Γεώργιος Βουτσινάς: "Όλα αρχίζουν με τη θύμηση, που αποζητά την αθανασία"

Γεώργιος Βουτσινάς: “Όλα αρχίζουν με τη θύμηση, που αποζητά την αθανασία”

Εύη Καφίρη 27 Νοέ 2018 Συνεντεύξεις

“Από την στιγμή που μια φωτογραφία θα εκτεθεί, ο φωτογράφος χάνεται, πρέπει να εξαφανίζεται. Δεν έχει λόγο πάνω της” αναφέρει ο φωτογράφος Γιώργος Βουτσινάς. Στο μεταξύ, όμως, ενώ κάνουμε φωτογραφίες, “πολλά συμβαίνουν μετά” από αυτό. Και για μερικά από αυτά, συζητάω μαζί του.

Πιστεύετε ότι ο φωτογράφος λειτουργεί μερικές φορές σαν συλλέκτης; Σαν συλλέκτης ερεθισμάτων, διαφορετικών κάθε φορά, που τα κρατά από την ανάγκη του να τα αναζητήσει πάλι;

Όλα αρχίζουν με τη θύμηση, που αποζητά την αθανασία. Η φωτογραφία έχει την δύναμη να διατηρεί μνήμες, αλλοιώνοντάς τες ταυτόχρονα, όμως. Οι φωτογραφίες στα νεκροταφεία αντικαθιστούν σταδιακά την μορφολογική μνήμη των οικείων του εκλιπόντος γι’ αυτόν. Γρήγορα κατάλαβα (από την ενασχόλησή μου με την μακροφωτογραφία κι έπειτα) ότι η επιθυμία να διατηρήσω μνήμες εικόνων μετακινήθηκε. Δεν μου έφτανε πια η διατήρηση συγκινησιακών μνημών, αλλά επιθυμούσα οι φωτογραφίες μου να μου προκαλούν νέες συγκινήσεις κάθε φορά που τις κοιτώ, προσβλέποντας επίσης στην πρόκληση ανάλογων συγκινησιακών κραδασμών στον θεατή. Θέλω να πω πως, αυτό που επιχειρώ να αναπαράξω είναι εκπλήξεις. Μπορεί και να υπερβάλλω, το έχω ζήσει όμως κάποιες λίγες φορές.

Δεν φαίνεται να ακολουθείτε κανόνες στις προσεγγίσεις και στα θέματά σας. Είναι όμως τελικά ανάγκη να ακολουθούμε κανόνες, ειδικά αφού «δεν τους έχουμε φτιάξει οι ίδιοι»;
Καλό είναι να μην υπάρχουν κανόνες, κι όποτε διαισθανόμαστε ότι υποκείμεθα σε κάποιο (ακόμα χειρότερα αν τον έχουμε φτιάξει εμείς) πρέπει να φεύγουμε, κι αν μπορούμε φεύγοντας να τον καταστρέφουμε, μην τον βρει κανείς άλλος και νομίσει πως βρήκε θησαυρό. Οι κανόνες είναι καταπίεση ή βόλεμα. Και τα δυο καταστροφή. Είμαι γενικά ακατάστατος άνθρωπος. Νομίζω πως οφείλεται στο ότι επιθυμώ την κατοχή πολλών πραγμάτων. Αυτό που είμαι στη ζωή μου, είμαι και στις φωτογραφίες μου. Κοινός παρονομαστής όλων των φωτογραφιών που κρατώ (επιλέγω), είναι το στοιχείο της έκπληξης που μου έχουν προκαλέσει οποτεδήποτε στην διαδικασία, από την λήψη ως το τέλος της επεξεργασίας και αργότερα – όπως εξήγησα πιο πάνω.

Η τέχνη της φωτογραφίας είναι μια μοναχική διαδικασία. Είναι όμως κάποια φορά και μια προσωπική υπόθεση; Τόσο προσωπική που συχνά ίσως να μη χρειάζεται ο θεατής;
Μοναχική είναι κάθε μορφή τέχνης κατά την διαδικασία πραγμάτωσής της, διότι απαιτείται περισυλλογή. Μετά, αν αξίζει, φωνάζει από μακριά.
Η φωτογραφία, σαν προσωπικό κομμάτι μνήμης, πράγματι δεν χρειάζεται θεατές, όπως ένα ημερολόγιο δεν παραδίδεται στους αναγνώστες. Όμως, τι νόημα έχει ένα ποίημα που κάθεται σε ένα συρτάρι; Από την άλλη βρίσκετε λόγο να στερήσω τους «φίλους» μου από την χαρά που ίσως πάρουν από μια φωτογραφία μου;

