Χαράλαμπος Νικολαΐδης: “Βλέπω την φωτογραφία ως τέχνη που προσπαθεί να μεταμορφώσει την πραγματικότητα”
Ο Χαράλαμπος Νικολαΐδης είναι ένας πραγματικός γνώστης της φωτογραφίας και όλων των μεγάλων φωτογράφων, με ταλέντο και αντίληψη, πράγματα που τον βοήθησαν να γίνει μέλος της κολεκτίβας BULB. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μας εξηγεί περισσότερα γι’αυτήν, αλλά και για τον φωτογραφικό εαυτό του.
Το πρώτο που διαπιστώνει κανείς μπαίνοντας στο προφίλ σου είναι οι εξαιρετικές φωτογραφίες σου. Το δεύτερο ότι υπάρχει σύνδεσμος φωτογράφων από τις χώρες των Βαλκανίων με κεντρική την αστική θεματική και έδρα το Βουκουρέστι. Μίλησέ μας λίγο γι’ αυτό και για τη δική σου συμμετοχή.
Καταρχάς, θέλω να σας ευχαριστήσω για το ότι μου δίνετε την ευκαιρία να μιλήσω για κάτι που αγαπώ και με εκφράζει και να σας αναφέρω ότι με κάνει ιδιαίτερα ευτυχή το γεγονός ότι κάποιες από τις φωτογραφίες μου αρέσουν και κινούν το ενδιαφέρον.
Η κολεκτίβα BULB (Bucharest Urban League of photographers for the Balkans) αποτελείται από φωτογράφους που δραστηριοποιούνται σε αστικές αλλά και ημιαστικές περιοχές των Βαλκανίων με μια εκφραστική οπτική στις εικόνες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή αισθητική και ποιητική διάσταση. Μοιράζονται το ίδιο όραμα αλλά όχι και την ίδια καλλιτεχνική προοπτική, γεγονός που δίνει χώρο για την απαραίτητη πολυφωνία που χρειάζεται, ώστε να υπάρχει νόημα και «βάθος» στο συναρπαστικό ταξίδι που θέλουν να μας προσφέρουν, καλύπτοντας όλες τις πτυχές του Βαλκανικού νεορεαλισμού.
Οι φωτογράφοι μέλη της κολεκτίβας, με διαφορετικές οπτικές προσεγγίσεις, φιλοδοξούν να δημιουργήσουν εμβληματικές φωτογραφίες. Ταυτόχρονα δεν επιδιώκουν την αναπαράσταση της άμεσης και «στεγνής» πραγματικότητας, αλλά περισσότερο στοχεύουν στην παρουσίαση της σουρεαλιστικής ομορφιάς, που πιστεύουν ότι διαθέτει αυτή η γωνιά του κόσμου, τα Βαλκάνια, άκρως αντιφατική και συνάμα συναρπαστική.
Η κολεκτίβα αποτελείται σήμερα από τα 7 ιδρυτικά μέλη, 7 προνομιούχα μέλη και άλλα 26 μέλη. Η συμμετοχή στην κολεκτίβα γινόταν βάσει αξιολόγησης του έργου κάποιου φωτογράφου ενώ από το 2016 γίνεται και μέσω διαγωνισμού, όπου κριτές είναι τα ιδρυτικά και προνομιούχα μέλη της κολεκτίβας. Τη συμμετοχή μου ως μέλος στην κολεκτίβα την κέρδισα το 2016 λαμβάνοντας την πρώτη θέση στο διαγωνισμό χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η φωτογραφία μου που κέρδισε υπερτερούσε των φωτογραφιών των υπόλοιπων φωτογράφων που κέρδισαν επίσης την συμμετοχή τους μέσω του ίδιου διαγωνισμού (σύνολο 10 φωτογράφοι). Θεωρώ τη συμμετοχή μου στη κολεκτίβα BULB εξαιρετικά τιμητική αφού οι φωτογράφοι που την απαρτίζουν είναι όλοι πολύ αξιόλογοι με σπουδαίο έργο.
