανακλάσεις, θυμήθηκα πως έτσι έρχεται και το παρελθόν στον νου μας. Με επίπεδα που το ένα μπερδεύεται μέσα στο άλλο.
Όπως συμβαίνει και στα όνειρα… Ξαναγυρίζουμε λοιπόν στον σουρεαλισμό. Για μένα, που έχω ορίσει ως έναν από τους αυτοπεριορισμούς μου στη φωτογραφία το να μην «κατασκευάζω» εικόνες, αλλά να τις ανακαλύπτω μέσα από τον φακό, οι αντανακλάσεις είναι μια πολύ δημιουργική μέθοδος «καθαρής» φωτογραφίας, που την χρησιμοποιώ συχνά.
Άρα, αν η ζωγραφική προσπαθεί να οργανώσει την μνήμη και την φαντασία, η φωτογραφία θέλει να τις επεκτείνει στο άπειρο.
Μεγάλη κουβέντα το «άπειρο»… Οι παραστάσεις μας από τον κόσμο είναι πεπερασμένες. Αλλά, κι εδώ είναι το μαγικό, είναι τόσο διαφορετικές για κάθε άνθρωπο! Και οι συνδυασμοί που μπορούν να προκύψουν μέσω της φαντασίας και της ψυχοσύνθεσής μας είναι ατέλειωτοι. Όμως, μόνο η τέχνη μπορεί να εκμαιεύσει αυτούς τους συνδυασμούς, να τους μορφοποιήσει και, τελικά, να τους επικοινωνήσει. Αν ο αποδέκτης ανακαλύψει κάποια κομμάτια του εαυτού του μέσα στο έργο, τόσο το καλύτερο. Νομίζω όμως πως η βαθύτερη ανάγκη ενός καλλιτέχνη είναι να επικοινωνήσει με τον εαυτό του. Να συλλέξει τα θραύσματα της επιλεκτικής του μνήμης, να τα οργανώσει σε ένα νέο σύνολο και να αφήσει την τέχνη, που «κάπως ξέρει από φάρμακα / νάρκης του άλγους δοκιμές», να λειτουργήσει ως γιατρικό της ψυχής.
Οι φωτογραφίες σου με τα ζώα, πανέμορφες, αθώες εκ φύσεως, ταυτόχρονα με κάποιο τρόπο, είναι ένα κόσμος όλο ανατροπές και ανησυχία. Διαπίστωση ή πρόκληση;
Προσωπική πρόκληση, θα έλεγα. Μέσα από τη φωτογραφία μου επιδιώκω να απεικονίσω τον κόσμο, με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται ένα παιδί. Επιχειρώντας να προσεγγίσω αυτό τον κόσμο, εκθέτω τον εαυτό μου σε καταστάσεις που μου προκαλούν δέος, μια λέξη που πολύ αγαπώ για τη διττή της έννοια. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο κόσμος φαντάζει ένα ανεξερεύνητο πεδίο, γεμάτο μυστήριο και οι εικόνες φορτίζονται με συναισθήματα που μοιάζουν αντιφατικά μεταξύ τους, χωρίς να είναι.
Στις ενότητες σου “a saucerful of secrets” και“self portrait”, η ανθρώπινη παρουσία φωτίζεται, τονίζεται, αλλά την τελευταία στιγμή δεν είναι σαφής. Σαν να θέλεις να θυμηθούμε ότι πρόκειται απλώς για φωτογραφίες. Ή μήπως ότι είσαι παρών;
Και τα δύο. Ας μη ξεχνάμε ότι τίποτε δεν είναι σαφές σε ένα όνειρο. Εξάλλου, μια εικόνα που υπαινίσσεται μπορεί να είναι πιο εύγλωττη από μια εικόνα ξεκάθαρη, κινητοποιεί άλλους μηχανισμούς, υποβάλλει τον θεατή σε ενδοσκόπηση. Στα πιο πρόσφατα αυτοπορτρέτα μου πάντως, με τίτλο “Pilgrim”, η δήλωση της παρουσίας μου στον χώρο είναι ακόμη πιο συνειδητή.
