Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Aki Kaurismaki
Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*
Μια γεύση από καλό σπάνιο κόκκινο κρασί που είχε ξεχαστεί στο κελάρι κάποιου πύργου της βόρειας Ευρώπης μοιάζει ο κινηματογράφος του Φινλανδού σκηνοθέτη Άκι Καουρισμάκι. Ορισμένες λέξεις που ταιριάζουν στον κινηματογράφο που δημιουργεί ο Καουρισμάκι θα μπορούσε να ήταν: ποτό, τσιγάρα, rockn’ roll μουσική, ρετρό, δρόμος αλλά και λέξεις με βαθύτερες ερμηνείες όπως ανεργία, ανέχεια, οικονομική κρίση, περιθώριο, περιπλάνηση.
Aki Kaurismaki – The Match Factory Girl
Καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και να μεταφερθούμε στη Φινλανδία στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Εκείνη την περίοδο στον κινηματογραφικό κόσμο εμφανίζονται δύο αδέρφια με το όνομα Καουρισμάκι. Ο μεγαλύτερος είναι ο Μίκα και ο μικρότερος κατά δύο χρόνια ο Άκι. Τα αδέρφια Καουρισμάκι θα φέρουν νέο αέρα στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής. Επηρεάζονται από το σινεμά του Γκοντάρ αλλά από το χολυγουντιανό μελόδραμα. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι ταινίες του βωβού κινηματογράφου και πιο συγκεκριμένα το σινεμά του Charlie Chaplin, τον οποίο ο Άκι τον θεωρεί ως τον καλύτερο σκηνοθέτη της υφηλίου που υπήρξε ποτέ. Και δίκαια, αν σκεφτούμε ότι, όπως λέει και ο ίδιος ο Καουρισμάκι«…σε μία και μόνο σκηνή ήταν ικανόςνα προκαλέσει γέλιο και θλίψη μαζί. Το σινεμά του δεν μπορεί παρά να με έχει επηρεάσει». Η εμμονή με το βωβό σινεμά θα έχει σαν αποτέλεσμα την ταινία του «Γιούχα» (1999). Ταινία σε ασπρόμαυρο φιλμ και με απουσία διαλόγων.
Aki Kaurismaki – Ariel
Κάτι που ξεχωρίζουμε βλέποντας τις ταινίες του είναι οι τριλογίες που δημιουργεί μέσα στα χρόνια. Η πρώτη χρονολογικά, τριλογία αποτελείται από τις ταινίες «Σκιές Στον Παράδεισο» (1986), «Άριελ» (1988) και «Η Γυναίκα Με Τα Σπίρτα» (1990). Η παραπάνω τριλογία η επονομαζόμενη Τριλογία του Προλεταριάτου καταπιάνεται με την εργατική τάξη της χώρας του. Προσεγγίζει με κωμικοτραγική διάθεση το θέμα του, με τους πρωταγωνιστές του να είναι απόκληροι αντιήρωες που ονειρεύονται κάποιο καλύτερο μέλλον. Άνθρωποι που ερωτεύονται και δοκιμάζονται. Μια άλλη τριλογία που ξεχωρίζει στην φιλμογραφία του είναι η Τριλογία των Χαμένων. Περισσότερο ποιητική η συγκεκριμένη τριλογία αποτελείται από τις ταινίες «Μακριά Πετούν Τα Σύννεφα» (1996), «Ο Άνθρωπος Χωρίς Παρελθόν» (2002), «Φώτα Στο Σούρουπο» (2006). Ταινίες που παραμένουν ουτοπικές παρόλο που ορισμένες φορές γίνονται υποτονικές ή απελπισμένες. Ήρωες του περιθωρίου που βρίσκονται αντιμέτωποι σε αδιέξοδα και σε κακουχίες. Άνθρωποι που τους βλέπουμε να περιφέρονται στην υποβαθμισμένη πλευρά του Ελσίνκι.
Aki Kaurismaki – The Other Side Of Hope
Σε παρόμοιες τοποθεσίες θα επιλέξει να κινηματογραφήσει και την επόμενη τριλογία του, η Τριλογία των Λιμανιών με ταινίες «Το Λιμάνι Της Χάβρης» (2011), «Η Άλλη Όψης Της Ελπίδας» (2017). Ταινίες τρυφερές, μελαγχολικές και αστείες ταυτόχρονα. Δυστυχώς όμως για τους κινηματογραφικούς φίλους του Καουρισμάκι, η συγκεκριμένη τριλογία δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ αφού με δηλώσεις που είχε κάνει στη δημόσια τηλεόραση της Φινλανδίαςόταν προβλήθηκε η «Άλλη Όψη Της Ελπίδας» (2017) φαίνεται να έχει αποχωρήσει από την σκηνοθεσία. «Έχω κουραστεί. Θέλω να αρχίσω να ζω τη δικιά μου ζωή, επιτέλους». Σε αυτές τις δύο όμωςταινίες θα μιλήσει για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Έχοντας δει πολύ κόσμο να φεύγει από τη Φινλανδία για να καταλήξουν οικονομικοί μετανάστες σε χώρες όπως η Αυστραλία και η Αμερική, έχει ευαισθητοποιηθεί και αναρωτιέται «…πώς μπορούμε τώρα εμείς να είμαστε τόσο αγενείς απέναντι σε πρόσφυγες; Τόσο διαβολεμένα σκληροί;».