Ποια ήταν η καθοριστική στιγμή/περίοδος που σε ώθησε ν’ ασχοληθείς με τη φωτογραφία και ποιες οι σπουδές σου;
Δεν έχω κάνει οποιεσδήποτε σπουδές πάνω στη φωτογραφία με την έννοια ότι δεν έχω αποκτήσει κάποιο πτυχίο φωτογραφίας. Έχω σπουδάσει οικονομικά και έχω κάνει μεταπτυχιακό στα χρηματοοικονομικά.
Με την φωτογραφία ασχολούμαι τα τελευταία πέντε χρόνια, αλλά θεωρώ ότι η καθοριστική στιγμή στην ενασχόλησή μου με την τέχνη της φωτογραφίας ήταν ένα 3-ήμερο σεμινάριο-εργαστήριο με τον σπουδαίο Έλληνα φωτογράφο Λουκά Βασιλικό που διοργάνωσε η Φωτογραφική Εταιρεία Κύπρου (Τμήμα Πάφου) τον Μάιο του 2015. Στο σεμινάριο αυτό ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο σπουδαίων φωτογράφων όπως του Bresson, Kertesz, Winogrand, Diana Arbus, Walker Evans, Sudek, Kudelka, Moriyama, Leiter και άλλων πολλών και εντυπωσιάστηκα. Ένιωσα αμέσως την ανάγκη να μελετήσω το έργο αυτών των σπουδαίων φωτογράφων σε βάθος και από τότε δεν θυμάμαι να πέρασε μέρα που να μην ρίξω έστω και μια μάτια σε φωτογραφίες τους. Ειδικά στην ψηφιακή εποχή που ζούμε είναι πολύ εύκολο να έρθεις σε επαφή με το έργο οποιουδήποτε καλλιτέχνη και αυτό είναι ένα από τα σπουδαία επιτεύγματα της εποχής μας.
Όμως για να μπορέσεις να αναπτυχθείς και να δημιουργήσεις δεν φτάνει μόνο αυτό, πρέπει η μελέτη σου για την τέχνη να είναι διαρκής αλλά και πολύπλευρη. Η τέχνη είναι και αυτή μια γλώσσα όπως οι γλώσσες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνήσουν. Έτσι για να μπορέσεις να την κατανοήσεις πρέπει υποχρεωτικά να την μελετήσεις. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η τέχνη είναι μόνο για λίγους και εκλεκτούς. Η τέχνη είναι για αυτούς που θα την μελετήσουν είτε είναι πλούσιοι είτε φτωχοί.
Έτσι, στο ταξίδι αυτό που ξεκίνησα, ήρθα σε επαφή με τη διδασκαλία περί φωτογραφίας και τέχνης γενικότερα του σπουδαίου έλληνα δάσκαλου της φωτογραφίας Πλάτωνα Ριβέλλη. Παρακολουθούσα κι ακόμα παρακολουθώ τις διαλέξεις του, διαβάζω τα άρθρα του στο διαδίκτυο, τις εκπομπές που έκανε στην ΕΡΤ, τις συνεντεύξεις που δίνει και εννοείται ότι αγόρασα όλα τα βιβλία που έχει εκδώσει.
Επίσης άρχισα να μελετώ τους μεγάλους ζωγράφους, όχι για να κάνω φωτογραφίες όπως οι πίνακές τους αφού η φωτογραφία είναι μία εντελώς διαφορετική τέχνη από την ζωγραφική, αλλά γιατί για να μπορέσεις ίσως κάποτε να δημιουργήσεις έργο που να έχει βάθος και να αντέχει στο μέλλον πιστεύω ότι πρέπει να μελετήσεις την τέχνη γενικότερα. Αλλά ακόμα και να μην δημιουργήσεις κάτι τόσο δυνατό που να αξίζει και που θα παραμείνει, η ικανοποίηση που νιώθεις μόνο και μόνο ότι αρχίζεις να κατανοείς και έτσι να εκτιμάς το έργο αυτών των σπουδαίων δημιουργών αξίζει τον κόπο και τις ώρες μελέτης που θα αφιερώσει κάποιος. Θεωρώ το ταξίδι πιο σημαντικό και αυτό είναι που με συναρπάζει και με συγκινεί, παρά το αποτέλεσμα αυτό καθεαυτό.