Ένας «καταραμένος» ποιητής, θεωρούσε τους καλλιτέχνες ρακοσυλλέκτες. Πιστεύεις ότι και στον φωτογράφο υπάρχει συχνά η τάση να δίνει ζωή και υπόσταση σε φαινομενικά άχρηστα πράγματα; Ακόμα και σε νεκρά;
Πολύ εύστοχος χαρακτηρισμός. Είναι ευαίσθητες οι κεραίες των καλλιτεχνών, γι’ αυτό και δίνουν αξία σε πράγματα που οι πολλοί προσπερνούν. Επειδή ακριβώς είναι μπροστά στα μάτια μας, σκεπάζονται από την σκόνη της καθημερινότητας. Οι καλλιτέχνες είναι αυτοί που ξαναδίνουν στα ταπεινά πράγματα την πραγματική τους αξία, είναι αυτοί που μπορούν να τα αναγνωρίσουν και να τινάξουν από πάνω τους τη σκόνη. Θα έλεγα ότι οι καλλιτέχνες είναι οι αρχαιολόγοι της καθημερινότητας.
Πιστεύεις ότι κάθε φωτογραφία είναι σωστή με κάποιο τρόπο;
Εξαρτάται για τι είδους φωτογραφία μιλάμε. Μια αναμνηστική φωτογραφία, που καταφέρνει να αποδώσει την ατμόσφαιρα μιας στιγμής, μπορεί να θεωρηθεί «σωστή», ακόμη κι αν έχει τεχνικές ατέλειες. Σε μια διαφημιστική φωτογραφία δεν αρκεί η τεχνική αρτιότητα, αλλά θα πρέπει να περνά πειστικά το μήνυμα για το προϊόν – και πάει λέγοντας…
Στην καλλιτεχνική φωτογραφία τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Μπορεί μια εικόνα να είναι καθόλα άρτια, αλλά να μην έχει ψυχή, να «φωνάζει» πολύ, χωρίς να λέει τελικά τίποτε.
Το έγχρωμο στην φωτογραφία λένε ότι είναι πιο δημοκρατικό μέσο λήψης. Δεν περνά από τις διαδικασίες μεταμόρφωσης του ασπρόμαυρου. Χρησιμοποιείς και τα δύο με την ίδια λογική;
Εξαρτάται κάθε φορά από το θέμα. Αυτό είναι που μου υπαγορεύει αν θα το δω με χρώμα ή ασπρόμαυρο, αν θα μειώσω τον κορεσμό ή θα αυξήσω το κοντράστ. Σε κάθε περίπτωση έχω στο μυαλό μου την τελική εικόνα πριν καν πατήσω το κουμπί για τη λήψη. Το α/μ μού δίνει πράγματι μια μεγαλύτερη ευχέρεια στο να μεταμορφώσω την πραγματικότητα, κάτι που συχνά επιδιώκω μέσα από τη φωτογραφία μου. Παρατηρώ όμως ότι με το πέρασμα του χρόνου «βλέπω» συχνότερα το χρώμα. Κι αυτό δεν γίνεται από πρόθεση. Είναι προϊόν εξέλιξης της οπτικής μου αντίληψης, αλλά και μεγαλύτερης εξοικείωσης με το χρώμα.
Υπάρχει κάποια σκέψη που κάνεις αυτήν την εποχή για την φωτογραφία; Κάποιο σχέδιο;
Είμαι τόσο πολύ αφοσιωμένος στο να φωτογραφίζω, που δεν μου μένει πολύς χρόνος για να οργανώσω το υλικό μου ή να κάνω σχεδιασμούς. Για παράδειγμα, δουλεύω εδώ και πέντε περίπου χρόνια το “Raven‘sdream”, θα ήθελα κάποια στιγμή να το παρουσιάσω μέσα από ένα βιβλίο. Έχω κάνει άπειρες φορές editingστο υλικό, άλλες φορές μόνος κι άλλες με τη βοήθεια ανθρώπων που εκτιμώ και εμπιστεύομαι, έχω έρθει σε επαφή με ανθρώπους που θα βοηθήσουν στην υλοποίηση, αλλά δεν λέω να το προχωρήσω. Εν τω μεταξύ καινούριες εικόνες προστίθενται – και το πράγμα γίνεται ακόμη πιο χαοτικό. Παράλληλα δουλεύω κι άλλες σειρές, κάποιες που έχουν ήδη σχηματιστεί και κάποιες που τώρα αναδύονται. Το σίγουρο είναι πως, αν δεν αποφασίσω να σηκώσω το πόδι από το γκάζι, δεν πρόκειται να υλοποιήσω κανένα σχέδιο…
Πόσο καιρό επικοινωνείς με «τα όνειρα και τους εφιάλτες» σου μέσα από την φωτογραφία;
Πάνε αρκετά χρόνια από τότε που δειλά-δειλά ξεκίνησα να σκάβω μέσα μου. Έχω πλέον αποκτήσει μια σχετική οικειότητα με το ανοίκειο.
