Λίλα Ζώτου: “Πάντα με ενδιέφερε το ιδιαίτερο που υπάρχει πίσω από το συνηθισμένο και αυτό το βρίσκω αρκετές φορές στον μέσο άνθρωπο”
Λίλα έχεις ήδη μια αξιόλογη πορεία, με εκθέσεις σε όλον τον κόσμο. Μια επίσκεψη στο site σου (www.lilazotou.com) αρκεί για να αντλήσει κάθε ενδιαφερόμενος πληροφορίες για σένα. Προτιμώ, λοιπόν, να πούμε εδώ αυτά, που δύσκολα θα μαθαίναμε αλλιώς. Θα ήθελα να θυμηθείς εκείνη τη στιγμή που μια απόφαση, μια επιλογή καθόρισε όλη σου την περαιτέρω εξέλιξη και σε έφερε πιο κοντά στη φωτογραφία και σε αυτό που είσαι σήμερα.
Από όσο μπορώ να θυμηθώ, πάντα έφτιαχνα στο μυαλό μου εικόνες ή καλύτερα αφηγήσεις ιστοριών μέσα από εικόνες. Για χρόνια νόμιζα πως ήθελα να γίνω ηθοποιός και όταν ήρθε η ώρα της λαίλαπας, που ονομάζεται Πανελλήνιες, δήλωσα εκείνες τις πολύ λίγες σχολές, οι οποίες είχαν καλλιτεχνικό προσανατολισμό και εστίαζαν και σε θεατρικές σπουδές. Η σχολή Επιστημών της Τέχνης λοιπόν, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ήταν μια τέτοια κι εκείνο το χρόνο θα άνοιγε τις πόρτες της για πρώτη φορά. Στα μαθήματα της σχολής ήταν και η φωτογραφία, που είχαμε την τύχη να μας τη διδάξει η Ελένη Μουζακίτη. Τότε ήταν που για πρώτη φορά αντιλήφθηκα τη μαγεία της εικόνας και της δυνατότητας να κάνω τις ιστορίες μου πραγματικότητα μέσω της γνωστής κατά κόσμο πλέον, οπτικής αφήγησης.
Δύο από τις εκθέσεις, στις οποίες πρόσφατα έλαβε μέρος, το «Home» στα Ιωάννινα και το «(Un)belong» στο Τορόντο αφορούσαν το «σπίτι», την «πατρίδα» – με την, κατά περίπτωση, στενή ή ευρύτερη έννοιά τους – , τη διαφορετικότητα και την διαχρονική δυσκολία υποδοχής και αποδοχής της. Η ίδια μεγάλωσες στα Ιωάννινα, σπούδασες στην Ολλανδία, ζεις στο Όσλο. Πώς βίωσες τον ρόλο της «ξένης» σε άγνωστους τόπους, πόσο εύκολο ήταν να νιώσεις ότι «ανήκεις» και πώς αυτό επηρέασε τη δουλειά σου;
Στην Ολλανδία έφυγα για σπουδές και έμεινα για αρκετά περισσότερο καιρό, από όσο είχα φανταστεί πριν φύγω. Φοιτήτρια τότε, ανάμεσα σε άλλους φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων, δημιουργήσαμε μια πολύ διεθνή παρέα που δεν άφηνε κανένα να νιώσει ξένος, γιατί πολύ απλά είχαμε κοινά ενδιαφέροντα, κοινή γλώσσα και στο τέλος ο ένας τον άλλον. Όταν όμως τα φοιτητικά χρόνια έδωσαν τη θέση τους στα χρόνια της ενηλικίωσης, μέσα από την αναζήτηση δουλειάς και τη μετανάστευση σε άλλες χώρες, τότε ήταν που ένιωσα για πρώτη φορά την ανάγκη να αναζητήσω τις ρίζες μου. Στην αναζήτησή μου αυτή, καλή μου φίλη έμεινε μέχρι και τώρα η φωτογραφία. Μέσω εκείνης επαναπροσδιόρισα αξίες, αναρωτήθηκα για τη θέση μου στο περιβάλλον της νέας χώρας, καλοδέχτηκα τη νέα μου χώρα, που πλέον είναι η Νορβηγία και αποδέχτηκα την αλλαγή μου. Δεν πιστεύω όμως πως ανήκω ακόμα κάπου, ούτε εδώ ούτε εκεί.