Στους περισσότερους αρέσει το εύκολο , το ευκολοχώνευτο κάτι που θα δουν ή θα διαβάσουν και θα το κατανοήσουν άμεσα χωρίς την ανάγκη να πρέπει να το δουλέψουν. Αν κάτι θέλει κόπο να το κατανοήσεις και να το κατακτήσεις τότε το παρατάς με ευκολία γιατί σε κουράζει, αλλά αν επιμείνεις και το κατακτήσεις τότε η ικανοποίηση και η χαρά που νιώθεις είναι πολύ βαθύτερη!
Εκτός από τον Λουκά Βασιλικό, έχω παρακολουθήσει και δύο άλλα σεμινάρια – εργαστήρια φωτογραφίας με δύο επίσης σπουδαίους φωτογράφους τον Μιχαήλ Μοσχολιό εκ των ιδρυτών της κολεκτίβας BULB και τον αμερικανό Jason Eskenazi. Και τα δύο εργαστήρια-σεμινάρια διοργάνωσε η Φωτογραφική Εταιρεία Κύπρου (Τμήμα Πάφου) και στο σεμινάριο με τον Jason Eskenazi είχαμε συμμετοχές ακόμα και φωτογράφων από την Ιαπωνία, το Μαυροβούνιο και την Ελλάδα!
Τέλος, να αναφέρω ότι έχω παρακολουθήσει και 20 μαθήματα κινηματογράφου και κινηματογράφησης στη σχολή Kimonos Art Centre στην Πάφο όπου εκεί είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με το έργο κορυφαίων σκηνοθετών και έτσι να διευρύνω τις γνώσεις μου και σε αυτό τον τομέα της τέχνης.
Δανείζεσαι λόγια του Koudelka και λες ότι προσπαθείς να μιλήσεις μέσα από τις φωτογραφίες σου. Τι προσπαθείς να κοινωνήσεις συνήθως; Τι σου κεντρίζει τη ματιά;
Όπως λέει και ο ίδιος “Δεν μ’ αρέσει να μιλώ. Αν έχω κάτι να πω, ίσως μπορεί να βρεθεί στις φωτογραφίες μου“. Δεν μπορείς με ευκολία να μιλήσεις και να περιγράψεις κάτι οπτικό, κάτι που νιώθεις και σου βγάζει μια φωτογραφία. Αν μπορούσε να περιγραφεί εύκολα με λόγια, τότε δεν θα υπήρχε η ανάγκη για αυτού του είδους την τέχνη, θα έγραφες αυτό που θες να μεταφέρεις και θα τελείωνε. Όπως γράφει και ο Πλάτων Ριβέλλης στον πρόλογο του βιβλίου του “Εισαγωγή στην Καλλιτεχνική Φωτογραφία” “Είναι άσκοπο μόνο να μιλάμε, όταν πρόκειται για φωτογραφίες“.