Έχεις πάντα μια κάμερα μαζί σου;
Σχεδόν πάντα. Ακόμη κι όταν πρόκειται να πεταχτώ μέχρι το κοντινό σούπερ μάρκετ.
Το βράδυ είναι καλύτερα; (Προσωπικά έτσι πιστεύω.)
Στους χώρους, όπου συνήθως αναζητώ τις εικόνες μου, το βράδυ είναι η ιδανική ώρα. Είμαι εντελώς μόνος και μπορώ να δουλεύω απερίσπαστος, οι αισθήσεις μου βρίσκονται σε υπερδιέγερση, οι ανθρωπογενείς ήχοι είναι ανύπαρκτοι ή έρχονται σαν μακρινός αχός. Εκμεταλλεύομαι το σκοτάδι, όπως εκμεταλλεύομαι και τη φωτορρύπανση, που φωτίζει αμυδρά τον ουρανό του φόντου. Κάποιες φορές ηχογραφώ τα τριξίματα της φύσης, το κρώξιμο των πουλιών. Ο μινιμαλισμός των ήχων και του φωτός βοηθά το βλέμμα να στραφεί προς τα μέσα…
Μπορεί να ξεπεράσουμε τον φόβο του τέλους φωτογραφίζοντας αυτά που αγαπάμε;
Πιθανόν, το βρίσκω πολύ όμορφο σαν σκέψη. Όπως και νά’ χει όμως, με το να αγαπάμε κερδίζουμε τον χρόνο πριν το αναπόφευκτο τέλος.
Σε ευχαριστώ. Τελικά για να διακινδυνέψουμε μια απάντηση στον παλιό ρακοσυλλέκτη Μπωντλαίρ, που ρωτούσε σε ένα στίχο του: Ναι, «μπορεί έναν ουρανό μαύρο, σαν λάσπη, να φωτίσουμε».
Ο Σταύρος Σταματίου είναι ερασιτέχνης φωτογράφος, γεννημένος στην Κοζάνη το 1965. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου και από το 1988 εργάζεται ως δάσκαλος στη δημόσια εκπαίδευση. Τα τελευταία χρόνια ζει στο Δήμο Θερμαϊκού. Είναι μέλος του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, της κολεκτίβας BULB και της φωτογραφικής ομάδας CLICKERS. Έχει παρακολουθήσει μαθήματα φωτογραφίας με τον Τάσο Σχίζα και σεμινάρια καλλιτεχνικής φωτογραφίας με τους Πλάτωνα Ριβέλλη, Στράτο Καλαφάτη, Πάρι Πετρίδη και Ηρακλή Παπαϊωάννου. Συμμετείχε σε εργαστήρια με τους φωτογράφους Εύα Βουτσάκη, Νίκο Οικονομόπουλο, Michael Ackerman, Αχιλλέα Νάσιο και Jason Eskenazi και portfolio reviews με τους Χάρις Κακαρούχα και Jacob Aue Sobol. Η φωτογραφική του δουλειά έχει εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και φεστιβάλ φωτογραφίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά – έντυπα και on line – και ιστοσελίδες φωτογραφίας.
website: http://stavrosstam.weebly.com/
blog: http://stavrosstam.blogspot.gr/
instagram: https://www.instagram.com/stamatiou_stavros/