Η δουλειά σου είναι ανθρωποκεντρική, ακόμα και όταν ο άνθρωπος δεν εμφανίζεται. Νομίζω πως ακόμη και το ότι εμπνέεσαι από την καθημερινότητα, αναζητώντας το σπουδαίο που κρύβεται πίσω από το προφανές, επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον σου για τον μέσο, συνηθισμένο άνθρωπο. Η φυσική του παρουσία όμως δεν κυριαρχεί στις φωτογραφίες σου. Σε ποιες περιπτώσεις και με ποιο σκοπό τον εντάσσεις στα κάδρα σου;
Πριν φύγω φωτογράφιζα πολύ οικείους μου, οικογένεια και φίλους. Τότε εστίαζα κατά κάποιον τρόπο στο πορτρέτο, με μια προσέγγιση καθαρά ρεαλιστική και ντοκουμενταρίστική. Πάντα με ενδιέφερε το ιδιαίτερο που υπάρχει πίσω από το συνηθισμένο και αυτό το βρίσκω αρκετές φορές στο μέσο άνθρωπο. Οι ιστορίες μου είναι ανθρωποκεντρικές, χωρίς απαραίτητα να φέρουν ανθρώπινη παρουσία κι αυτό γιατί η δική μου ανάγκη εξελίχτηκε διαφορετικά μέσα στα χρόνια. Από τη στιγμή που έφυγα από το οικείο περιβάλλον και αναζήτησα ιστορίες αλλά και πρόσωπα στην ξένη χώρα που θα μου ξυπνούσαν αναμνήσεις, αντιλήφθηκα πως η ανάγκη μου να επαναπροσδιορίσω τις ρίζες μου και να νιώσω οικεία μπορεί πολύ καλά να ειπωθεί και με την απουσία ανθρώπων. Τα τελευταία χρόνια που ζω στη Νορβηγία, μου έγινε κατανοητό πως η μελαγχολία και η μοναξιά του τόπου είναι πλέον μέρος και της δικής μου καθημερινότητας και αυτό είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της φωτογράφησής μου.
Με γοήτευσε – και σε ορισμένα σημεία μάλιστα με συγκίνησε – και ο λόγος σου, στα μικρά κείμενα που επεξηγούν τα projects σου. Βρίσκεις σημαντικό για την παρουσίαση της δουλειάς σου το δέσιμο με τον λόγο, την μεταμόρφωση των φωτογραφιών σε κεφάλαια μιας ιστορίας;
Στην πολύ αρχή νόμιζα πως ο λόγος είναι το ίδιο σημαντικός με την φωτογραφία. Στην πορεία διαπίστωσα πως το στοίχημα κερδίζεται όταν ο θεατής επικοινωνεί με τη δουλειά σου χωρίς να χρειαστεί να διαβάσει ακατανόητα μακροσκελή κείμενα. Η σύγχρονη φωτογραφία, ως τέχνη, φέρει ακόμη αρκετά τέτοιες παγίδες εντυπωσιασμού. Θεωρώ απαραίτητη την εξοικείωση του καλλιτέχνη φωτογράφου με τη συγγραφή ενός artist statement, το οποίο θα κατονομάζει τα βασικά στοιχεία της δουλειάς του, απαραίτητα για να κατανοήσουμε το έργο του. Σε καμία περίπτωση όμως δεν χρειάζεται να το εξηγήσει. Αυτό θέλω να πιστεύω πως κάνω με τα μικρά κείμενα στην αρχή της κάθε φωτογραφικής σειράς, τα οποία πολύ εύστοχα αναφέρεις ως φωτογραφικά κεφάλαια (κάτι το οποίο δεν είχα σκεφτεί πιο πριν) γιατί θα ήθελα να μπορούν να ιδωθούν ως μέρη μιας ευρύτερης φωτογραφικής αυτοβιογραφίας.
