Θεόδωρος Αγγελόπουλος - Ο σκηνοθέτης της Σιωπής

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Ο σκηνοθέτης της Σιωπής

Σοφία Δαλαμάγκα 24 Ιαν 2019 Photologio Picks, Η φωτογραφία στην 7η τέχνη

“Έκανα τις πρώτες μου ταινίες ( Αναπαράσταση, Μέρες του 36΄ και Θίασος) για να καταλάβω την Ελλάδα”

(Θόδωρος Αγγελόπουλος)

Θεόδωρος Αγγελόπουλος

Ο χρονοταξιδευτής

Τον χαρακτήρισαν τοπιογράφο, οπτικό ποιητή, στοχαστή.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μας παρουσίασε μια Ελλάδα που απείχε από το στερεότυπο των ηλιόλουστων παραλιών, των τουριστικών αξιοθέατων και της καλοκαιρινής ξεγνοιασιάς. Οι σκηνές των ταινιών του πολλές φορές ήταν σκοτεινές με απουσία του ελληνικού φωτός μέσα στη βροχή, τη λάσπη και την εγκατάλειψη θέλοντας να παρουσιάσει τη μίζερη, επαρχιώτικη πραγματικότητα στα πέτρινα χρόνια της εγκατάλειψης και της δικτατορίας, στοιχεία που στα χρόνια της κρίσης, κάνουν τις ταινίες του πιο επίκαιρες από ποτέ.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Η Αναπαράσταση

Διαπραγματευόμενος διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα ένα από αυτά είναι και η ερήμωση της ελληνικής υπαίθρου δημιούργησε φιλμ με μια αίσθηση ντοκιμαντέρ οδηγώντας ένα σκεπτόμενο θεατή να προετοιμαστεί για να μπει μέσα στην ατμόσφαιρα της ταινίας, να ταυτιστεί με την ιστορία που εξελίσσεται μέσα από τη χειρουργική ακρίβεια των πλάνων με αργό ρυθμό ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας της Νεότερης Ελλάδος χωρίς ωραιοποιήσεις δείχνοντας ένα αποδομημένο πρόσωπο μιας χώρας που παραπατά χωρίς ταυτότητα.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Το λιβάδι που δακρύζει

Ο λυρισμός του κινηματογραφιστή Αρβανίτη

Ο Γιώργος Αρβανίτης δούλεψε από την αρχή με τον Αγγελόπουλο και είναι υπεύθυνος για τα εξαιρετικά, όμορφα ποιητικά πλάνα που έχουν γυριστεί στον αχνό φως του σούρουπου και της αυγής. Ξεκίνησαν να συνεργάζονται από το 1968 που έκανε τη μικρού μήκους ταινία Εκπομπή. Αργότερα, το 1970 συμμετείχε και στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία με το τίτλο Αναπαράσταση. Η κινηματογράφηση του Αρβανίτη μοιάζει με καμβά και η κάμερα παίρνει το ρόλο του πινέλου. Ο Αρβανίτης προσπάθησε να δει τα πράγματα να εξελίσσονται μέσα από το φακό του με τον πιο απλό και λιτό τρόπο, πιστεύοντας ότι η ομορφιά κρύβεται στην απλότητα.

Μέσα από τα μεγάλα πλάνα που σε ορισμένες περιπτώσεις διαρκούν αρκετά λεπτά, επιτρέπουν στο θεατή να αποφασίσει που θέλει να επικεντρώσει το βλέμμα του γεμίζοντας το κάδρο με μυριάδες λεπτομέρειες.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Το μετέωρο βήμα του πελαργού

Η έννοια του ανοιχτού πλάνου, έχει την έννοια της τοποθέτησης απέναντι το θεατή, είναι ένας τρόπος γραφής. Από την άλλη πλευρά είναι και μια άποψη γι τον θεατή, γιατί αφορά τον ενεργητικό θεατή, εκείνον που θα συμμετάσχει στην πραγμάτωση της ταινίας. Θα μπει, θα χαθεί και θα βγει. Θα γίνει θεατής και κριτής ταυτόχρονα επιτρέποντας στον εαυτό του το δικαίωμα του διαλογίζεσθαι και του διαλόγου.

