Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες του Nuri Bilge Ceylan
Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*
Το έργο του ανήκει στις πιο δυναμικές κινηματογραφίες των Βαλκανίων και ο ίδιος με αξιόλογη κινηματογραφική γραφή καταφέρνει να συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους σύγχρονους σκηνοθέτες. Έχει επιρροές από μεγάλους δασκάλους του κινηματογράφου με ονόματα βαριά και έχει καταφέρει να δημιουργήσει κινηματογραφικά διαμάντια που έχουν ήδη κατακτήσει σημαντική θέση στο παγκόσμιο σινεμά. Είναι από τους κορυφαίους Τούρκους σκηνοθέτες και τον λένε Nuri Bilge Ceylan (Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν).
Η πρώτη επαφή του Τζεϊλάν με την εικόνα ήρθε μέσα από την φωτογραφία. Ο ίδιος ξεκινάει να ασχολείται με την φωτογραφία και να συμμετέχει σε διάφορες φωτογραφικές λέσχες από τη δεκαετία του 1980. Την ίδια εποχή εργάζεται ως επαγγελματίας φωτογράφος, βγάζοντας φωτογραφίες διαβατηρίων για βιοποριστικούς λόγους. Η τριβή με την εικόνα καθώς και οι σπουδές που θα πραγματοποιήσει στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών θα τον εφοδιάσουν με μια εξαίρετη αντίληψη για τα κάδρα του. Επίσης αρχίζει και διαμορφώνεται μια αισθητική που ξεχωρίζει για τις όμορφες, σχεδόν μελαγχολικές εικόνες που πλαισιώνουν την κάθε ταινία του.
Nuri Bilge Ceylan – Uzak
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ξεκινάει να σκηνοθετεί αλλά στο ελληνικό κοινό γίνεται ευρύτερα γνωστός μόλις το 2003 μετά την προβολή της ταινίας «Uzak» (Μακριά, 2002). Μια γλυκόπικρη ταινία που κάνει αναφορά σε δυσκολίες που εμφανίζονται στην επικοινωνία μεταξύ ενός ανθρώπου που έχει μεγαλώσει στην πόλη και του ξαδέλφου του που έχει μεγαλώσει στην επαρχία και την εγκαταλείπει.
Ήδη παρατηρούμε τα χαρακτηριστικά και την αισθητική που θα επαναλάβει και στις ταινίες που θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια. Το στυλ που κυριαρχεί είναι αυστηρά εικαστικό έως και την παραμικρή λεπτομέρεια. Μια κάμερα που άλλοτε παραμένει σταθερή κι άλλοτε κινείται στο χέρι. Ένα από τα γνώριμα χαρακτηριστικά του είναι ότι πολλές φορές επιλέγει μεγάλης διάρκειας πλάνα δημιουργώντας κάδρα
καταπληκτικής ομορφιάς. Ο Τζεϊλάν σαν φωτογράφος καταφέρνει να δημιουργεί κινηματογραφικά κάδρα υψηλής αισθητικής, με άρτια ισορροπία χρωμάτων και τόνων με μια ζηλευτή άνεση και φυσικότητα. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι σχεδόν όλα τα κάδρα στις ταινίες του έχουν πλούσιο φωτογραφικό ενδιαφέρον. Τα κάδρα και τα πλάνα στις ταινίες του Τζεϊλάν, δεν έχουν μόνο φορμαλιστικό ενδιαφέρον. Με μια δεύτερη ανάγνωση μπορούμε να καταλάβουμε και κάτι επιπλέον που τον απασχολεί και αφορά την προσπάθεια να καταγράψει τη συναισθηματική κατάσταση του χαρακτήρα. Αναγνωρίζουμε έτσι μια συμβολική πλευρά στην πλανοθεσία, που το πετυχαίνει με το περιεχόμενο του κάδρου ταυτόχρονα με την εξαιρετική φωτογραφία.