Ασχολείστε έντονα με την μακροφωτογράφιση θεμάτων. Αυτό έχει επηρεάσει την γενικότερη τεχνική σας; Εννοώ ότι ίσως τελικά η λεπτομέρεια να αποκτά κυρίαρχη σημασία.
Η αλήθεια είναι ότι ασχολήθηκα εντατικά και συστηματικά με την μακροφωτογραφία στην φύση. Σχεδόν εμμονικά. Δεν το κάνω πια συχνά. Η μακροφωτογραφία, εκτός από τεχνική κατάρτιση και εξειδικευμένο εξοπλισμό, απαιτεί υπομονή και παρατηρητικότητα. Πρέπει να γνωρίζετε ότι όλα τα ζωύφια (για μην μιλήσουμε για είδη) έχουν φωτογραφηθεί ζωντανά στον φυσικό τους χώρο. Από την περίοδο εκείνη έχει μείνει η άσκηση στην παρατήρηση, στη σύνθεση σε ένα μη γεωμετρικό περιβάλλον και ο έλεγχος ενός σφιχτού κάδρου, χαρακτηριστικά (επιφανειακά) που νομίζω αναγνωρίζονται στις φωτογραφίες μου.

Αυτό το πλησίασμα τελικά μπορεί να καταργήσει τα σχήματα. Και εκεί στο τέλος να συναντούμε την ουσία των πραγμάτων, αμφισβητώντας αυτό που είναι ήδη ορατό.
Τα σχήματα ποτέ δεν καταργούνται. Διαλύονται κάτω από το «μικροσκόπιο». Αποδομούνται, αποκαλύπτοντας νέα, ανοίκεια. Πρόθεσή μου στην ενασχόληση με την μακροφωτογραφία η ανακάλυψη νέων σχημάτων, χρωμάτων, πραγμάτων. Ποτέ δεν με ενδιέφερε η πληροφορία, αν και την έχω εκμεταλλευτεί. Αυτός είναι ο λόγος που στο βιβλίο μου “Χλόης Ένοικοι” σκόπιμα δεν περιέλαβα τα ονόματα των αρθροπόδων που εικονίζονται.

Το να απαθανατίζεις μια στιγμή είναι απολύτως φωτογραφική υπόθεση. Πώς μπορεί όμως να φωτογραφήσει κανείς μια διαδικασία σε εξέλιξη, όπως ο χορός ή το πλήθος που κινείται; Η τεχνική ή το συναίσθημα οδηγούν το χέρι;
Ας ξεκινήσουμε από τον χορό. Πολλές τεχνικές γεννιούνται μέσα από δυσκολίες ή αδιέξοδα. Όταν ξεκίνησα με τον χορό υπήρχαν μόνο φιλμ με πενιχρή απόδοση στις υψηλές ευαισθησίες, ιδίως στο έγχρωμο. Η ανάγκη για μεγαλύτερους χρόνους είχε σαν αποτέλεσμα την καταγραφή της κίνησης (όλοι οι φωτογράφοι αναγνωρίζουν πώς), ενώ τα μέλη που κινούνταν αργά ή καθόλου έγραφαν καλά. Οι παρατηρήσεις για την σχέση και τον τρόπο καταγραφής, αλλά και το κατ’ εμέ αισθητικό αποτέλεσμα που προέκυπτε, οδήγησαν στην επίμονη αναπαραγωγή με ελεγχόμενο αποτέλεσμα, πράγμα που διευκολύνθηκε από την ψηφιακή τεχνολογία. Τέλος, η χρήση ND400 φίλτρου διευκόλυνε την χρήση της τεχνικής σε συνθήκες ημέρας με την προσθήκη μιας ακόμα παραμέτρου, της κίνησης και της φωτογραφικής μηχανής. Το τυχαίο επίσης βοήθησε. Το ένστικτο πλέκεται με την τεχνική και η τεχνική με την σειρά της αναδεικνύει τις παραγγελίες του ενστίκτου. Σ’ αυτά προσθέστε τον νου, την ψυχή, το λογικό κι έχετε το χαλί που χρειάζεται η τέχνη για να πετάξει.

