Γιώτα Τσώκου: “Αυτό που θέλω να προσεγγίσω είναι διαφορετικές αποτυπώσεις του μη ορατού που δεν τοποθετούνται στο χωροχρονικό συνεχές, όπως όλοι το ξέρουμε”
Η συνέντευξη δόθηκε στην Εύη Καφίρη και τον Σπύρο Φίλιο.
Γιώτα, πώς προέκυψε η επιθυμία σου να ασχοληθείς με τη φωτογραφία και τι θυμάσαι από τα πρώτα σου κλικ;
Η πρώτη μου επαφή με τη φωτογραφία είχε γίνει το 2009, αλλά ήταν αμιγώς «αναγνωριστική» και δεν διήρκεσε πολύ, αφού λίγο καιρό μετά είχα την ατυχία να διαρρήξουν το σπίτι μου – μεταξύ άλλων εκλάπη όλος ο φωτογραφικός μου εξοπλισμός. Μέχρι το 2014 που μου δόθηκε η αφορμή να φωτογραφίσω, η επιθυμία μου ήταν σε κατάσταση «εν υπνώσει». Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς μού έγινε η πρόταση να συμμετάσχω σε ένα πρότζεκτ της ΕΦΕ και αποφάσισα να την αποδεχτώ, χρησιμοποιώντας μια δανεική φωτογραφική μηχανή. Λίγο αργότερα, αγόρασα μια αναλογική μηχανή μεσαίου φορμά και άρχισα να φωτογραφίζω στον ελεύθερό μου χρόνο, ενώ ταυτόχρονα παρακολούθησα μαθήματα με τον Στέφανο Πάσχο (που είχα την τύχη να γνωρίσω), ώστε να μπορώ να εμφανίζω και να εκτυπώνω μόνη μου. Τα πρώτα μου κλικ ήταν χειμαρρώδη, υπό την έννοια ότι ένιωθα πως είχε ανοίξει μια μαγική πύλη απ’ όπου ξεπηδούσαν ονειρικές μορφές, που προσπαθούσα να τιθασεύσω με τις ελάχιστες τεχνικές και αισθητικές γνώσεις που είχα. Αυτό που έχω να θυμάμαι είναι η αίσθηση της διαδικασίας τής φωτογραφίας που την βίωνα και εξακολουθώ να την βιώνω μυσταγωγικά.

Γιώτα Τσώκου
Το ασπρόμαυρο κυριαρχεί συντριπτικά στις εικόνες σου. Ποια στοιχεία σε ελκύουν στους τόνους τους γκρι;
Με γοητεύει πολύ το χρώμα, αλλά η διαχείριση του ψηφιακού χρώματος είναι κάτι που δεν το έχω κατακτήσει στο βαθμό που θα ήθελα. Στη παρούσα καλλιτεχνική μου περίοδο με ελκύει περισσότερο η απουσία του χρώματος. Η αφαίρεση του χρώματος προσκαλεί τον θεατή να ανακαλέσει τα αρχετυπικά ζεύγη διπόλων, όπως φως-σκοτάδι, ζωή-θάνατος και καλό-κακό, αλλά ταυτόχρονα τον καλεί να εισέλθει σε έναν καθόλα μη υπαρκτό, αποχρωματισμένο κόσμο, όπου σε πρώτο πλάνο βρίσκεται η συγκίνηση και το συναίσθημα που επιχειρείται να αποτυπωθεί. Αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ.
Γιώτα-φωτογραφία-άνθρωπος είναι άρρηκτα συνδεδεμένες έννοιες, αν κοιτάξει κανείς τις εικόνες σου. Είναι, τελικά, η ανθρώπινη παρουσία «αναγκαία» για ένα δυνατό κάδρο;
Σαφώς και όχι. Μπορεί ως επί το πλείστον να προσεγγίζω τη φωτογραφία ανθρωποκεντρικά, αλλά αυτό επουδενί δεν αποτελεί κανόνα για μια καλή εικόνα. Κατά τη γνώμη μου, καλή φωτογραφία είναι εκείνη που θα συγκινήσει τον θεατή, επειδή θα του δημιουργήσει αναπάντητα ερωτηματικά και θα του προκαλέσει βαθιά συναισθήματα, γιατί καταφέρνει να πάλλει μια ευαίσθητη χορδή μέσα του.