Στο «Calendar I. “Violeta”», μια δουλειά που υλοποιήθηκε το 2006-7, στο χωριό Skoki της Πολωνίας, ακολουθείς ένα μικρό κορίτσι, τη Βιολέτα. Η Βιολέτα με τα κυριακάτικα ρούχα της, με το ποδήλατό της, με τις αδελφές της… Ήταν εύκολο να διεισδύσεις στον προσωπικό χώρο και στις ιδιωτικές στιγμές των πρωταγωνιστών;
Το Calendar I. “Violeta” έγινε στο πλαίσιο ενός artist residency μεταξύ της σχολής Καλών Τεχνών της Ουτρέχτης και της αντίστοιχης σχολής στην Ποζνάν. Εκεί μείναμε σ΄ ένα χωριό, όπου για δέκα μέρες ο καθένας από τους φοιτητές της αποστολής θα παρήγαγε ένα καινούργιο έργο στο πλαίσιο του νέου περιβάλλοντος. Για μένα ήταν πολύ εύκολο να ζήσω στους ρυθμούς του μικρού χωριού που μου θύμισε το δικό μου χωριό, στο οποίο έζησα και μεγάλωσα. Τη Βιολέτα τη συνάντησα την πρώτη μέρα, Κυριακή μετά την εκκλησία, με τα καλά της ρούχα και την ακολούθησα. Το περιβάλλον του σπιτιού της, η αυλή, η συνήθεια να αλλάζει από τα σχολικά στα ρούχα του σπιτιού, που είναι τα ίδια κάθε μέρα, οι αδερφές της, μου θύμισαν τα δικά μου χρόνια μετά το σχολείο και τις αδερφές μου. Η Βιολέτα ήμουν εγώ σ΄ ένα άλλο χωριό, με μια άλλη οικογένεια και η οικειότητα που της έδειξα και μου έδειξε ήταν αρκετή να τη φωτογραφίσω στην καθημερινότητά της, χωρίς την ανάγκη κοινής ομιλούμενη γλώσσας.
Στο “1000 plateaus” επιχειρείς και μια διαφορετική παρουσίαση των φωτογραφιών σου, ενωμένων ανά δύο σε ένα είδος κολάζ. Τι επιδιώκεις με αυτή την πρόταση;
Tο “1000 Plateaus” αποτελείται από φωτογραφίες που έχουν γίνει είτε στη χώρα καταγωγής, που είναι η Ελλάδα, είτε στη χώρα διαμονής, που είναι η Νορβηγία. Αφετηρία ήταν η ανάγκη ανακάλυψης εκείνων των στοιχείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σημεία αναφοράς. Τα δικά μου σημεία αναφοράς. Οι φωτογραφίες – κολλάζ που παραθέτονται είναι αναφορές στη μνήμη και στην αναζήτηση των χαρακτηριστικών εκείνων, που κάνουν τη σκέψη να μεταπηδά σε στιγμές του παρελθόντος και την οικειοποίηση του παρόντος και του νέου χώρου μέσα από το παρελθόν.
Η φωτογραφία είναι μια τέχνη που διαλέγεται διαρκώς και αναπόφευκτα με το τυχαίο. Δουλεύοντας με projects δεν νιώθεις ότι περιορίζεσαι εκφραστικά;
Φωτογραφίζω συνέχεια, και διάφορα θέματα. Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες που κάθονται υπομονετικά στους ψηφιακούς τους φακέλους, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να βγουν στο φως. Κι αυτό γιατί μου παίρνει καιρό να τις αναζητήσω και να τις καταλάβω. Δεν κοιτάζω αμέσως τις φωτογραφίες που βγάζω, θέλω να περάσει ώρα και να περάσει ο ενθουσιασμός της πρώτης ματιάς. Εκείνες που συνεχίζουν να έχουν ενδιαφέρον και να συνομιλούν με τις υπόλοιπες θα περάσουν στην έκθεση. Οπότε δεν νιώθω πως περιορίζομαι εκφραστικά δουλεύοντας σε πρότζεκτ, γιατί αν δημιουργήσω μια φωτογραφία ασχέτως του πλαισίου της, θα την χρησιμοποιήσω αν δω ότι συνδιαλέγεται με την παρούσα αναζήτησή μου.
