Μαρία Μαυροπούλου: “Προσπαθώ να δημιουργώ εικόνες που δεν τις συναντά εύκολα κανείς, που είναι στο όριο του πιθανού και του α-πίθανου να υπήρξαν στην πραγματικότητα”
Η Μαρία Μαυροπούλου ανήκει στη νέα γενιά καλλιτεχνών/φωτογράφων που αφουγκράζεται την κοινωνία και δηλώνει τη στάση της μέσα από τις εικόνες της. Μέλος των Νέων Ελλήνων φωτογράφων του Athens Photo Festival πριν δύο χρόνια, μέλος της κολεκτίβας Depression Era, πρόσφατα μία εκ των “30 Under 30 Women Photographers” και με πολλές άλλες διακρίσεις.
inner state ©Μαρία Μαυροπούλου
Να σε γυρίσω μερικά χρόνια πίσω, Μαρία. Πώς προέκυψε η επιθυμία να κάνεις τη φωτογραφία το μέσο έκφρασής σου;
Κοιτώντας προς τα πίσω νομίζω πως τελικά ασχολούμουν με την φωτογραφία πριν πιάσω φωτογραφική μηχανή στα χέρια μου! Καθ΄ όλη τη διάρκεια της ενασχόλησης μου με την ζωγραφική, σκοπός μου ήταν ένα ρεαλιστικό αποτέλεσμα, το θέμα που απεικόνιζα ήταν απλά μια αφορμή για εξάσκηση. Είχα μια εμμονή με τον ρεαλισμό. Σκεφτόμουν πως θα ασχοληθώ πιο σοβαρά με την επιλογή των θεμάτων μου όταν μάθω να ζωγραφίζω «καλά». Όταν τελικά κατάφερα να έχω ένα φωτορεαλιστικό αποτέλεσμα στην ζωγραφική ήταν ο καιρός που είχα αρχίσει να ασχολούμαι με την φωτογραφία και να ανακαλύπτω τις δυνατότητες της, έτσι η μετάβαση από το ένα μέσο στο άλλο έγινε πολύ φυσικά, για μένα η μια ήταν συνέχεια της άλλης. Αυτό που έμαθα από την ζωγραφική είναι να χτίζω από το μηδέν μια εικόνα και θεωρώ την γνώση αυτή ιδιαίτερα πολύτιμη. Η φωτογραφία μου δίνει άμεσα το αποτέλεσμα που θέλω και έπειτα το διαχειρίζομαι ως πρώτη ύλη για να φτιάξω τα έργα που έχω ήδη στο μυαλό μου.
Παρόλο που η φωτογραφία είναι το βασικό μέσο που χρησιμοποιείς, δηλώνεις τις επιρροές σου από τη ζωγραφική και τη γλυπτική, εφόδιο των σπουδών σου στη Σχολή Καλών Τεχνών. Είναι μία και ενιαία η τέχνη; Τι στοιχεία δανείζεσαι από ζωγραφική και γλυπτική;
Πιστεύω πως η τέχνη δεν ορίζεται από το μέσο που χρησιμοποιεί ο κάθε δημιουργός, αλλά ενδεχομένως από τον τρόπο που σκέφτεται και εκφράζεται μέσα από αυτό. Η ενασχόληση με διάφορες καλλιτεχνικές πρακτικές νιώθω πως μου έδωσε μια καλύτερη αντίληψη της δημιουργικής διαδικασίας που συχνά μπορεί να περνά απαρατήρητη ή ακόμα και να μένει ασυνείδητη ενώ ταυτόχρονα με έκανε να κατανοήσω καλύτερα τα κοινά στοιχεία που ενώνουν τα διάφορα είδη τέχνης. Για να δημιουργήσω τις εικόνες μου η διαδικασία που ακολουθώ είναι συχνά πιο κοντά στη εμπειρία ενός ζωγράφου μπροστά στον “λευκό καμβά” ή του γλύπτη ο οποίος μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης υλικού αποκαλύπτει μορφές μέσα από ακατέργαστους όγκους ή αντιθέτως συνθέτει υλικά παράγοντας ένα αποτέλεσμα διαφορετικό από το σύνολο των μερών του. Έχοντας τις τεχνικές γνώσεις του χειρισμού της φωτογραφικής μηχανής αλλά και της ψηφιακής επεξεργασίας μου δίνει την δυνατότητα να μορφοποιώ κατά βούληση την εικόνα που προκύπτει ώστε να ανταποκρίνεται στην αρχική μου πρόθεση. Με αυτό τον τρόπο η επεξεργασία για εμένα παύει να είναι απλά μια μέθοδος διόρθωσης της φωτογραφικής εικόνας, αλλά γίνεται μια επεμβατική και ταυτόχρονα δημιουργική διαδικασία μέσω της οποίας μπορώ να σκηνοθετήσω την εικόνα μου μετά την λήψη της.