Γιώτα Τσώκου
Κι αυτή η ανθρώπινη παρουσία, έχει συνήθως στοιχεία αποδόμησης και περιοχές σκοτεινές, με την βοήθεια που προσφέρει το μέσο. Το μη ορατό που προκύπτει, μπορεί άραγε για τον θεατή να αποτελέσει μια καλά κρυμμένη πηγή πληροφοριών; Είναι μια επιδίωξή σου αυτή;
Πράγματι, επιλέγω να εφαρμόζω και τεχνικές που μεταμορφώνουν το ανθρώπινο στοιχείο, σε σημείο που αυτό συχνά να αποδομείται. Αυτό που θέλω να προσεγγίσω, σε κάθε περίπτωση, είναι διαφορετικές αποτυπώσεις του μη ορατού, που δεν τοποθετούνται στο χωροχρονικό συνεχές, όπως όλοι το ξέρουμε. Ως προς την ύπαρξη μυστικών πληροφοριών μέσα σε αυτόν τον κόσμο, υπάρχουν κρυπτογραφημένα μηνύματα που εμφυτεύονται από εμένα ασυνείδητα, άλλοτε ως σύμβολα και άλλοτε ως έννοιες.

Γιώτα Τσώκου
Οι φωτογραφίες σου είναι, θα μπορούσε κάποιος να πει, λίγο εξεζητημένες εικαστικά και από τα κάδρα σου πηγάζουν συχνά αλληγορίες. Επιλέγεις συχνά φιλμ, εφαρμόζεις τεχνικές με αργές ταχύτητες, θολές περιοχές κι απουσιάζουν οι εκφράσεις των χαρακτήρων, δεν προλαβαίνουν να αποτυπωθούν. Έτσι, ο χρόνος παύει να υπάρχει ως στιγμή, και μένει μόνο το ταξίδι του στο διηνεκές… Αποτελεί ο χρόνος πηγή έμπνευσης και αναζήτησης για σένα; Τι είναι αυτό που θέλεις να περάσεις μέσα από τα φωτογραφικά σου κάδρα;
Αγαπώ πολύ το φιλμ και το αισθητικό αποτέλεσμα που αυτό δίνει. Η όλη διαδικασία είναι για μένα απόλυτα τελετουργική, από τη στιγμή της λήψης μέχρι τη στιγμή που θα πάρω το αρνητικό στα χέρια μου, και αυτό γιατί πολλές φορές είναι μη προβλέψιμο το αποτέλεσμα. Ο χρόνος είναι κάτι με το οποίο έχω αναπτύξει εμμονή. Οι εικόνες μου θεωρώ ότι είναι αρκετά εσωτερικές, και σε μεγάλο βαθμό διηγούμαι ιστορίες που ξεκινούν από εμένα. Ενστερνίζομαι κι εγώ την άποψη ότι μέσα στο έργο του κανείς αποτυπώνει όλα αυτά που κουβαλάει: τους ανθρώπους που αγάπησε, τα βιβλία που τον μάγεψαν, τη μουσική που τον έκανε να δακρύσει… Πέραν όμως αυτού, η Τέχνη λειτουργεί εν γένει ως ένα «βήμα» για να μιλήσει κανείς για τον εαυτό του, τις ανησυχίες του, αλλά και γενικότερα για την έως τώρα πορεία του στη ζωή. Η ιδέα ότι μας έχει δοθεί τόσος λίγος χρόνος, αλλά ταυτόχρονα έχουμε έντονη επιθυμία – το θεμέλιο της ανθρώπινης φύσης – να κάνουμε τόσα πολλά πράγματα, γεννά έντονο φόβο. Ίσως για ορισμένους να αγγίζει την έννοια της υστεροφημίας αυτό που περιγράφω.
