Ο Κινηματογράφος και οι εικόνες της Agnès Varda
Γράφει ο Χρήστος Μαρκαντώνης*
Θεωρείται από τους πρωτοπόρους του κινήματος της Nouvelle Vague (Νέο Κύμα) που άκμασε στη Γαλλία του ’60. Σήμερα αποτελεί θεσμό για τον γαλλικό κινηματογράφο. Κατάφερε και ξεχώρισε μέσα από ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και πλέον θεωρείται ότι με το κινηματογραφικό της έργο άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το σινεμά. Το όνομά της είναι Agnès Varda (Ανιές Βαρντά), το αγαπημένο κορίτσι του Σινεμά.
Agnès Varda – Les Plages d’Agnès
- Η Agnès Varda εμφανίστηκε στον φιλμικό κόσμο μόλις στα 25 της χρόνια, με την ταινία «La Pointe Courte» (1955). Μια καταπληκτική ταινία που θεωρείται τουλάχιστον προάγγελος και για πολλούς η εναρκτήρια ταινία του Νέου Κύματος. Έχοντας ελάχιστη, σχεδόν ανύπαρκτη, εμπειρία από κινηματογράφο, η Agnès Varda σκηνοθετεί με άγνοια δομής περιεχομένου και φόρμας. Το αποτέλεσμα είναι μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Ένα μοτίβο που θα το ακολουθήσει και θα δημιουργήσει ένα έργο πρωτότυπο και πρωτοποριακό. Οι επιρροές από τον Ιταλικό Νεορεαλισμό είναι εμφανείς και οι αναφορές στην ταινία του Βισκόντι «Η Γη Τρέμει» γίνονται ξεκάθαρες με τα πλάνα και τις σκηνές με τη δουλειά των ψαράδων. Θα παρουσιάσει και μπορούμε να πούμε πως θα οραματιστεί τα βασικά χαρακτηριστικά για το κίνημα της Nouvelle Vague. Στα αμέσως επόμενα χρόνια μέσα από έργο της αυτά τα χαρακτηριστικά θα γίνουν πιο ξεκάθαρα. Ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά που διαμόρφωσαν την συγκεκριμένη αισθητική σχετίζονταν με οικονομικές απαιτήσεις και πιο ειδικά αφορούσαν αιτήματα όπως για παράδειγμα η αποδέσμευση από τον παραγωγό. Μια άλλη επιλογή ήταν τα γυρίσματα να πραγματοποιούνται σε εξωτερικούς και φυσικούς χώρους και να αρνείται το γύρισμα στο στούντιο. Κατ’ επέκταση αναζητάει φυσικό φωτισμό και λέει όχι στα τεχνάσματα του backround projection (κινηματογραφικό εφέ της εποχής που γυριζόταν σε στούντιο). Όχι λέει επίσης σε ηθοποιούς βεντέτες και με όσους συνεργάζεται τους ζητάει να είναι φυσικοί και αποδραματοποιημένοι. Ο ηθοποιός στην Agnès Varda αλλά και στη Nouvelle Vague δεν καλείται να υποδυθεί κάποιο ρόλο. Αυτά σε ό,τι αφορά την Παραγωγή. Αν εξετάσουμε προσεχτικότερα θα δούμε μια σειρά από αλλαγές να εμφανίζονται και να λειτουργούν σαν ντόμινο. Διαφορές και νέες τεχνικές εντοπίζουμε επίσης στον τρόπο δομής της κινηματογραφικής ιστορίας. Υπάρχει πολύ έντονη η χρήση zoom και το traveling. Η κάμερα υιοθετεί μια συνεχή κινητικότητα αφού η χρήση της γίνεται πολλές φορές στο ώμο. Αυτά είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που συναντάμε στο κινηματογραφικό έργο της Agnès Varda και μέσα από τα οποία διαμορφώνεται αυτό το κίνημα της δεκαετίας του ’60.
Agnès Varda – Cleo de 5 a 7
Οι υπαρξιακές αναζητήσεις που αχνοφαίνονται στην πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία θα την ακολουθήσουν και στην επόμενη ταινία που αποτελεί ταινία-σταθμό της Nouvelle Vague, αλλά και της κινηματογραφικής ομάδας της «Αριστερής Όχθης» (Rive Gauche). Οι υπαρξιακές αναζητήσεις σχετικά με την αλλαγή στον τρόπο ζωής και την αντιμετώπιση του ίδιου του θανάτου γίνονται πλέον πολύ έντονες σε αυτήν τη ταινία της, ίσως και την διασημότερη, την «Κλεό από τις 5 έως τις 7» (1962). Η ταινία αποτελεί μια περιπλάνηση στο Παρίσι.
Agnès Varda – L’Une chante, l’autre pas
Θα συνεχίσει να κινηματογραφεί μέσα από μια περισσότερο φεμινιστική σκοπιά καθώς και η ίδια είναι μια μαχητική φεμινίστρια με έντονη δράση στο ιστορικό της και μας χαρίζει κάποιες από τις πολύ αγαπημένες ταινίες του κινηματογραφικού κόσμου. Θα ξεχωρίσει με την ταινία «Η μία τραγουδάει, η άλλη όχι» (1977) μια περισσότερο πολιτική ταινία καθώς η Varda φαίνεται να επηρεάζεται από τα γεγονότα που είχαν προηγηθεί τον Μάιο του ’68 αλλά και το γυναικείο κίνημα.