Ζούμε σε μια εποχή που η τεχνολογία και η ευκολία της λήψης μιας φωτογραφίας έχει οδηγήσει σε έναν καταιγισμό εικόνων που περνούν μπροστά από τα μάτια μας αλλά σπανίως στεκόμαστε να τους δώσουμε τον απαιτούμενο χρόνο «διαβάσματος».
Πώς μπορεί ο/η φωτογράφος να αποσπάσει το χρόνο και την προσοχή του θεατή;
Αλλάζοντας λίγο την ερώτηση θα αναρωτιόμουν ποιες είναι οι εικόνες στις οποίες τελικά ο θεατής αφιερώνει χρόνο και προσοχή μέσα σε αυτή την συνεχή ροή εικόνων; Αυτό το θέμα με έχει απασχολήσει πολύ ως δημιουργό εικόνων αλλά παράλληλα και ως απλό θεατή. Η έννοια της «πλεονάζουσας εικόνας» την οποία διατυπώνει ο Vilém Flusser στο βιβλίο του Προς μια Φιλοσοφία της Φωτογραφίας είναι κάτι που έχω στο μυαλό μου όταν επιλέγω τις εικόνες μου. Προσπαθώ να δημιουργώ εικόνες που δεν τις συναντά εύκολα κανείς, που είναι στο όριο του πιθανού και του α-πίθανου να υπήρξαν στην πραγματικότητα. Νομίζω πως η εντύπωση ή η περιέργεια που μπορεί να προκαλεί μια «σπάνια» εικόνα, μια εικόνα που δεν μοιάζει με την πλειοψηφία αυτών που περνούν καθημερινά μπροστά από τα μάτια μας, είναι αυτή στην οποία ο θεατής θα αφιερώσει χρόνο και προσοχή καθώς ξεφεύγει από το πεδίο του οικείου και του γνωστού. Βέβαια δεν είναι μόνο η φορμαλιστική πρωτοτυπία το κριτήριο με το οποίο επιλέγω τις εικόνες μου. Σίγουρα με ενδιαφέρει μετά την πρώτη ματιά να υπάρχουν και άλλα πράγματα να ανακαλύψει ο θεατής, η εικόνα αυτή να έχει κάποιο λόγο ύπαρξης.
the desire for consciousness ©Μαρία Μαυροπούλου
Επιλέγεις το δύσκολο δρόμο της αφήγησης μέσα από τα έργα σου. Πιστεύεις ότι η φωτογραφία, documentary/photojournalism/reportage, μέσα από την όποια αφήγηση επιλέξει ο/η φωτογράφος μπορεί να αποτελέσει μέσο έκφρασης πολιτικής θέσης;
Είναι γεγονός πως η τέχνη ως μέσο έκφρασης έχει και πολιτικές προεκτάσεις, οπότε και για την φωτογραφία φυσικά ισχύει το ίδιο. Είτε κανείς εκφράζει καθαρά μια άποψη για τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω του είτε απλά τα αγνοεί, δεν παύει να κρατά μια συγκεκριμένη στάση απέναντι στο πολιτικό γίγνεσθαι. Αυτό που βρίσκω πιο προβληματικό σε σχέση με τα είδη φωτογραφίας που αναφέρεις είναι η εκ ορισμού σχέση τους με την αλήθεια στην αντίληψη της πλειοψηφίας των θεατών. Ζούμε σε μια εποχή που ορίζεται από τον όρο «post truth», όπου η αλήθεια του καθενός έχει την θέση της και δεν έχει σημασία τελικά «πόσο αλήθεια» είναι αν συμφωνούμε με αυτήν. Είναι γεγονός πως ο φωτογράφος συχνά μπορεί να χάσει τον έλεγχο του context στο οποίο παρουσιάζονται οι εικόνες του (π.χ. στα μέσα ενημέρωσης) και έτσι να αποτελέσουν εργαλεία σε έναν πόλεμο πολιτικών απόψεων πέρα από τις αρχικές προθέσεις του. Η φωτογραφία είναι πιο ευάλωτη σε τέτοιου είδους χειραγωγήσεις από τις άλλες τέχνες, η ίδια η ιστορία του μέσου το αποδεικνύει.