Aki Kaurismaki – Lights In The Dusk
Ο Καουρισμάκι έχει καταπιαστεί με διαφορετικά είδη του κινηματογράφου όπως το φιλμ νουάρ, το μιούζικαλ και την κωμωδία. Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση είναι καταπληκτικό. Όλες οι ταινίες ανεξάρτητα σε ποιο είδος ανήκουν φαίνεται ότι συνδέονται αισθητικά με ένα είδος ποιητικού ρεαλισμού. Επιρροές στο έργο του υπάρχουν και από τη φινλανδική κουλτούρα αν και είναι δύσκολο να αναγνωριστούν. Βλέπουμε αναφορές σε κλασσικά έργα φινλανδικής λογοτεχνίας, σε ζωγραφική και βέβαια επιρροές από την ποπ-ροκ μουσική. Οι ταινίες του σκηνοθετικά λιτές και απέριττες αλλά τόσο καλοδουλεμένες που σίγουρα με μια δεύτερη ανάγνωση φανερώνονται κρυμμένα μυστικά και νοήματα σε ένα σινεμά βαθιά πολιτικό και ανθρώπινο. Σε κάθε ταινία δίνεται μια μάχη, από ανθρώπους φτωχούς κι αδύναμους, από αυτούς που «δεν έχουν στον ήλιο μοίρα». Μια μάχη για ισότητα και δικαιοσύνη. Άνθρωποι που ονειρεύονται ένα καλύτερο αύριο και σε πείσμα των καιρών δεν χάνουν ποτέ την ελπίδα τους. Το χαρούμενο τέλος (happyend) σε μια τέτοια μάχη καθιστά τον κινηματογράφο του Καουρισμάκι επαναστατικό! Ο Καουρισμάκι άλλωστε είναι ένα πολιτικός σκηνοθέτης αν και αυτό δεν είναι πάντα προφανές.
Aki Kaurismaki – Ariel
Αυτό που είναι άμεσα αναγνωρίσιμο στον κινηματογράφο που κάνει, είναι το ύφος του που είναι καθαρά μινιμαλιστικό, με μια αφηγηματική οικονομία. Επίσης άμεσα αναγνωρίσιμη είναι και η φωτογραφία του. Ο Διευθυντής Φωτογραφίας των ταινιών του, ο Τίμο Σάλμινεν, που αποτελεί και μόνιμη συνεργασία του Καουρισμάκι, είναι υπεύθυνος για τις υπέροχες εικόνες που μας χαρίζει. Έντονο το στοιχείο του κοινωνικού ρεαλισμού, ιστορίες με τολμηρά χρώματα και ρετρό πινελιές που ξεχωρίζουν στα στυλιζαρισμένα πλάνα του. Στα πλάνα αυτά θα τοποθετήσει τον χαρακτήρα του με μια τρομερή απλότητα και σε άμεση επικοινωνία με τον περιβάλλοντα χώρο του ο οποίος προσδιορίζει τον κοινωνικό χώρο του χαρακτήρα. Σημαντικό ρόλο στις ταινίες του έχουν τα ποτά και τα τσιγάρα. Χαρακτήρες που καπνίζουν και πίνουν. Στον κινηματογραφικό του κόσμο φαίνεται πως κάθε σύγκρουση μπορεί τελικά να επιλυθεί με ένα καλό ποτό.
Aki Kaurismaki – La Vie De Boheme
Εν τέλει ο κινηματογράφος του βετεράνου Φινλανδού δημιουργού αποτελεί σημαντικό δείγμα γραφής σύγχρονου σινεμά που έχει κάτι το ολοκληρωμένο να περιγράψει και αξίζει χίλιες φορές να ασχοληθούμε με τον κόσμο που μας παρουσιάζει. Κλείνοντας θα δανειστώ μια φράση από το δελτίο τύπου του 53ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που το 2012 τον είχε φιλοξενήσει. Μια φράση που σημειώνει ο ίδιος μιλώντας εξ ονόματος των ηρώων του:
«Όταν πλέον δεν υπάρχει ελπίδα, δεν υπάρχει και λόγος για να είμαστε απαισιόδοξοι».
Aki Kaurismaki
*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
//foz.photography/christos-markantonis/