Ούτε το τι μου κεντρίζει την ματιά μπορώ να πω με ευκολία. Μπορεί να είναι οτιδήποτε, είτε έμψυχο είτε άψυχο. Ο πολύ σπουδαίος Gary Winogrand όταν τον ρωτούσαν γιατί φωτογραφίζει απαντούσε: “Για να δω πώς είναι ο κόσμος όταν φωτογραφηθεί“. Αυτή η πρόταση του Winogrand τα λέει όλα, η φωτογραφία στην ουσία δεν περιγράφει αλλά μεταμορφώνει την πραγματικότητα. Μια μικρή κίνηση, μια στιγμιαία έκφραση του προσώπου, ένα άσπρο κουμπί σε ένα σκούρο ρούχο κάτι δηλαδή που στην πραγματική ζωή θα περνούσε απαρατήρητο στη φωτογραφία αποκτά άλλο νόημα, άλλη διάσταση! Επανέρχομαι πάλι στο βιβλίο του Πλάτων Ριβέλλη όπου αναφέρει τα εξής: ” ένα θέμα ασήμαντο αλλά πραγματικό, μεταμορφώνεται από τη στιγμή που στη θέση της τρίτης διάστασης, που του αφαιρέθηκε, υπεισήλθε η τέταρτη, ο χρόνος“.
Επομένως, μπορεί ο φωτογράφος να χρησιμοποιεί σαν πρώτη ύλη για το έργο του τον υπαρκτό κόσμο αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να παραμείνει στην απλή περιγραφή του. Δεν χρειαζόμαστε φωτογράφους να μας δείξουν πώς είναι τα δέντρα, πώς είναι το ηλιοβασίλεμα, πόσο όμορφοι ή άσχημοι είναι οι άνθρωποι, πώς είναι η ζωή γενικά. Αυτά τα έχουμε και τα βλέπουμε και καμία περιγραφή σε καμιά φωτογραφία δεν μπορεί να ξεπεράσει το ίδιο το γεγονός. Αυτό που πρέπει να κάνει ο φωτογράφος που θέλει να ασχοληθεί με την τέχνη της φωτογραφίας είναι να μας δείξει και μέσα από τη δουλειά του να μας μιλήσει για τη σχέση του ιδίου με τον κόσμο. Ένα κόσμο που τον βλέπει ο ίδιος και ενδεχομένως όταν οι θεατές καταφέρουν να τον ανακαλύψουν μέσα από το έργο του να εκφράζει και αυτούς και έτσι να νιώσουν συγκίνηση αλλά και δέος.
Ποια είναι συνήθως η φωτογραφική σου συμπεριφορά; Φωτογραφίζεις “καταιγιστικά” και κάνεις το ξεδιάλεγμα μετά ή είσαι πιο υπομονετικός και επιλεκτικός με τα κλικ σου;
Το ξεδιάλεγμα είναι εξίσου αν όχι και πιο σημαντικό από την ίδια την διαδικασία της φωτογράφισης. Είναι η στιγμή που ο φωτογράφος θα κάτσει μπροστά στην οθόνη του και θα δει με την ησυχία του τι έχει τραβήξει και με καθαρό μυαλό θα κάνει την επιλογή του ποια φωτογραφία θα κρατήσει, αν θα κρατήσει κάποια και ποιες θα απορρίψει.
Όταν πρωτοξεκίνησα φωτογράφιζα οτιδήποτε χωρίς να δίνω σημασία και χωρίς να εξετάζω το γιατί, το πώς, χωρίς να δίνω σημασία στον φωτισμό, κλπ. Με το χρόνο και με τη μελέτη, φωτογραφίζω πλέον πιο προσεχτικά αλλά και πειραματίζομαι με λήψεις από διάφορες γωνιές, με λήψεις βραδινές, παίζω με τον φωτισμό, κλπ. Το σημαντικότερο όμως είναι το τι επιλέγεις να φωτογραφίζεις, δηλαδή το θέμα σου. Ξεκίνησα επίσης να προσέχω πολύ το κάδρο μου, το τι θα μπει στις τέσσερις γωνιές και τι θα μείνει εκτός, με την προσπάθεια βέβαια η φόρμα να μην υπερνικά το θέμα αλλιώς αν έχεις φορμαλιστική διάθεση δεν θα έχεις φωτογραφία που να αξίζει.