Η εικαστική χρήση μετωπικών πλάνων ή από το πλάι σε συνδυασμό με τους εκτός δράσης μονολόγους των ηρώων προς την κάμερα δημιουργούσαν μια απαράμιλλη αίσθηση αρμονίας και φόρμας. Τα υπαρξιακά ερωτήματα του Αγγελόπουλου έπαιρναν υπόσταση μέσα από το φακό του Αρβανίτη δημιουργώντας εικόνες με υπαρξιακό βάθος, περιεχόμενο και νόημα.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Ο Θίασος

Κάθε πλάνο του Αρβανίτη κάτω από το αμετακίνητο και αδιαπραγμάτευτο βλέμμα του Αγγελόπουλου φόρτιζε την κάθε ταινία με ένταση και πολλαπλά νοήματα. Οι κινήσεις της κάμερας του και των ηθοποιών έτειναν να μοιάζουν με μια λιτή φορμαλιστική χορογραφία. Αρκετές φορές μέσω του θεατρικού στησίματος αρκετών σκηνών ο φιλμικός χώρος διαμορφωνόταν συμβολικά σε μια θεατρική σκηνή με ιστορικά και ιδεολογικοπολιτικά στοιχεία με αναφορές στο αρχαίο και μπρεχτικό θέατρο.

Συχνά η υιοθετούμενη στιλιστική μορφή των περιστροφικών ακόμη και 360ο πλαν- σεκάνς τα οποία συνδύαζαν περίτεχνα τράβελινγκ και πανοραμικά έδιναν την αίσθηση της αλλαγής χρόνου με άλματα προς το παρελθόν ή το μέλλον.

Κάθε πλάνο είναι ένα είδος εσωτερικής μουσικής. Δεν είναι για να σκεφτεί κανείς, αλλά για να αισθανθεί. Είναι η πίστη στη δύναμη του σινεμά που οδηγούσε τον Αγγελόπουλο και τον Αρβανίτη να δημιουργούν μια ενατένιση με σκοπό να δει ο θεατής τον κόσμο όχι με μια πρακτική ματιά αλλά πίσω από την κουρτίνα της καθημερινής όψης αυτού του κόσμου.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Ταξίδι στα Κύθηρα

Η συνεργασία τους συνεχίστηκε για χρόνια σε βραβευμένες ταινίες όπως ο Μελισσοκόμος, ( 1986), Το βλέμμα του Οδυσσέα, (1995), Ο θίασος, (1975), το Μια αιωνιότητα και μια μέρα, (1998), το Ταξίδι στα Κύθηρα, (1984), Τοπίο στην Ομίχλη, (1988), Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991) διαμορφώνοντας το στοχαστικό κινηματογραφικό του στυλ του Αγγελόπουλου που τον εξύψωσε στους καλύτερους σκηνοθέτες ανά τον κόσμο.

Το κινηματογραφικό του έργο βραβεύτηκε σε όλα σχεδόν τα μεγάλα φεστιβάλ του κόσμου με κορύφωση τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες για την ταινία “Η αιωνιότητα και μια μέρα “.

Ο Μάρτιν Σκορσέζε είχε δηλώσει για τον Αγγελόπουλο: “Ξέρει πραγματικά να ελέγχει το κάδρο του. Υπάρχουν σκηνές στα έργα του που η παραμικρή κίνηση της κάμερας ή η ελάχιστη αλλαγή στην απόσταση έχει αντίκτυπο στο θεατή. Έχει μια σχεδόν απόκοσμη αίσθηση ελέγχου. “