Nuri Bilge Ceylan – Once Upon a Time in Anatolia
Σχετικά με την σκηνοθεσία παρατηρούμε ότι σε ολόκληρη την φιλμογραφία του ξεχωρίζει για την λιτότητά της. Μια σκηνοθεσία εικαστικά άψογη, ειλικρινής, με αψεγάδιαστη φωτογραφία που σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στην ταινία «Uzak» (2002) θυμίζει τον ιαπωνικό κινηματογράφο του Γιασουζίρου Όζου (Tokyo Story, Ugetsu Monogatari). Άλλωστε ο ίδιος ο Τζεϊλάν δεν διστάζει να κάνει μέσα από τις
ταινίες του ευχαριστήριες αναφορές σε σκηνοθέτες που θεωρεί δασκάλους του, όπως για παράδειγμα στον Ταρκόφσκι ή στον Μπέργκμαν. Παρόμοια περίπτωση αποτελεί και η ταινία «Κάποτε στην Ανατόλια» (2011) όπου ορισμένα γενικά πλάνα από τοπία φέρνουν στο μυαλό κάδρα του Ιρανού Κιαροστάμι. Επίσης στον θεατή του Τζεϊλάν, δεν μένει απαρατήρητο ότι θυμίζει και την σκηνοθεσία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Με τις σιωπές, τα μεγάλης διάρκειας πλάνα και τον σκηνοθετικό ρυθμό όμοιο με του Αγγελόπουλου, εκφράζει την ίδια ανάγκη για εικαστική και φωτογραφική αποτύπωση του σεναρίου καταφέρνοντας να συνδυάσει με ισορροπημένο τρόπο την ποιητική και την πολιτική ματιά.
Με εμφανείς τις επιρροές και από άλλους μεγάλους σκηνοθέτες όπως τους Αντονιόνι, Κισλόφσκι αλλά και Μπέλα Ταρ, εξακολουθεί να δημιουργεί ταινίες με παρόμοιες αναζητήσεις και προβληματισμούς. Σε αυτήν την πορεία των έργων του αυτό που έχει ενδιαφέρον να σχολιαστεί είναι η αλλαγή του κινηματογραφικού του στυλ.
Nuri Bilge Ceylan – Winter Sleep
Έχοντας ξεκινήσει σαν λάτρης της εικόνας μετατρέπει τον κινηματογράφο της σιωπής σε έναν κινηματογράφο περισσότερο θεατρικής προσέγγισης. Ήδη από την «Χειμερία Νάρκη» (2014) βλέπουμε ότι αρχίζουν να κυριαρχούν μεγάλες σκηνές διαλόγων με κοινωνικό-φιλοσοφικού τύπου προβληματισμούς. Εξάλλου ο Τζεϊλάν σε συνέντευξή του αναφέρει ότι προσπαθεί να διαπιστώσει αν ο θεατρικός λόγος μπορεί να λειτουργήσει υπό το κινηματογραφικό πρίσμα. Οι επιρροές του δεν θα μπορούσε να είναι άλλες εκτός από τους μεγάλους δασκάλους όπως Σαίξπηρ, Τσέχωφ και Ντοστογιέβσκι.
Κάτι αντίστοιχο βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και στην ταινία «Άγρια Αχλαδιά» (2018) που σε μεγάλο μέρος της ταινίας κυριαρχούν διάλογοι που πραγματεύονται υπαρξιακούς προβληματισμούς. Με όχημα αυτές τις θεωρητικές αναζητήσεις γεννιούνται κορυφαίες λεκτικές αναμετρήσεις μεταξύ των χαρακτήρων οι οποίες εναλλάσσονται με ουσιαστικές σιωπές διατηρώντας με αυτόν τον έντεχνο τρόπο το ρυθμό της ταινίας. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα κάνει εκπτώσεις σε ότι αφορά την αισθητική της φωτογραφίας του, καταφέρνοντας να δημιουργήσει καταπληκτικές σκηνές, αυστηρά μελετημένες.
Nuri Bilge Ceylan – The Wild Pear Tree
Το να προσπαθήσεις να δεις τις ταινίες του Τζεϊλάν είναι χωρίς καμιά αμφιβολία σχεδόν εξαντλητικό. Η διάρκεια, η θεματική και ο τρόπος που σκηνοθετεί προϋποθέτει την συνεχή συμμετοχή του θεατή για να μπορέσει να αποκομίσει πράγματα από την ταινία, κάτι όμως που σίγουρα κουράζει νοητικά. Όπως επίσης δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για έναν κινηματογράφο πλούσιο, βαρύ, γεμάτο, δυνατό μα και ευαίσθητο. Σίγουρα τίμιο και πέρα για πέρα αληθινό που θα εξασφαλίσει την δική του θέση στην Ιστορία του Κινηματογράφου.
Nuri Bilge Ceylan
*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
//foz.photography/christos-markantonis/