Γενικά πρέπει το μυαλό σου να είναι στο χώρο που φωτογραφίζεις, να αφοσιώνεσαι σε αυτό εξ’ ολοκλήρου και όλα τα άλλα που σε απασχολούν εκείνη την στιγμή να έχουν ξεχαστεί σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Όταν ρωτούσαν τον σπουδαίο Weegee για την τεχνική του αυτός τους απαντούσε “f/8 και να είσαι εκεί“.
Στο 90% των φωτογραφιών σου υπάρχει ο ανθρώπινος παράγοντας και είναι τόσο παρόντα τα πρόσωπα, τόσο δυνατή η αισθητική τους. Εκπέμπουν τρυφερότητα και ρομαντισμό, αλλά και, επίτρεψέ μου την ερμηνεία, αποστασιοποίηση. Είναι ο τρόπος σου να τους πλησιάσεις, αλλά και να τους σεβαστείς;
Το τι βλέπεις στις φωτογραφίες μου δεν έχει να κάνει τόσο με τον τρόπο που πλησιάζω το θέμα μου την ώρα της λήψης αλλά με το ξεδιάλεγμα που συζητούσαμε προηγουμένως. Θα επικαλεστώ και πάλι τον Garry Winogrand, γιατί το έθεσε πολύ εύστοχα όταν τον ρωτούσαν τι βλέπει όταν φωτογραφίζει και απαντούσε “όταν φωτογραφίζω βλέπω ζωή“. Βλέπεις δηλαδή κάτι γύρω σου και πολλές φορές χωρίς να εξετάζεις το γιατί το φωτογραφίζεις. Μετά στον υπολογιστή θα κοιτάξεις τι τράβηξες και θα διαλέξεις και θα κρίνεις με κριτήρια φωτογραφικά αυτή τη φορά και όχι κριτήρια ζωής και θα αποφασίσεις αν έχεις κάνει φωτογραφία.
Το σημαντικότερο για να αποφασίσεις αν θα κρατήσεις την φωτογραφία είναι να έχεις μεταμορφώσει αυτό που είδες στην πραγματική ζωή σε φωτογραφικό γεγονός. Αυτό είναι βέβαια πολύ δύσκολο και σπάνια πιστεύω ότι το έχω καταφέρει αυτό μέχρι στιγμής. Όμως αυτό είναι που μου δίνει και το κίνητρο για να συνεχίσω, γιατί όπως έχω προαναφέρει με εμπνέει το ταξίδι και το απολαμβάνω παρά το τελικό αποτέλεσμα.
Σε μια εποχή όπου μας προσφέρονται όλα τα εργαλεία για να επεξεργαστούμε τα χρώματα σε όλες τις εκφάνσεις τους, τι είναι αυτό που σε γοητεύει στο ασπρόμαυρο;
Βλέπω την φωτογραφία ως τέχνη που προσπαθεί να μεταμορφώσει την πραγματικότητα και να δημιουργήσει εικόνες ποιητικές και σουρεαλιστικές. Συνεπώς, το χρώμα θα προσγειώσει τον θεατή πιο εύκολα στην πραγματικότητα και θα κάνει το έργο μου πιο δύσκολο. Έτσι, γενικά επιλέγω το ασπρόμαυρο χωρίς όμως να αποκλείω και την έγχρωμη φωτογραφία. Αν υπάρχει λόγος το χρώμα να παραμείνει τότε δεν έχω θέμα και έχει τύχει κάποιες φορές να το χρησιμοποιήσω γιατί πρόσθετε σε αυτό που έβλεπα και ήθελα να μεταφέρω. Δεν αποκλείω στο μέλλον να κάνω πιο συχνά και έγχρωμη φωτογραφία αλλά μέχρι σήμερα το ασπρόμαυρο με κερδίζει.