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Μια αιωνιότητα και μια μέρα

Ο κινηματογραφικός μοντερνισμός του Αγγελόπουλου

Ο Αγγελόπουλος ανήκε σε μια νέα ομάδα κινηματογραφιστών, αντιπροσωπεύοντας ένα νέο, μοντέρνο ρεύμα που ήθελε να αλλάξει το ελληνικό σινεμά. Από την πρώτη του κιόλας ταινία μικρού μήκους “Εκπομπή” (1968) διακρίνεται η ικανότητα του να βάζει τη μια ιστορία μέσα στην άλλη. Να φτιάχνει μια σύνθεση με πολλά επίπεδα. Το 1970 κάνει την πρώτη του ταινία με πολύ μικρό budget με τίτλο “Αναπαράσταση” με πολύ απλά μέσα.

Ο κινηματογραφικός μοντερνισμός του μας παρουσίασε μια τοιχογραφία μιας Ελλάδος ποιητικής και μελαγχολικής με μεγαλόπνοα σχέδια που πάντα έβρισκε το δρόμο της κάθαρσης μέσω της τραγικότητας που τη χαρακτήριζε.

Δημιούργησε “Οπτικά Δοκίμια”, βαθιά πολιτικό έργο εξερευνώντας τη ταυτότητα αυτού του τόπου, δανειζόμενος στοιχεία από την αρχαία τραγωδία, τη Βαλκανική ιστορία, την Ελληνική Μυθολογία, την παράδοση και τη σύγχρονη νεοελληνική κουλτούρα.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος – Το λιβάδι που δακρύζει

Θέλοντας να μιλήσει για την ιστορία αυτού του τόπου, έχοντας βιώσει και ο ίδιος την Κατοχή, τον Εμφύλιο, ανοίγοντας μια πληγή που δεν έκλεισε ποτέ για εκείνον και που πάντα χρησιμοποιούσε ως πηγή έμπνευσης, χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο όπως ο Ταρκόφσκι στη Ρωσία και ο Αντονιόνι στην Ιταλία για να μιλήσει για την ιστορία της Ελλάδας.

Το έργο του συνολικά μπορεί να έχει πολιτικές αναφορές, αλλά δεν έκανε καθαρά επαναστατικές ταινίες. Δεν προσπάθησε να εξηγήσει την πολιτική, έγειρε σίγουρα ερωτήματα, έθεσε προβληματισμούς, αφήνοντας το θεατή να αποφασίσει με ιδέες που χρειάζονται αποκρυπτογράφηση. Ιδέες με διαχρονική αξία, όχι αυτές που καθρεφτίζουν την ιστορία του χτες αλλά τη διαπερνούν.

Η ξεχωριστή του ικανότητα να ερμηνεύει κινηματογραφικά τρεις ιστορικές περιόδους μέσα σε ένα πλάνο ήταν και αυτό που τον κατέστησε μοναδικό. Κατέγραψε τον πραγματικό χώρο – χρόνο χωρίς παρεμβάσεις, με μια δωρική κινηματογραφική γλώσσα (οι ταινίες του έχουν συχνά το πολύ 100 πλάνα) τη στιγμή που το Χόλιγουντ της μαζικής παραγωγής επηρεασμένο από την κουλτούρα του MTV μπορεί να δημιουργεί ταινίες με 4000 πλάνα.

Θεόδωρος Αγγελόπουλος σε γυρίσματα της ταινίας “Το μετέωρο βήμα του πελαργού”

Κάθε καλλιτέχνης που σέβεται τον εαυτό του, την τέχνη του- τον θεατή διακατέχεται από εμμονές που δε ντρέπεται να εκφράσει.

Ο Αγγελόπουλος με ειλικρίνεια και υποκειμενικότητα μας άφησε παρακαταθήκη ένα έργο γεμάτο από ποίηση που δεν αντιπροσωπεύει μόνο την παρούσα στιγμή αλλά εξυμνεί έννοιες όπως Ιστορία, Ελλάδα, Παρελθόν, Όνειρο, Τραγικότητα. Άφθαρτο και διαχρονικό όπως κάθε τι αιώνιο.