Agnès Varda – Sans toit ni loi
Ταινία που επίσης ξεχωρίζει και θεωρείται από πολλούς το αριστούργημά της είναι η «Δίχως Στέγη, δίχως Νόμο» (1985). Οι φεμινιστικές αντιλήψεις και οι ιδέες της είναι δοσμένες με έναν άψογο τρόπο κινηματογράφησης σε αυτό το αναρχικό road trip που μας βάζει να επαναπροσδιορίσουμε τον όρο Ελευθερία. Σε αυτό βοηθάει με την έξοχη ερμηνεία της, η πανέμορφη Σαντρίν Μποναίρ που σε καθηλώνει. Η Agnès Varda πάντα ανήσυχη μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής της συνεχίζει να κινηματογραφεί και να λατρεύει το Σινεμά. Μας το εκμυστηρεύεται άλλωστε στην ταινία «Εκατό και μια νύχτες» (1995). Σε αυτή την ταινία με κάπως παιχνιδιάρικη διάθεση η Agnès Varda μέσω του ήρωά της, κάνει αναφορές στον ίδιο τον Κινηματογράφο.
Agnès Varda – Faces Places
Στην κινηματογραφική της πορεία ασχολήθηκε με επιτυχία και πάθος με το ντοκιμαντέρ και κάποιες από αυτές τις ταινίες ξεχωρίζουν. Αξίζει να αναφερθούμε στο «Πρόσωπα και Ιστορίες» (2017) ένα ζωηρό και αισιόδοξο ντοκιμαντέρ το οποίο βρέθηκε υποψήφιο στην κατηγορία για το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ των βραβείων Όσκαρ. Αν και στην καριέρα της δεν έλλειψαν τα βραβεία και οι διακρίσεις. Αρκετά νωρίτερα όμως είχε παρουσιάσει το «Οι παραλίες της Ζωής μου» (2008) με μια γνησιότητα και ένα πάθος να διακρίνονται σε αυτό το όμορφο ντοκιμαντέρ.
Agnès Varda – Varda by Agnès
Το πάθος της και η αγάπη για τον Κινηματογράφο ήταν τόσο μεγάλο που μόλις το 2019 σε ηλικία 90 ετών κατάφερε και παρουσίασε το «Η Varda με τα λόγια της Agnès» (2019). Μια αυτό-βιογραφική δουλειά. Αποτελεί ένα συγκινητικό ταξίδι στο έργο της που μοιάζει περισσότερο σαν ένα σινέ-κολλάζ ενός απολογισμού της κινηματογραφικής της πορείας, με την ίδια να μιλάει για τη δουλειά της που τόσο λάτρεψε μέχρι την τελευταία στιγμή.
Agnès Varda – Le Bonheur
Η Agnès Varda ανήκει στους σκηνοθέτες που ήταν πάρα πολύ παραγωγικοί. Αφήνει πίσω της πλούσιο κινηματογραφικό έργο που χαρακτηρίστηκε ριζοσπαστικό, ονειρικό και ποιητικό. Με ένα πνεύμα καθαρά ανατρεπτικό και ανθρωποκεντρικό. Αυτή η γιαγιά της Nouvelle Vague μας ενίσχυσε την επιθυμία να θέλουμε να δούμε Σινεμά και θα παραμείνει εδώ μέσω του έργου της.
Όπως πολύ εύστοχα είχε γράψει και ο πρώην πρόεδρος του Φεστιβάλ Καννών:
Η Varda έφυγε, αλλά η Agnès θα είναι πάντα εδώ. Έξυπνη, ζωηρή, γλυκιά, πνευματώδης, χαμογελαστή, αστεία, απρόβλεπτη όπως το έργο της. Οι ταινίες της είναι ο θησαυρός μας.
Ζιλ Ζακόμπ
Agnès Varda
*Info:
O Χρήστος Μαρκαντώνης ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου. Η μικρού μήκους ταινία του «elsa.» διακρίθηκε με δύο βραβεία στο διεθνές φεστιβάλ κιν/φου Πάτρας 2008 (Α’ Γυναικείου ρόλου & Καλύτερης ταινίας για το Μεταναστευτικό).
Με τη φωτογραφία ασχολείται συστηματικά από το 2010 όπου και παρακολούθησε τα σεμινάρια φωτογραφίας με το Νίκο Δημολίτσα. Το 2013 γίνεται μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Φοζ όπου παραμένει μέχρι και σήμερα βασικό μέλος της ομάδας. Από το 2017 παρακολουθεί τα σεμινάρια του Βασίλη Γεροντάκου. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας και έχει επιμεληθεί φωτογραφικά θεατρικές παραστάσεις.
//www.instagram.com/cmarkantonis/
//foz.photography/christos-markantonis/