Το καθαρό, γελαστό πρόσωπο του κοριτσιού σε αντίθεση με το ακαθόριστο, σχεδόν εφιαλτικό του αγοριού (;), όπως και το ότι είναι σε μια γεωμετρικά όμορφη σκιά είναι στα στοιχεία που με τράβηξαν σ’αυτή τη φωτογραφία. Πώς βγήκε αυτό το αποτέλεσμα; Ποια είναι η ιστορία πίσω της; (φωτογραφία πάνω)
Είχα βγει για φωτογράφιση βράδυ στο παραλιακό μέτωπο της πόλης και αφού έκανα κάποια χιλιόμετρα πάνω κάτω και δεν έβρισκα κάτι να με εντυπωσιάσει, που να θεωρώ ότι αξίζει να ασχοληθώ, κάθισα σε κάτι τσιμεντένια σκαλιά δίπλα από μια στοά και παρακολουθούσα τους περαστικούς που έκαναν την βόλτα τους. Παρότι αρχικά είχα κοιτάξει μέσα στη στοά και δεν υπήρχε κανείς, σε κάποια φάση άρχισα να ακούω ομιλίες και γέλια, έκανα δύο βήματα μπροστά και είδα στο βάθος της στοάς τα δύο παιδιά να κάθονται και να μιλάνε. Επειδή με πρόσεξαν και αυτά και είδαν ότι κρατούσα κάμερα δεν ήθελα να σηκώσω την κάμερα να τους δώσω την ευκαιρία να με κοιτάξουν, να πάρω ίσως μόνο ένα πλάνο που να κοιτάνε στο φακό και μετά να φύγουν. Έτσι χρησιμοποίησα μια τεχνική που χρησιμοποιώ συχνά και δανείστηκα από τον Daido Moriyama. Έκανα τον αδιάφορο, γύρισα το σώμα μου όπως ήμουν έξω από την στοά και έβλεπα προς την παραλία σε ορθή γωνία προς αυτούς, κατέβασα την κάμερα κάτω κοντά στη μέση μου με τεντωμένο αλλά χαλαρό το χέρι και πήρα τρία πλάνα χωρίς να αντιληφθούν κάτι, ενώ συνέχισαν την συζήτησή τους.
Κοιτάζοντας εκ των υστέρων τις τρεις φωτογραφίες που τράβηξα στον υπολογιστή, αποφάσισα να κρατήσω την συγκεκριμένη.
Τι θα συμβούλευες ένα νέο φωτογράφο στο ξεκίνημά του και τι σχέδια έχεις για το μέλλον;
Θα συμβούλευα ένα φωτογράφο που θέλει να ασχοληθεί με την καλλιτεχνική φωτογραφία δύο πράγματα. Το πρώτο είναι να σταματήσει να επενδύει σε εξοπλισμό και να επενδύσει σε γνώση δηλαδή σε σεμινάρια, σε βιβλία, στη μελέτη γενικότερα.
Το δεύτερο είναι να μελετήσει όχι επιφανειακά αλλά σε βάθος τους μεγάλους φωτογράφους και σιγά σιγά να μπει στο κόσμο τους. Αυτό θα του ανοίξει το δρόμο για να δημιουργήσει και ίσως γιατί όχι να αφήσει και αυτός ένα έργο στη τέχνη της φωτογραφίας ισάξιο με αυτό που έχει προηγηθεί.
Δεν έχω κάποια σχέδια για το μέλλον. Αυτό που θα επιθυμούσα είναι να μου δίνεται η ευκαιρία να συνεχίσω αυτό που κάνω και αν στο μέλλον προκύψει κάποιο υλικό ποιοτικό, που να δικαιολογεί την έκδοση ενός βιβλίου, να το πράξω.
Η συνέντευξη δόθηκε την 01.03.2017.
Το προφίλ του Χαράλαμπου στο Instragram https://www.instagram.com/charalambos_nicolaides
και η σελίδα της κολεκτίβας BULB http://www.bulbphotos.eu/