Μου έκανε εντύπωση η προθυμία και η ευγένεια με την οποία απάντησες σε κάποιον φόλοουερ στο insragram σχετικά με το τι σε είχε εμπνεύσει σε μια φωτογραφία σου. Σε ενδιαφέρει τελικά να εξηγείς τη δουλειά σου ή σε αφορούν εκείνοι οι θεατές που εξ αρχής και με βάση το δικό τους ένστικτο και αισθητήριο θα συγκινηθούν από αυτή;
Είναι για μένα πολύ μεγάλη τιμή αν κάποιος παραθέσει τον χρόνο του και ασχοληθεί με τη δουλειά μου, είτε με τη μορφή ερωτήσεων είτε κριτικής. Το ιδανικό είναι να ακούσεις από κάποιον σχόλια που εμπεριέχονται στη δουλειά σου, χωρίς να έχει προηγηθεί ανάλυση από πριν. Δεν συμβαίνει πάντοτε, αλλά όταν γίνεται νιώθω μεγάλη αγαλλίαση. Από την άλλη, όταν με αφορμή μια ερώτηση ανοίγεται διάλογος, ο οποίος εμφανίζει μια διαφορετική πλευρά της δουλειάς μου, με συγκινεί, με κάνει να αναζητήσω διάφορες παραμέτρους και αναφορές, που δεν είχα υπόψιν μου και μου αφήνει για καιρό ένα αίσθημα ικανοποίησης.
“Explorations through the silence of the cold night, where no one watches and no one judges”. Δικά σου λόγια που περιγράφουν τις ατμοσφαιρικές και τόσο ζεστές – ακόμα και στην παγωνιά – νυχτερινές σου λήψεις, μια από τις οποίες διάλεξα για αυτή τη συνέντευξη (σ.σ. κεντρική φωτο). Τι θυμίζει αυτή η λήψη, τι κρύβει η προτίμησή σου στην παγωμένη νύχτα;
Η φωτογραφία που διάλεξες είναι από τις αγαπημένες μου και πολύ αντιπροσωπευτική της κατάστασης, όταν δημιουργούσα αυτή τη φωτογραφική σειρά με τα σημεία αναφοράς. Ήταν η εποχή που ένιωθα, και ακόμα νιώθω, πως μέσα στην ησυχία της νύχτας ακούω καλύτερα τον εαυτό μου. Η νύχτα είναι ήρεμη και κουρασμένη, δεν έχει πολύ χρόνο για επικρίσεις, σε αφήνει να την ακολουθήσεις και μέσα της να βρεις στοιχεία του εαυτού σου, αν τα αναζητήσεις. Οι ήσυχες νύχτες στον παγωμένο βορρά και οι φωτογραφίες που έκανα μέσα σ’ αυτές, είναι η καταγραφή μια προσωπικής εποχής αρκετά μοναχικής. H φωτογραφία αυτή είναι κατά κάποιον τρόπο το πώς αντιλαμβάνομαι εγώ το καινούργιο μου περιβάλλον και πώς επιλέγω να το συστήσω στον εαυτό μου.