inner state ©Μαρία Μαυροπούλου
«Η Τέχνη πρέπει να αιφνιδιάζει την πραγματικότητα» , δηλώνει η Γαλλίδα συγγραφέας Francoise Sagan.
Στο προσωπικό σου έργο «Inner State», το οποίο έχει ήδη εκτεθεί σε πολλές εκθέσεις, αιφνιδιάζεις κι εσύ τη δική μας πραγματικότητα, με γνώριμα ελληνικά τοπία τα οποία παρουσιάζεις ανοίκεια. Μίλησε μας για αυτό σου το project.
Ξεκίνησα να δουλεύω το Inner State το 2014, μια περίοδο που η Ελλάδα ήταν στο επίκεντρο της προσοχής διεθνώς και το μέλλον της ήταν ιδιαίτερα αμφίβολο. Σε έναν κατακλυσμό εικόνων από διαδηλώσεις και συγκρούσεις καθώς και μια συνεχή διαμάχη για το ποιος τελικά φταίει για όσα συμβαίνουν, ποιοι είναι οι κακοί και ποιοι οι καλοί της ιστορίας, αυτή η σειρά εικόνων ήταν η δική μου προσπάθεια να οπτικοποιήσω την κατάσταση όπως την αντιλαμβανόμουν. Ως μια εσωτερική αντίδραση προς τις σκληρές εικόνες που προέβαλαν τα μέσα ενημέρωσης, ήθελα να δημιουργήσω εικόνες ήρεμες, που θες να τις κοιτάξεις και σου δίνουν χρόνο να σκεφτείς. Τίποτα συνταρακτικό δεν συμβαίνει την στιγμή της λήψης. Είναι μια οπτική της χώρας που έρχεται σε αντίθεση με την πάντα ηλιόλουστη, καλοκαιρινή εικόνα που συνήθως προβάλλεται.
Επέλεξα να φωτογραφίσω μέρη από διάφορα σημεία της Ελλάδας που ένιωθα πως είχαν να διηγηθούν ένα κομμάτι της ιστορίας . Άλλες είναι πιο περιγραφικές ενώ μερικές έχουν μια πιο ποιητική διάθεση. Θέλοντας να αποδώσω την αίσθηση του αποπροσανατολισμού που ένοιωθα έντονα επέλεξα να στερήσω το βλέμμα από κάθε προοπτική, όπως σε ένα ομιχλώδες τοπίο θα πρέπει κανείς να περπατήσει για να δει τι υπάρχει στο βάθος.