Κάποτε έγραφαν πίσω από τις φωτογραφίες τη φράση «εμπόδιο στη λήθη». Θα μπορούσαν άραγε να αποτελούν και εμπόδιο στον θάνατο;
Θα απαντήσω δανειζόμενη τα λόγια του Φώτη Καγγελάρη, Δρ Ψυχοπαθολογίας: Η φωτογραφία αναλαμβάνοντας να συλλάβει το ασύλληπτο της πραγματικότητας, τεμαχίζοντάς την και αποδίδοντάς την σε εικόνα, επιχειρεί ταυτόχρονα να συλλάβει, μέσα στο συμβολικό πλαίσιο του λόγου, την επιθυμία του ανθρώπου να δει πέραν της πραγματικότητας, πέραν της εικόνας. Η φωτογραφία, εκκινώντας από τη σχέση της με τη φθορά, το χρόνο, το θάνατο υπόσχεται το ψεύδος εκείνο για το οποίο έλεγε ο Nietzsche ότι έχουμε ανάγκη για να ζήσουμε. Μια δήθεν νίκη επί του παράλογου. Μια υπόσχεση ότι θα υπάρχουμε και “μετά”. Η φωτογραφία αναδύεται έτσι ως μια μαρτυρία για το “πέραν” και ταυτόχρονα μια καθήλωση στο “εδώ”.

Γιώτα Τσώκου
Συχνά οι εικόνες σου ακροβατούν μεταξύ πραγματικού και αφηρημένου, κουβαλούν ένταση και συναισθήματα. Σε κάποια πορτρέτα σου μάλιστα, οι προσεγγίσεις σου αναζητούν τη σαφήνεια στην αισθητική πληροφορία. Και συχνά με τον εαυτό σου πρωταγωνιστή. Πώς προετοιμάζεις και σκηνοθετείς ένα κάδρο και τι αναζητάς να ανακαλύψεις στην ανθρώπινη ύπαρξη;
Συνήθιζα να σκηνοθετώ εμμονικά τις εικόνες μου, γιατί προσπαθούσα να εικονοποιήσω αυτό που υπήρχε στο μυαλό μου. Γνώριζα πού θα πάω με το μοντέλο, πώς θα έπεφτε το φως, επιμελούμουν τα ρούχα που θα χρησιμοποιούσα και γενικότερα ήθελα να έχω τον απόλυτο έλεγχο κατά τη φωτογραφική διαδικασία. Μέχρι που, λόγω αναγκαιότητας, άλλαξα άρδην τον τρόπο προσέγγισής μου. Τα αυτοπορτρέτα μου προήλθαν από αυτή ακριβώς την αναγκαιότητα, διότι διήνυσα ένα μεγάλο χρονικό διάστημα όπου δεν είχα στη διάθεσή μου κανένα μοντέλο, επομένως στράφηκα στον εαυτό μου και στον κόσμο γύρω μου, προκειμένου να κάνω φωτογραφίες. Σε αυτό έπαιξαν καταλυτικό ρόλο τα μαθήματα που άρχισα να παρακολουθώ πέρυσι με τον Αχιλλέα Νάσιο, όπου κλήθηκα να εκτελώ ασκήσεις που εκ των πραγμάτων με εισήγαγαν σε μια άλλη συλλογιστική. Άρχισα να αναζητώ γύρω μου την έμπνευση και να φωτογραφίζω κυρίως ενστικτωδώς, χωρίς να έχει προηγηθεί κάποιο σχέδιο.
Και μιας και μιλάμε για σκηνοθεσία, είχες την ιδέα και την επιμέλεια του workshop της Ε.Φ.Ε. “Heaven or Hell”, βασισμένο στο καλλιτεχνικό γυμνό. Πόσο διαφορετικά προσεγγίζεται η φωτογραφία όταν μπαίνει ο/η φωτογράφος στο ρόλο του εισηγητή;
Κατ’ αρχήν θέλω να αναφέρω ότι υπήρξε μια άψογη συνεργασία με τους συμμετέχοντες και η ανταπόκριση που είχε η συγκεκριμένη ιδέα πραγματικά με συγκίνησε. Αναφορικά με την εισήγηση σε αυτό το workshop, ήταν μια μεγάλη πρόκληση, για τον λόγο ότι απαιτεί μια ειδική διαχείριση μια τέτοια κατάσταση που φεύγει από την εσωτερικότητα που είναι πρόδηλη στη ματιά μου. Δυστυχώς δεν μπορεί κανείς να εισηγηθεί πώς κοιτάζει τα πράγματα, μιας και η ματιά είναι κάτι που δύσκολα μεταλαμπαδεύεται. Αυτό που προσπάθησα να κάνω είναι να ανοίξω ένα μικρό παράθυρο και είδα με μεγάλη μου χαρά πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα.