Λένε ότι κάθε φωτογραφία έχει την δική της πραγματικότητα, και ο φωτογράφος ίσως δεν είναι το σημαντικότερο σημείο. Πείτε μας, αν θέλετε, τη γνώμη σας.
Κάθε φωτογραφία, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να στρεβλώνει τον χωροχρόνο. Στοιχεία της πραγματικότητας έλκουν το μάτι του φωτογράφου, αυτός αντανακλαστικά αντιδρά και υποσυνείδητα συνθέτει, προβάλλοντας, ό,τι στο παρελθόν έχει δει, έχει ακούσει, έχει διαβάσει, έχει ξεχωρίσει, του έχει αρέσει, στην προσδοκία για το αποτέλεσμα. Και κλέβει ένα κλάσμα της πραγματικότητας, απαθανατίζοντάς το, τόσο απειροστό, που καταλύει αυτή καθ’ αυτή την πραγματικότητα, δημιουργώντας μια νέα δική του, στην οποία μετέχουν αμέτοχοι οι πρωταγωνιστές. Δίνει την δυνατότητα, σε μια απειροστή στιγμή να απλωθεί στον χρόνο, επιτρέποντας την παρατήρηση, την επεξεργασία, την φαντασίωση, τον μετασχηματισμό από τον θεατή της φωτογραφίας, που με την σειρά του παραλλάσσει την πραγματικότητα προβάλλοντας το δικό του είναι. Αυτή είναι η χαρά της φωτογραφίας που, άλλοτε ως λήπτες και άλλοτε ως θεατές, απολαμβάνουμε και μοιραζόμαστε.
Στην διαδικασία αυτή, από την στιγμή που μια φωτογραφία θα εκτεθεί, ο φωτογράφος χάνεται, πρέπει να εξαφανίζεται. Δεν έχει λόγο πάνω της. Ανήκει στο κοινό, σε κάθε θεατή ξεχωριστά.

Η φωτογραφία μεταφέρει μηνύματα;
Ξέρετε, κανένα μήνυμα δεν μπορεί να μεταφερθεί από ένα έργο, αν ο δημιουργός του δεν έχει αυτή την πρόθεση. Αυτό ισχύει και για την περίπτωση της φωτογραφίας. Το ζούμε καθημερινά στην διαφημιστική φωτογραφία, όπου εφαρμόζονται επιστημονικές μελέτες προκειμένου συγκεκριμένα μηνύματα να μεταφερθούν με επιτυχία. Αλλά και το ρεπορτάζ έχει πρόθεση… Για την «καλλιτεχνική» φωτογραφία λένε ότι αναλαμβάνει το υποσυνείδητο να εισαγάγει μηνύματα του δημιουργού ερήμην αυτού. Κατά την γνώμη μου, αν το υποσυνείδητο παίζει κάποιο ρόλο, είναι εκείνο του θεατή που προβάλλεται και έτσι αναγνωρίζει στο έργο μια υποτιθέμενη σημειολογία. Προσωπικά, όταν φωτογραφίζω δεν σκέπτομαι τίποτε, ακολουθώντας μόνο το βλέμμα μου. Μάλιστα, στον δρόμο και όχι μόνο, σπάνια καδράρω μέσα από το σκόπευτρο, κυρίως γιατί με ενδιαφέρει να κυριαρχήσει το τυχαίο, που πολύ συχνά με εκπλήσσει περισσότερο από εμένα τον ίδιο, όταν παρεμβαίνω συνθέτοντας.

Μοιάζει η φωτογραφία τοπίου φύσης με το τοπίο ανθρώπινων προσώπων
Τοπίο είναι η κοιλάδα, το βουνό, τα χιόνια, το ποτάμι, τοπίο και η πόλη, η γέφυρα, ο δρόμος, η γειτονιά, τοπίο οι γείτονες, οι άνθρωποι, τοπίο το σώμα, το πρόσωπο, τοπίο τα ζώα, τα φυτά, τα κοπάδια, τοπία και οι εποχές, τοπίο ο τόπος που είμαστε κάθε φορά με ό,τι περιέχει και η στάση μας απέναντί του, αφού συνυπάρχουμε προς στιγμή ή και περισσότερο. Στην φύση υπάρχει μια πραότητα, ακόμα κι όταν η λέαινα ξεσκίζει το θήραμά της. Το ανθρώπινο πρόσωπο γίνεται ένα με την φύση όταν είναι πράο, ήρεμο, ήσυχο. Οι φωτογραφίες μου δεν θέλω να έχουν μέσα τους ταραχή. Όταν την αναγνωρίζω στις φωτογραφίες μου φροντίζω και δεν τις δείχνω. Δεν βρίσκω λόγο να μεταδώσω ταραχή στους άλλους. Και για να απαντήσω ευθέως στην ερώτηση, δεν βρίσκω σε τι μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους οι φωτογραφίες όταν προέρχονται από το ίδιο βλέμμα, την ίδια πρόθεση, την ίδια επιδίωξη, τον ίδιο στόχο.