H Λίλα Ζώτου σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στη Σχολή Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης (σημερινή Καλών Τεχνών), όπου και ήρθε πρώτη φορά σε επαφή με τη φωτογραφία. Συνέχισε στην Ολλανδία, στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ουτρέχτης, απ’ όπου και αποφοίτησε με μεταπτυχιακό τίτλο στις Καλές Τέχνες. Εκεί από το 2005 μέχρι το 2010 έλαβε μέρος σε συλλογικά καλλιτεχνικά πρότζεκτ, ενώ εργάστηκε ως βοηθός γκαλερί σε δύο από τους πιο καταξιωμένους χώρους τέχνης της Ολλανδίας, το Casco Art Institute και το Het Gebouw. Από το 2014 ζει και εργάζεται ως καλλιτέχνης φωτογράφος, εισηγήτρια μαθημάτων φωτογραφίας, καθώς και επιμελήτρια εκθέσεων στο Όσλο, όπου είναι και μέλος του Νορβηγικού συνδέσμου καλλιτεχνών φωτογράφων (FFF)
Το 2007 επιλέχθηκε να συμμετάσχει σε ένα εντατικό masterclass με την Rosi Braidotti στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, όπου ήρθε και σε πρώτη επαφή με τη θεωρία και την πρακτική της φιλοσοφίας στην τέχνη και ιδιαίτερα με το έργο των Ζιλ Ντελέζ και Φελίξ Γκουαταρί, όπου η έννοια ‘the image of thought’ όπως εμφανίζεται στο έργο τους A Thousand Plateaus έχει επηρεάσει τη φωτογραφική της εργασία μέχρι και σήμερα.
Το 2008 δουλειά της εκδόθηκε στο βιβλίο του Κώστα Ιωαννίδη, Σύγχρονη Ελληνική Φωτογραφία, ένας αιώνας σε τριάντα χρόνια. Το 2010 έλαβε μέρος στο artist residency που διοργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο του Πεκίνο και το τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών. Τα αποτελέσματα αυτής της φωτογραφικής έρευνας παρουσιάστηκαν σε μια ατομική έκθεση στο Κέντρο ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Ολλανδίας, καθώς και στην Ελληνική πρεσβεία της Κίνας.
Από το 2011 μέχρι σήμερα εργάζεται ως ανεξάρτητη καλλιτέχνης φωτογράφος, συνεργαζόμενη με δημόσιους οργανισμούς και ιδιωτικούς φορείς στη δημιουργία φωτογραφικών σεμιναρίων που εξετάζουν την φωτογραφία ως σύγχρονο μέσο τέχνης και τη δημιουργία οπτικών αφηγήσεων με αφετηρία προσωπικές ιστορίες. Στο πλαίσιο αυτό από το 2014 συνεργάζεται και με τον Ερυθρό Σταυρό της Νορβηγίας στη δημιουργία και διεξαγωγή σεμιναρίων φωτογραφίας που προάγουν την επικοινωνία θεματικών, οι οποίες αφορούν στην επανένταξη ανθρώπων που έχουν υποστεί παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους και χρησιμοποιούν τη φωτογραφία ως εργαλείο επικοινωνίας και ανασκόπησης.
Από το 2017 ξεκίνησε τη συνεργασία της με τη φωτοκολεκτίβα CYAN στο Όσλο, όπου διοργανώνει και επιμελείται εκθέσεις και φωτογραφικά μαθήματα. Πιο πρόσφατη στην Ελλάδα, ήταν η συνεργασία με το Νορβηγικό Ινστιτούτο Αθηνών καθώς και με το παράρτημα της Καλών Τεχνών Αθήνας στην Ύδρα.
Στη φωτογραφία της ασχολείται με θέματα ταυτότητας και θεωρίες που αφορούν στην έννοια του ανήκειν καθώς και στη χρήση της περιπατητικής φωτογραφίας, το είδος εκείνο της φωτογραφίας που απελευθερώνει τον νου κατά την πράξη, εστιάζει όμως στην ελεύθερη παρατήρηση του χώρου και στη δημιουργία οπτικών σημειώσεων με σκοπό την κατανόησή του.
Από το 2005 μέχρι και σήμερα η δουλειά της έχει παρουσιαστεί σε φεστιβάλ και γκαλερί μεταξύ άλλων: Het Gebouw, Akademie Gallery, Expodium, Moira, W139, Preus Museum, CYAN Studio, Norwegian Museum of Science and Technology, Athens Photo Festival, Photometria Festival, DegreeArt Gallery, Contact Gallery Toronto, Filter Photo Festival Chicago, National Gallery of Albania, Albanian Photo Biennale, Academy of Poznan, Slade School of the Arts, Geek embassy of China, Peking University.
www.lilazotou.com
lilazotou
Lila Zotou
Η συνέντευξη δόθηκε στις 16.02.2017