 |
 |
inner state ©Μαρία Μαυροπούλου
Ενώ συνήθως συνοδεύεις τις εικόνες σου με κάποιο τίτλο ή ένα κείμενο, στο «The Desire for Consciousness» αφήνεις το θεατή να φτιάξει τη δική του ιστορία, κρατώντας σε απροσδιοριστία χρόνο και τόπο. Πώς οδηγήθηκες σε αυτή την σειρά φωτογραφιών; Πώς μια στατική και μάλιστα αφαιρετική εικόνα μπορεί να φέρει σε επαφή τους εσωτερικούς κόσμους καλλιτέχνη και θεατή;
Πάντα μου έκανε εντύπωση πόσο διαφορετικά μπορεί να αντιλαμβάνονται δυο άνθρωποι το ίδιο πράγμα. Η ίδια η ερμηνευτική διαδικασία συνήθως περνά απαρατήρητη, συχνά αγνοούμε σε ποιο βαθμό οι εμπειρίες, τα πιστεύω και οι προκαταλήψεις μας επηρεάζουν την αντίληψη μας. Αναρωτιόμουν ποιοι είναι οι παράμετροι που διαμορφώνουν την αντίληψη του καθενός μας, κατά πόσο μοιάζουν ή κατά πόσο διαφέρουν; Πως σχηματίζεται αυτό το ‘’προσωπικό φίλτρο’’ το οποίο μετατρέπει κάθε προσπάθεια για μια αντικειμενική θεώρηση του κόσμου σε μία ακόμα υποκειμενική ερμηνεία του;
Αυτή η ενότητα εικόνων είναι σαν ένα παιχνίδι ή μια άσκηση, σαν μια τράπουλα που ο θεατής καλείται να ερμηνεύσει, αποκαλύπτοντας τελικά περισσότερα για τον εαυτό του παρά για την ίδια την εικόνα, η οποία είναι απλά μια αφορμή για να ξεκινήσει αυτή η αναζήτηση. Νομίζω πως όσα λιγότερα στοιχεία σου δίνει μια εικόνα, τόσο περισσότερο θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις την φαντασία σου και να «βάλεις από τον εαυτό σου» για να την ερμηνεύσεις. Με την σειρά «The Desire for Consciousness» προσπαθώ να φέρω αυτή την αντιληπτική-ερμηνευτική διαδικασία στην επιφάνεια.
 |
 |
the desire for consciousness ©Μαρία Μαυροπούλου
Η Flannery O’Connor γράφει «An identity is not to be found on the surface».
Στο έργο «Liquid identity» εξερευνάς τη μοναδικότητας της ανθρώπινης μονάδας μέσα από την απόκρυψη της ταυτότητας και την εκ νέου και εκ βαθέων αναζήτηση. Νιώθεις πως χάνουμε την ταυτότητά μας ως ανθρώπινο είδος; Πώς προτρέπει η Μαρία το θεατή να ψάξει μέσα του κοιτώντας τις «ρευστές ταυτότητες»;
Η σκέψη που αποτέλεσε αφορμή για να ξεκινήσω αυτή την σειρά ήταν πως ως άνθρωποι έχουμε μια πολύ συγκεκριμένη αντίληψη για τον εαυτό μας, νιώθουμε μοναδικοί ως άτομα. Όλο και περισσότερο κλεινόμαστε στο προσωπικό μας κόσμο, ασχολούμαστε σχεδόν αποκλειστικά με ότι αφορά τον εαυτό μας , τα ενδιαφέροντα μας, τον στενό μας κύκλο, συχνά αδιαφορώντας για ότι συμβαίνει πέρα από αυτόν. Ταυτόχρονα, πέρα από τα στοιχεία που κάνουν τον καθένα από εμάς ξεχωριστό, έχουμε τις ίδιες ανάγκες, τους ίδιους φόβους, τις ίδιες χαρές και ανησυχίες.
Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω για αυτό το project φωτογραφίες ταυτότητας οι οποίες είναι από τους πιο διαδεδομένους τρόπους ταυτοποίησης του ατόμου. Αποκρύπτοντας αυτά τα χαρακτηριστικά του προσώπου που μας κάνουν μοναδικούς δημιουργούνται νέα πορτρέτα στα οποία ανταποκρίνονται πια σε τύπους ανθρώπων και όχι σε άτομα αφήνοντας μας να αναρωτιόμαστε τελικά πόσο μοναδικοί είμαστε στα αλήθεια και τι είναι αυτό που μας χαρακτηρίζει πέρα από την επιφάνεια;
 |
 |
liquid identity ©Μαρία Μαυροπούλου
Είσαι από το 2014 μέλος της κολεκτίβας Depression Era, μιας συλλογικής απάντησης, από μια ομάδα καλλιτεχνών, για τις σημαντικές κοινωνικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα και τη Νότια Ευρώπη, με σκοπό μέσα από το έργο και τις δράσεις της να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης.