Γιώτα Τσώκου
Μοιάζουν να λένε μια ιστορία πολλές φωτογραφίες σου, αν τις βάλει κανείς σε μια σειρά. Φωτογραφίζεις μεμονωμένα κάδρα ή πάνω σε κάποιο project;
Εδώ και ένα χρόνο δουλεύω πάνω σε μια φωτογραφική σειρά που λέγεται The Distance και η οποία θα παρουσιαστεί τον Νοέμβριο στην πρώτη έκθεση που θα επιμεληθεί ο Λουκάς Βασιλικός. Υπάρχει μια κοινή προσέγγιση πίσω από αρκετές φωτογραφίες μου, οι οποίες εντάσσονται σε αυτή την ιστορία.
Έχεις κάνει μια ατομική έκθεση με τίτλο «Σπασμένο είδωλο». Μίλησέ μας για το έργο αυτό.
Ο Χρόνος τρέχει σαν αφηνιασμένο άλογο, αναγκάζοντας να δεις σαν τυφλός τόσα πράγματα – διαφορετικά, πρέπει να τα κοιτάζεις ώσπου να σου καούν ή να σου βγουν τα μάτια… Το «Σπασμένο Είδωλο» ήταν η πρώτη μου φωτογραφική πρόταση, που πραγματεύεται την έννοια του χρόνου, της αναμονής και του θανάτου. Η προσέγγιση που υιοθέτησα τότε δεν είναι άλλη από αυτό που περιέγραψα λίγο πριν: απόλυτος έλεγχος και εμμονή στη σκηνοθεσία της κάθε εικόνας. Επίσης, όπως θα έχεις παρατηρήσει, προσέθετα υφές και χρησιμοποιούσα την τεχνική της αναλογικής διπλοέκθεσης. Ένας λόγος που συνέβαινε αυτό ήταν η επιθυμία μου να κατασκευάσω μορφές που στέκουν αγέρωχες στο α-χρονο, και μπορούν να ιδωθούν μόνο ως εικονοποιημένα οράματα. Σήμερα οι εικόνες μου θέλω να βασίζονται στον πραγματικό κόσμο, αλλά κοιτώντας τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο, χρησιμοποιώντας σε πρώτο πλάνο το ένστικτο.

Γιώτα Τσώκου
Είσαι πολύ παραγωγική φωτογραφικά. Αναγνωρίζει κανείς το πάθος σου. Τι σου προσφέρει, τελικά, η φωτογραφία;
Αν υποθέσουμε ότι ο θάνατος επέρχεται όταν πεθάνει η επιθυμία, δηλαδή όταν πραγματοποιηθεί, τότε ένας από τους μεγαλύτερους φόβους μου είναι ο θάνατος. Φοβάμαι πως αν είμαι πλήρης, θα είμαι νεκρή. Η φωτογραφία για μένα δεν είναι άλλο, από ένα μέσο ώστε να μην παύω να επιθυμώ και αυτό που με ωθεί να συνεχίζω να φωτογραφίζω είναι να μην φθάνω στην τελείωση της επιθυμίας μου.
Info:
H Γιώτα Τσώκου γεννήθηκε στη Χαλκίδα και σπούδασε Μετάφραση. Με τη φωτογραφία ασχολείται από το 2014 ως αυτοδίδακτη. Έχει παρακολουθήσει μαθήματα αναλογικής φωτογραφίας με τον Στέφανο Πάσχο, σεμινάριο καλλιτεχνικής φωτογραφίας με το Λουκά Βασιλικό και παρακολουθεί από το 2017 μαθήματα visual storytelling με τον Αχιλλέα Νάσιο. Έχει πραγματοποιήσει μια ατομική έκθεση και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις, ενώ φωτογραφίες της έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά όπως Agitate (Australia, October 2015), Photoklassik (Germany, September 2016), Adore Noir Magazine (Canada, October 2017), Click Magazine (Italy, December 2017), Photographize (USA, February 2018).
https://photogames.tk/giota-tsokou/
https://www.facebook.com/yiotatsokou
https://www.instagram.com/yiotatsokou/