Ο φωτογράφος Ernst Haas έχει πει «Ο καλύτερος ευρυγώνιος φακός; Δύο βήματα προς τα πίσω». Χρησιμοποιείτε εξοπλισμό κάθε φορά;
Μακροφωτογράφιση χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό, μου φαίνεται εγχείρημα αδιανόητο. Για τις υπόλοιπες φωτογραφικές δραστηριότητες επιλέγω ευέλικτο σχήμα – mirrorless με ένα κοντό ζουμ ή ένα φωτεινό ευρυγώνιο 35mms ή 28mm.

Γιατί αρχίσατε να βγάζετε φωτογραφίες; Και γιατί συνεχίζετε;
Με έχει απασχολήσει κι εμένα και απάντηση δεν έχω, υποψίες μόνο. Πάντως η εκδήλωση της επιθυμίας απόκτησης φωτογραφικής μηχανής ανάγεται στα πρώτα χρόνια του Δημοτικού, δεκαετία του ‘60. Την πρώτη αυτή φωτογραφική μηχανή την έχω ακόμα. Η λήψη και η διαδικασία εμφάνισης-εκτύπωσης, που γνώρισα στα γυμνασιακά μου χρόνια, ήταν μια μυστηριακή περιπέτεια που έπρεπε να ανακαλύψω. Κάπως έτσι έμπλεξα με την φωτογραφία. Τα υπόλοιπα ήρθαν μόνα τους.

Χρησιμοποιείτε συχνά την λέξη «συγκίνηση». Πώς ακριβώς την εννοείτε;
Την λέξη συγκίνηση και τα παράγωγά της την χρησιμοποιώ με ετυμολογική ακρίβεια. Περιγράφω την κινητοποίηση του είναι που συμβαίνει, όταν συμβεί, μπροστά σε αισθητά (όχι απαραίτητα αισθητικά) πράγματα.

Τελικά μπορεί «απλώς να τραβάμε φωτογραφίες»και τίποτα άλλο;
Πράγματι «απλώς τραβάω φωτογραφίες», αλλά τίποτε άλλο; Πολλά συμβαίνουν μετά. Διαλέγεις, επεξεργάζεσαι, υπερτονίζεις, υποβαθμίζεις. Τόσα πολλά πράγματα γίνονται μετά για να χαρείς στο τέλος κι αν, με αφορμή μια φωτογραφία, χαρεί και άλλος, διπλή η χαρά. Το ζητούμενό μου είναι η χαρά, όχι η ευτυχία.

Γεννήθηκε στην Αθήνα.
Σπούδασε οδοντιατρική την οποία ασκεί από το 1986.
Με την φωτογραφία ασχολείται από το γυμνάσιο. Πέρα από τους πειραματισμούς, για μεγάλο χρονικό διάστημα ασχολήθηκε συστηματικά με την μακροφωτογραφία στην φύση. Σήμερα φωτογραφίζει ό,τι ελκύει το βλέμμα του, όπως δηλώνει.

Εκθέσεις – Εκδόσεις:
1994 Αφιέρωμα στην μακροφωτογραφία του περιοδικού ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ – τεύχος 29
1999 βιβλιοπωλείο Λεμόνι «αρθρόποδα» – ατομική έκθεση
2001 πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Αγ. Παρασκευής (Εντυπώσεις από την Μάλτα) – ομαδική έκθεση
2006 λεύκωμα με τίτλο «Χλόης Ένοικοι», εκδόσεις Κέδρος
2006 Γκαλερί Σκουφά «ως έγγιστα» – ατομική έκθεση
2006 Αφιέρωμα του περιοδικού «Κ» της Καθημερινής
2006 26^οΠΟΣ – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – ομαδική έκθεση
2008 καφέ Φίλιον «Πόες και Κάλαμοι» – ατομική έκθεση
2009 Κύρβεια Ιεράπετρας «Έντομα και Φυτά» – ατομική έκθεση
2012 clubΣταύλος «Δίπτυχα» – ατομική έκθεση
2012 Ash in Art «Ελλάδα τώρα» – ομαδική έκθεση
2013 Ιδρυμα Κακογιάννη «Εναγγαλισμοί» – ομαδική έκθεση
2014 Πολιτιστικό κέντρο Αίγινας «Σιωπηλά σαν Σημάδια» – ομαδική έκθεση
2015 Βιβλιοθήκη Βολανάκη «1:1» – ομαδική έκθεση
2015 35^οΠΟΣ – Ρόδο – ομαδική έκθεση
2016 36^οΠΟΣ – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – ομαδική έκθεση
2018 38^οΠΟΣ – Ιωάννινα – ομαδική έκθεση