Δύσκολος, φαντάζομαι, ο διάλογος μέσα σε μια σχετικά ετερόκλητη σύνθεση χαρακτήρων με ισχυρή στάση απέναντι στο πολιτικό γίγνεσθαι, αλλά και πολύ εποικοδομητικός. Οφείλουν οι καλλιτέχνες να ενώνουν τις φωνές τους όταν τους καλούν οι κοινωνικές ανάγκες;
Η ομάδα Depression Era δημιουργήθηκε το 2011 καθώς τα ιδρυτικά της μέλη ένιωσαν την ανάγκη να εκφραστούν συλλογικά για τις κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές που συνέβαιναν. Το έργο που παράγεται, πέρα από μια προσωπική καταγραφή μέσα από το έργο του κάθε μέλους, είναι ταυτόχρονα και μια προσπάθεια κατανόησης της κατάστασης. Σκοπός της ομάδας είναι να δημιουργήσει ένα αρχείο της κρίσης πέρα από την αφήγηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Φυσικά, η ίδια η ύπαρξη της ομάδας είναι ένα στοίχημα, καθώς η συνεργασία μεταξύ τόσο πολλών και διαφορετικών προσωπικοτήτων δεν είναι πάντα εύκολη, ξεκινώντας από το πιο απλό πρακτικό πρόβλημα: το να καταφέρουμε να βρούμε ώρα για την συνάντηση μας που να εξυπηρετεί τους περισσότερους! Βέβαια είναι μια διαδικασία πολύ ενδιαφέρουσα και δημιουργική, ακριβώς το γεγονός ότι δεν συμφωνούν σχεδόν ποτέ όλοι με όλα προκαλεί ουσιαστικές συζητήσεις πάνω στα θέματα που θίγουμε. Μέσω της ανταλλαγής απόψεων προκύπτει μια θέση που δεν αντικατοπτρίζει την άποψη του ενός, αλλά μοιάζει περισσότερο με ένα μωσαϊκό απόψεων, μια συνισταμένη οπτική. Στόχος μας ως ομάδα είναι να προσπαθούμε να θέτουμε καίρια ερωτήματα, να εφιστούμε την προσοχή και το έργο μας να είναι αφετηρία διαλόγων.
Με αρκετές δράσεις στο παρελθόν (εκθέσεις, σεμινάρια, εργαστήρια) και φέτος στο Amesterdam στο Unseen Festival με το «The Tourists», καταθέτετε –ως Depression Era – μια κοινωνικοπολιτική άποψη βασισμένη στα βιώματα της ελληνικής κοινωνίας. Πώς έχεις νιώσει ότι αντιλαμβάνεται το ελληνικό κοινό το μήνυμά σας και πόσο αγγίζει τους θεατές πέρα από τα ελληνικά σύνορα;
Τα θέματα τα οποία θίγουμε ως ομάδα δεν είναι ούτε νέα αλλά ούτε μόνο ελληνικά. Αντίστοιχες συνθήκες και καταστάσεις έχουν προϋπάρξει είτε στο πιο πρόσφατο παρελθόν είτε παλαιότερα και δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Ουσιαστικά πρόκειται για καταστάσεις οι οποίες απαιτούν να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες πάνω στις οποίες στηρίζονται οι κοινωνίες μας. Το έργο «The Tourists» το οποίο παρουσιάσαμε πρόσφατα σε δυο φεστιβάλ, το Culturescapes Festival στην Βασιλεία της Ελβετίας και το Unseen Festival στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, αποτελεί μια ανατρεπτική τουριστική καμπάνια. Πρόκειται για μια προσπάθεια καταγραφής της παρούσας ιστορικής στιγμής, όπου η χώρα μας είναι ένα σημείο διασταύρωσης δύο αντίθετων ροών, του μεταναστευτικού και προσφυγικού κύματος από την Ασία και την Αφρική προς την Ευρώπη αλλά και την ταυτόχρονη αύξηση του τουρισμού στις χώρες της Μεσογείου. Οι σχέσεις μεταξύ του ντόπιου και του περαστικού του παρατηρητή και του παρατηρούμενου, του βορρά και του νότου, αποτελούν τους μεταβλητούς άξονες πάνω στους οποίους κινείται το συγκεκριμένο έργο. Τα ζητήματα που προκύπτουν από την παρούσα κατάσταση αναμφίβολα αφορούν εξίσου το ελληνικό κοινό αλλά και τους θεατές του εξωτερικού.
untitled – the tourists ©Μαρία Μαυροπούλου
Παρακολουθείς τις αλλαγές τάσης στη φωτογραφία, έχεις ταξιδέψει με τα έργα σου και έχεις βρεθεί δίπλα σε πολλούς ξένους και ειδικά νέους καλλιτέχνες. Πώς βλέπεις τη νέα γενιά των Ελλήνων φωτογράφων;
Χαίρομαι ιδιαίτερα που βλέπω μια τόσο δραστήρια φωτογραφική σκηνή που μεγαλώνει συνεχώς! Σε μια εποχή που η αγορά της τέχνης έχει υποβαθμιστεί τόσο πολύ, ανθεί μια τέχνη η οποία δεν έχει αυτοσκοπό να μπει στις gallery και τα σαλόνια. Η καλλιτεχνική παραγωγή των τελευταίων ετών εμπλέκεται με το κοινωνικό και το πολιτικό γίγνεσθαι και πιστεύω πως προκύπτει από μια έντονη ανάγκη των δημιουργών να επικοινωνήσουν ουσιαστικά με τους θεατές τους. Σημαντικό βρίσκω επίσης το γεγονός πως καθώς δεν υπάρχει κάποια υποστήριξη προς του καλλιτέχνες από το κράτος, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες, αυτό δεν τους πτοεί, αλλά αντιθέτως αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και εφευρίσκουν νέους τρόπους και μοντέλα παραγωγής και παρουσίασης του έργου τους. Επίσης πολύ ευχάριστο είναι το γεγονός πως βλέπω τόσες νέες γυναίκες φωτογράφους, σε έναν παραδοσιακό ανδροκρατούμενο χώρο, με πολύ αξιόλογες δουλειές και μία διαφορετική οπτική στα πράγματα.
Η Μαρία Μαυροπούλου γεννήθηκε το 1989. Zει και εργάζεται στην Αθήνα.
Είναι απόφοιτος του Εικαστικού Μεταπτυχιακού της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας (2018) ενώ έχει ολοκληρώσει και τις προπτυχιακές σπουδές της στην ίδια σχολή (2014). Κατά την διάρκεια των σπουδών της παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής και γλυπτικής αν και το κύριο μέσο που χρησιμοποιεί είναι η φωτογραφία.
Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων, το φεστιβάλ Unseen στο Άμστερνταμ, το φεστιβάλ Culturescapes στην Ελβετία, το Athens Photo Festival 2016, η Μπιενάλε της Αθήνας 5to6, η 5’η Διεθνής Μπιενάλε Θεσσαλονίκης , η έκθεση της κολεκτίβας Depression Era στο μουσείο Μπενάκη, στο Mois de la photo στο Παρίσι, στον Ευρωπαϊκό μήνα φωτογραφίας στην Βουδαπέστη, στο Fotoistanbul στην Κωνσταντινούπολη, στην Μπιενάλε σχολών Καλών Τεχνών της Ελλάδας στο Ίδρυμα Θεοχαράκη όπου και βραβεύτηκε. Διακρίθηκε ως μια έκ των 30 Under 30 Women Photographers για το 2018.
Από το 2014 είναι μέλος της κολεκτίβας Depression Era η οποία εξερευνά το αστικό και κοινωνικό τοπίο της κρίσης στην Ελλάδα.
www.mariamavropoulou.com
www.depressionera.gr
info@mariamavropoulou.com
